Mornarička akademija u Rijeci

Mornarička akademija u Rijeci ili u originalu (nem.K. u. k. Marine-Akademie, hr. Carska i kraljevska mornarička akademija) je bila pomorska škola za obuku podoficira i oficira za potrebe austrougarske mornarice. Ova Akademija je neprekidno obučavala pomorece od 1866. do početka Velikog rata 1914. godine.

Mornarička akademija u Rijeci

K. u. k. Marine-Akademie
Zgrada Akademije s kraj 19. veka
Tip	državni
Osnivanje	1866.
Lokacija	Rijeka, Austrougarska

Istorija

Značajnija organizacija školovanja pomorskoga kadra u evropskim pomorskim zemljama započela je u 18. veku, kada je Velika Britanija već je u prvoj polovini 18. veka organizovala školovanje sopstvenog vojno-pomorskog kadar. Potom i Francuska i Italiji osnivaju pomorske ustanove za školovanje oficira ratne mornarice, odnosno samo nastavljaju školovanja već ranije školovanog mornaričkoga kadra u drugim školama nižeg ranga.

Preduslovi

Mletačka republika osnovala je 1774. u Veneciji pomorsku školu, ali je njen rad ubrzo prekinut raspadom Mletačke republike. Školovanje oficira nastavljeno je pod Austrijskim carstvom u Veneciji 1802. godine u noovoosnovanoj Pomorskoj kadetskoj školi (Cesarea regia scuola dei cadetti di marina). Iako je Škola je bila dobro organizovana ona je bila slabijega programa nastave, jer su u njoj prevladavali kursevi iz matematike i nautike. Bez obzira na kvalitet ove škole ona je označila početak kompetentnoga školovanja podofiicirskog i oficirskog kadra na prostoru severnoga Jadrana. Zbog gubitka primorskih poseda u Napoleonovim ratovima, škola nekada pod Austrijskim carstvom je zatvorena 1805. godine.

Mornaričko obrazovanje ponovno je uspostavljeno 1815. godine nakon osnivanja Mornaričkog koledža (K. k. Marine-Collegium). Kada je tokom 1820. godine izvršena reorganizacija mornarice naziv Mornarički koledž je promenjen u Mornarički kadetski koledž (K. k. Marine-Cadetten-Collegium).

Osnivanje Mornaričkog akademije u Trstu

Osnivanjem u Puli glavne pomorske luke austrijske mornarice, 1863. godine bilo je od značaja za preseljenje Hidrografskog instituta iz Trsta u Pulu i Mornaričke akademije u Rijeku.

Brojna previranja na prostoru Italije s kraja 1840-tih, uticala su na to da Pula postane glavna ratna luka, umesto Venecije. U sklopu ove odluke, a iz strateških razloga, 1848. godine, preseljen je i Mornarički koledž iz Venecije u Trst u kome sada radi pod novim nazivom - Tršćanski pomorski kadetski koledž (K. k. Triester Marine-Cadetten-Collegium). U ovom koledžu nastava je značajno poboljšana, uvođenjem u nastavu brojne tehničke i nautičke sadržaje.

Reorganizaciju nastave u Tršćanskom pomorskom kadetskom koledžu sproveo je 1850-ih upravnik Aleksander Mühlwerther, koji se izborio za statusno izjednačavanje ovog koledža s vojnim akademijama u Bečkom Novom Mestu i Beču. Nakon reorganizacije obuke Tršćanski pomorski kadetski koledž je 1852. godine preimenovan u Mornaričku akademiju (K. k. Marine-Akademie), a od 1867. godine u K. u. k. Marine-Akademie), Akademija je nakon ovih promena bila podređena Vrhovnom vojnoj komandi.

Preseljenje Akademije u Rijeku

Zgrada Mornaričke akademije u Rijeci 1908. godine (bela zgrada levo)

Zbog izgradnje tršćanske železničke stanice, nakon kraćeg traganja za novom lokacijom, doneta je odluka da se Akademija preseli u Rijeku.

Kamen temeljac za zgradu Akademije u Rijeci svečano je postavljen 1856. na zemljištu porodice Ciotto, a među zvanicama bili su nadvojvoda Ferdinand Maksimilijan (1832−1867) i tadašnji riječki guverner Josip Jelačić (1801−1859).

Akademija je svečano otvorena 3. oktobra 1857. godine, Nastava se održavala tek jednu godinu, kada je nadvojvoda Ferdinand Maksimilijan, s namerom da se obrazovanje više usmeri ka praktičnom, izdvojio održavanje nautičkih i drugih praktičnih predmeta na ratnim brodovima, dok se teorijski deo nastave održavao u školi.

Od 1858. godine nastava se održavala u unajmljenoj zgradi u Barcoliju pored Trsta na fregati Belona, a od 1860. do 1866. godine na fregati Venus.

Od 1860. upravnici škole više nisu nosili ovaj naziv, već naziv komandanti, a činili su ih mahom visoki mornarički oficiri, kapetani bojnih brodova i kontraadmirali.

Akademija je imala i pomorsku biblioteka., odnosno Carsko-kraljevsku mornaričku biblioteku, sa izuzetno bogatim fondom opšte, tehničke i specifične stručne literature iz vojnih disciplina. Ona je bila organizovana za potrebe visoko profesionalne obuke mornaričkog osoblja, i igrala je veoma važnu ulogu u mornarici i Akademiji u Rijeci.

Od 1866. Akademija konačno prelazi u Rijeku i u njoj deluje u kontinuitetu do 1914. godine, kada je tokom Velikog rata preseljena u Beč.

Opšte informacije o Akademiji

Koledži

Školovanje se sastojalo od 31 koledža u trajanju od četiri godine.

Koledži Mornaričke akademije u Rijeci

Stručni koledži	Opšti koledži	Koledži ličnih veština
Matematika, Fizika, Mehanika, Praktična (primenjena) geometrija, Elementi diferencijalnog i integralnog računa, Analitička geometrija, Parne mašine, Brodogradnja, Nautika, Meteorologija, Fizika mora i dr.	Pomorsko pravo, Brodska administracija, Pomorska taktika, Istorija, Nauka o prirodi Geografija	Lično naoružanje, Mačevanje, Plivanje, Ples, Pevanje, Sviranje, Društveno ophođenje

U završnome delu školovanja, vezano uz istraživanje mora i meteorološka merenja, nastava se izvodila u saradnji sa Hidrografskim zavodom u Puli (Hydrographisches Amt der K. u. k. Kriegsmarine), Mornaričkom bibliotekom u Puli (K. u. k. Marine-Bibliothek), i Mornaričkom zvezdarnicom u Puli(K. u. k. Marine-Bibliothek), u kojoj je radilo više Akademijinih profesora.

Nastavni plan

Nastavni plan, je bio obimana za četiri godine školovanja, tako da je 1868. godine viceadmiral Wilhelm von Tegetthoff (1827−1871), školski je program uskladio sa programom više realne škole. Nastava se održavala na nemačkom jeziku, a od ostalih jezika pitomci su učili italijanski, francuski, engleski i ilirski (od 1899. srpsko-hrvatski) jezik.

Osnivanjem Mornaričko-tehničkoga odbora u Puli 1885. godine (K. u. k. Marine-technisches Komitee), kao naučno-tehničke ustanove Mornaričkog odseka pri Ministarstvu rata u Beču, Akademija je zajedno s Mornaričkom bibliotekom i Hidrografskim zavodom postala oslonac za izgradnju ratne flote.

Smeštajni uslovi

Prostori Akademije (učionice, vežbališta, spavaonice, rekreativni prostori i dr.), ispunjavali su sve potrebe uslove, a postojala je i mala luka.

Nastavnički kadar

Nastavnici Akademije, pretežno kontraadmirali i admirali, bili su vrsni stručnjaci ali i naučnici:

• Ferdinand Attlmayr (1839−1926) bio je dugogodišnji profesor nacrtne geometrije, hidrografije i kartografije, a inovator nekoliko uređaja za hidrografska merenja, među kojima i instrumenta za merenje strujanja pomoću magnetske igle.
• Emil Stahlberger (1829−1906) vrstan stručnjak u oblasti ratnoga prava i strategije,
• Emil Stahlberger (preminuo 1875) stručnjak za merenja plime i oseke riječkog područja i temperature, saliniteta i sadržaja gasova u Jadranskom moru.
• Josef Koettstorfer (1835−1910) koji se bavio izučavanjem hemijski hsastav vode i masti, a poseban doprinos ostvario je i bakteriološkim ispitivanjem kvalitete vode riječkih bunara.
• Peter Salcher , profesor mehanike i fizike, bio je rukovodilac Akademijine meteorološke stanice, koji je tokom istraživanja eksperimentalno dokazao teoriju udarnoga talasa Ernsta Maha.

Starosna granica kadeta za upis na Akademiju

U početku su Akademiju upisivali kadeti u dobi od 12 do 15 godina. Razvojem civilnoga osnovnog školstva, starosna granica je podignuta na 15 godina, pa su se mogli upisati učenici sa završenom nižom gimnazijom, ali i oni sa već završenom višom realnom školom.

Raspoređivanje kadeta na službu

Nakon završetka školovanja, kadeti su se raspoređivali pretežno na službu brodskih podoficira i mlađih oficira, a zavisno od potreba vojnopomorske delatnosti mogli su napredovati do rada u ministarstvima u Beču i njihovim odeljenjima širom Austrogarske monarhije. Akademija je popunjavana kadetima sa celoga područja Austougarske, pa tako i sa Hrvatima iz Primorja i Dalmacije.

Izdavačka delatnost Akademije

Profesori Akademije, uz objavljivanje radova u Mornaričkom časopisu u Puli i izdanjima bečke Akademije nauka, autori su brojnih stručnih monografija i udžbenika, od kojih su značajniji:

• Tehničko crtanje (Das Technischer Zeichen, E. Mayer, 1866),
• Osnove praktične geometrije (Grundzüge der praktischen Geometrie, E. Mayer, 1871),
• Plima i oseka u Riječkom zalivu (Die Ebbe und Fluth in den Rhede von Fiume, E. Stahlberger, 1874),
• Elementi teorijske mehanike (Elemente der teoretischen Mechanik, P. Salcher i C. Gerold, 1881),
• Priručnik iz okeanografije i pomorske meteorologije (Handbuch der Ozeanographie und maritimen Meteorologie, F. Attlmayr, 1883),
• Osnove okeanografije i pomorske meteorologije (Grundzüge der Ozeanographie und maritimen Meteorologie, A. Haus, 1891),
• Istorija Mornaričke akademije (Geschichte der k. u. k. Marine-Akademie, P. Salcher, 1902) i dr.

Značaj Akademije za Rijeku

Zahvaljujući visokom kvalitetu nastave, Akademija se može smatrati prvom tehničkom visokoškolskom ustanovom na području Istre i današnje Hrvatske. Pedeset godine rada Akademije znatno je uticao i na razvoj grada Rijeke, koji je pratilo utrostručenje broja stanovnika, i razvoj društvenog i kulturnog života.

Procenjuje se da je na riječkoj Akademiji, obrazovano oko hiljadu kadeta, od kojih stotinak s područja današnje Hrvatske, pretežno iz priobalja. Neki od njih bili su kontraadmirali i admirali. Kadet Akademije bio je i admiral Anton Haus (1851−1917), poreklom Slovenac, mornarički oficir u Puli, koji je 1916. proizveden u čin velikog admirala austrijske ratne mornarice, čin koji je u Monarhiji dodeljen jedinom i to njemu.

Profesori Akademije popularnim predavanjima širili su saznanja o svetskim dostignućima i bili među prvim osnivačima i aktivnim članovima Kluba prirodnih nauka (Club di scienze naturali).

Akademija u Rijeci za sobom je ostavila temelje, na kojima su kasnije osnovane Viša pomorska škola u Rijeci (kasnije i Pomorski fakultet u Rijeci) 1949. godine, Strojarski fakultet (danas Tehnički fakultet) 1960. godine, i drugi fakulteti,čime je započelo školovanje sopstvenog fakultetski obrazovanog inženjerskog kadra.

Vidi još

• Mornarička biblioteka u Puli
• Mornarička zvezdarnica u Puli
• Hidrografski zavod u Puli

Literatura

• P. Salcher: Geschichte der k. u. k. Marine-Akademie. Pula, 1902.
• Sveučilište u Rijeci. Tehnički fakultet. Rijeka, 2000.
• E. Dubrović: Vojno-pomorska akademija u Rijeci 1866.−1914. Rijeka, 2011.

Spoljašnje veze

• Mornarička akademija u Rijeci - Portal hrvatske tehničke baštine (jezik: hrvatski)