Morović
Morović je naselje u opštini Šid, u Sremskom okrugu, u Srbiji. Prema popisu iz 2011. bilo je 1774 stanovnika.
Morović | |
|---|---|
 Jedan od tri mosta i pravoslavna crkva | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Sremski |
| Opština | Šid |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  1.774 |
| — gustina | 18/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 00′ 26″ S; 19° 12′ 56″ I / 45.00714° S; 19.21557° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 79 m |
| Površina | 96,0 km2 |
.svg)  Morović Morović na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 22245 |
| Pozivni broj | 022 |
| Registarska oznaka | ŠI |
Istorija uredi
Najranija istorija uredi
Naselje se ubraja među najstarija u Sremu. Brojni arheološki nalazi u bližoj okolini dokumentuju tragove života još u najdubljoj praistoriji. Otkriće rimskog groblja kod Morovića, a naročito velika nalazišta srebrnog novca iz 3. veka naše ere, jasno upućuju na zaključak da se tu nalazilo razvijeno rimsko naselje.
Srednji vek uredi
Poreklo imena Morović u nauci još nije razjašnjeno. U prvobitnom obliku Morović se javlja kao Marot, a u srednjem veku se čak i jedna plemićka porodica naziva De Marot. U istoriografiji se nalaze tragovi da je Stevan Morović sa nešto vojske i 32 familije došao preko Bosne. Ratnički raspoložen prema Turcima, stiče simpatije ondašnje Ugarske. S kraja 13. veka postoji sačuvana jedna darodavnica u kojoj se pominje Stevan Morović, čiji je jedan sin dobio na poklon neka imanja u Vukovskoj županiji, a kasnije i pokroviteljstvo nad benediktinskim manastirom u Manđelosu, a drugi je polagao zakletvu u Moroviću povodom jednog sudskog spora. Tadašnju tvrđavu obnovio je ili sagradio ban Jovan Morović 1332. godine. U 14. veku porodica Morović imala je gotovo neograničenu vlast i stekla ogromno bogatstvo. Pripadala je najuglednijoj vlasteli u nekadašnjoj Vukovskoj i Sremskoj županiji, a centar njene moći u zapadnom Sremu predstavljao je grad Morović. U borbi protiv Turaka naročito se istakao feudalac Ivan Morović — ban Vukovske i Sremske županije. Najveći poraz naneo je turskoj vojsci kod Manđelosa. U to doba Sremskih despota dolazi sa svih strana, a naročito iz Srbije, mnogo novih doseljenika koji čine branu Turskoj najezdi u tvrđavi na ušću Studve u Bosut, i, kako se pretpostavlja, u tvrđavi na okuci Bosuta kod Šarkudina u ataru Vranjak.
Grad na ušću Studve u Bosut, čiji su ostaci i do danas sačuvani, zatvara napravili četvorougaonik kako se vidi na starim kartama, bio je opkoljen vodom sa svih strana s obzirom da je Studva kanalom kroz Lučicu bila vezana sa Bosutom. Od 1451. godine Morović se nalazi u rukama despota Đurđa Brankovića.
Godine 1484. Ugarski kralj Matija Korvin boravi nekoliko dana u Moroviću i nad gradom preuzima vlast, a tvrđavu predaje u posed svome sinu Ivanu Korvinu.Štit Slavonije, kako su neki tada nazivali Morović, doživljava vreme svog najvećeg srednjovekovnog sjaja. Tvrđavi Morović u to vreme pripada 69 naseljenih mesta u Sremu i Slavoniji.
Slabljenjem ugarske vlasti Morović prelazi u ruke despota Stevana Štiljanovića. Od 1508. do 1529. godine ovaj despot vodi ogorčene bitke sa Turcima. "Smrt krivoj sablji", kako su ga nazivali, pominje se sa strahopoštovanjem i u redovima neprijatelja.
Pod turskom vlašću uredi
1529. godine Turci su srušili i poslednji otpor i zauzeli Morović kao poslednje uporište u Sremu. Na čelu turskih odreda koji su ušli u Morović bio je Ibrahim paša. Slavni turski putopisac Evlija Čelebija piše da su Turci u Moroviću smestili stalnu vojničku posadu, ali je u gradu nastavilo da živi i hrišćansko stanovništvo. On kaže da je ovaj grad po kanonu vojvodluk u Sremskom sandžaku. To je kadiluk u rangu kadiluka 150 akči. Ima mnogo bašti, u gradu se nalazi zapovednik tvrđave i 50 ljudi gradske posade. Izvan tvrđave nalazi se 200 impozantnih i odličnih daskom pokrivenih kuća. Iz gradske tvrđave u tu varoš se dolazi preko dva drvena mosta, koji se lako uklanjaju i isto tako postavljaju. Do vrha jednog mosta nalazi se samo jedan han. Svo stanovništvo su bošnjaci. Kako nemaju čaršije i bazara, održava se nedeljni sajam.
Morović je od Turaka oslobođen 1688. godine.
Austro-Ugarska monarhija uredi
U austrougarskom ratu protiv Turaka, Rat svete lige, krajem 17. veka, vodile su se česte borbe oko morovićke tvrđave. Posle potpisivanja mira u Sremskim Karlovcima 1699. godine, Karlovački mir, Morović je pripao Austriji i postao pogranično mesto sa kapetanijom od 100 pešaka, 100 graničara i 50 konjanika.
U popisu iz 1733. godine posebno se izdvajaju grad Morović i selo Morović. O gradu su izgubljeni podaci, a za selo se kaže da ima 23 doma i 103 stanovnika. Po podacima o vizitaciji iz Morovića iz 1754. godine stoji da u Moroviću živi 145 katolika, a broj ostalog stanovništva je nepoznat.
Važnost Morovića i njegov uticaj pod Austro-Ugarskom vlašću sve više slabi i do kraja se potpuno gubi. Život pod spahijskom upravom bio je izuzetno težak. Smatra se da je u to vreme iz Morovića otišao veći broj stanovnika.
Sačuvan je spomenik prvom parobrodu koji je 1860. godine uplovio u Morović. Radi lakšeg saobraćaja bilo je potrebno napraviti mostove preko reka Bosuta i Studve. Mostovi čelične konstrukcije su izliveni u Pešti i postavljeni u samom centru Morovića, na Bosutu 1900, a na Studvi 1902. godine. Nešto ranije postavljen je čelični most preko Bosuta kojim i danas prolazi železnička pruga. U to vreme je malo obradivog zemljišta oko Morovića, pa se počinje sa krčenjem šuma i stvaranjem pašnjaka na kojima su cele godine pasli konji, goveda, svinje i ovce.
Između dva svetska rata uredi
Po izbijanju Prvog svetskog rata, mnogi sposobni muškarci su mobilisani u Austro-Ugarsku vojsku. U ratnim godinama u Moroviću cveta šverc svinjama.
Posle smrti cara Franje Josipa 1916. i dolaska na vlast cara Karla oseća se naglo slabljenje carevine, a vojnici masovno beže sa svojih dužnosti i stvara se tzv. „zeleni kadar” koji pljačka državnu imovinu i transport.
Dana 21. oktobra 1918. godine doneta je rezolucija o bezuslovnom priključenju Vojvodine Srbiji, a sastanku su prisustvovali i predstavnici Srema. Morović između dva rata pripada srezu Šid i 1921. godine ima 2215 stanovnika. Osnovni izvor egzistencije stanovništva je stočarstvo, najčešće nomadsko. U šumama se gaje svinje rase "crna mangulica". Sezonskim otkupom i sečom šuma naročito su se bavila preduzeća iz Slovenije, pa je u Moroviću bilo i po 1000 i više radnika iz tih krajeva. Kao i danas, i tada su šume bile bogate različitim vrstama divljači, pa je razvijeno lovstvo, a reke Bosut i Studva, bogate ribom, omogućavale su i razvoj ribolova.
Najjača politička stranka pred Drugi svetski rat je Radikalna stranka, a slede Hrvatska seljačka stranka, Socijalistička stranka i Demokratska stranka.
Drugi svetski rat uredi
- 18. aprila 1941. godine ustaše preuzimaju vlast u Moroviću, a u narednim danima Nemci, na predlog ustaša, odvode iz Morovića 123 lica u logore i zarobljeništvo.
- U proleće 1942. godine uhapšeno je i odvedeno u Jasenovac 153 lica.
- U avgustu 1942. godine ustaše odvode u jasenovački logor još 48 lica.
- U jesen 1943. godine uhapšeno je i oterano u zemunski logor ili odmah streljano u Moroviću još 39 ljudi.
- U septembru 1943. godine, u velikom požaru u Moroviću je izgorelo skoro pola sela. U novembru iste godine ponovo su ga palile ustaše.
- Marta 1944. godine, u tzv. "fesaroškoj ofanzivi" zapaljeno je i izgorelo sve što je do tada ostalo. 13. SS "Handžar divizija” je klala i ubijala meštane Morovića. Stanovnici beže u šume.
Tokom rata, partizanskim jedinicama se pridružilo 69 stanovnika Morovića.
Dana 4. avgusta 1943. godine jedan bataljon II Sremskog bosutskog odreda napada neprijateljska uporišta u Moroviću i 5. avgusta oslobađa selo. Ustaše beže, pali se ustaška arhiva. Već sledećeg dana partizani i narod se povlače iz sela pred novim naletom ustaša. U tvrđavi se stvara jak ustaški čvor koji želi vratiti kontrolu nad područjem. U Moroviću se formira IV Vojvođanska narodnooslobodilačka brigada. Vrhovni štab Vojvodine donosi odluku o likvidiranju ustaškog uporišta u Moroviću. Ogorčene borbe počinju 4. februara 1944. godine i traju dva dana, posle kojih je Morović oslobođen. Morović postaje stalno središte IV i II Sremskog odreda. Osniva se partizanska bolnica, radionice, tu je smeštena Treća pozadinska komanda vojnog područja za Vukovar, Vinkovce i Županju.
Za vreme proboja Sremskog fronta, u Moroviću su smeštene bolnice i ostale pozadinske jedinice, a mnogi borci iz cele Jugoslavije sahranjeni su u zajedničkoj grobnici na seoskom groblju. Za vreme rata sva tri mosta u Moroviću bila su onesposobljena-porušena.
Morović posle rata uredi
U posleratnoj obnovi, u Moroviću je trebalo svaku stambenu zgradu obnoviti ili sagraditi novu. Tada je izgrađen novi Dom kulture, nova škola, više jednospratnih i dvospratnih stambenih zgrada. Izvršena je elektrifikacija mesta. Izgrađen je vodovod. Sve ulice su asfaltirane. Napravljena je automatska elektronska centrala. Sagrađena je nova samousluga i nova ambulanta. A sve to uglavnom iz samodoprinosa uz pomoć društvenih preduzeća u mestu. Posle oslobođenja, u Moroviću se osnivaju mnoga društvena preduzeća vezana za poljoprivredu, lovstvo, šumarstvo, u kojima je 1970-ih godina zaposleno preko 700 stanovnika, odnosno svo radno sposobno odraslo stanovništvo.
Ovde se nalazi Vojna ustanova Morović.
Rimokatolička crkva Svete Marije uredi
Rimokatoličko svetište sagrađeno je tokom 13. veka nalazi se na samom ulazu u Morović. Predstavlja jednu od najstarijih sakralnih građevina u Sremu. Na njoj se jasno mogu uočiti dve graditeljske faze koje su stilski vezane za romansko, odnosno gotsko arhitektonsko nasleđe. Crkva je u nekoliko navrata popravljana (najveći radovi su izvedeni tokom 18. veka, nakon turskog uništavanja), tako da su danas njeni najstariji delovi svetilište sa polukružnom apsidom i romanski obrađeni prozorski okviri. Na sve to na zapadnoj strani se nadovezuje naos (nešto viši i širi) čiji su prozori završeni gotski prelomljenim lucima, a nadvišeni okulusima sa kamenim četvorolisnim rozetama. Uz zapadno pročelje je kula kvadratne osnove koja iznad drugog nivoa prelazi u osmostranu.
Osim nje ovde se nalazi i Rimokatolička crkva Svetog Roka.
Pravoslavna crkva Svete Bogorodice uredi
Prvobitna pravoslavna crkva posvećena Roždestvu Bogorodice nastala je početkom 18. veka i vizitacija iz 1729. godine je spominje kao već postojeću i sagrađenu u okviru tvrđave. Tokom 1766. godine za crkvu je oslikan ikonostas. Smatra se da ga je oslikao ruski umetnik Vasilije Romanović.
Nova crkva, takođe posvećena Roždestvu Bogorodice, sagrađena je 1846. godine.
Tvrđava uredi
Tvrđava je sagrađena polovinom 12. veka i za nju se smatra da je mađarski grad iz 1154. godine koji je bio svojina i despota Đurđa. Pred utvrđenjem su se nalazila dva kanala na kojima su bili mostovi, a sama tvrđava je imala dve kule. Utvrđenje je izgrađeno od opeke sa zidovima debljine 2 metra. Do sada na ovoj tvrđavi nisu vršena arheološka istraživanja, ali se zna da ispod njenih temelja leže temelji starijih zidina, a možda čak i nešto više. Legende o tajnim hodnicima koji idu na razne strane (pa čak i ispod Bosuta) ne moraju biti tek priče jer i druge tvrđave imaju takve kanale. Nekadašnja tvrđava je bila neuporedivo veća od današnje.
Demografija uredi
U naselju Morović živi 1.564 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 41,3 godina (40,1 kod muškaraca i 42,5 kod žena). U naselju ima 722 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,46.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 2 | 1 | ||
| 80+ | 10 | 23 | ||
| 75—79 | 19 | 35 | ||
| 70—74 | 40 | 69 | ||
| 65—69 | 68 | 76 | ||
| 60—64 | 72 | 72 | ||
| 55—59 | 43 | 62 | ||
| 50—54 | 60 | 72 | ||
| 45—49 | 99 | 79 | ||
| 40—44 | 89 | 80 | ||
| 35—39 | 79 | 88 | ||
| 30—34 | 76 | 67 | ||
| 25—29 | 58 | 53 | ||
| 20—24 | 80 | 66 | ||
| 15—19 | 83 | 85 | ||
| 10—14 | 67 | 83 | ||
| 5—9 | 52 | 56 | ||
| 0—4 | 53 | 47 | ||
| Prosek : | 38,2 | 40,6 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 878 | 238 | 564 | 43 | 31 | 2 |
| Ženski | 928 | 147 | 565 | 190 | 22 | 4 |
| UKUPNO | 1.806 | 385 | 1.129 | 233 | 53 | 6 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 425 | 243 | 1 | 0 | 65 |
| Ženski | 197 | 83 | 0 | 0 | 12 |
| UKUPNO | 622 | 326 | 1 | 0 | 77 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 3 | 11 | 13 | 8 | 18 |
| Ženski | 0 | 0 | 31 | 11 | 5 |
| UKUPNO | 3 | 11 | 44 | 19 | 23 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 3 | 0 | 11 | 7 | 3 |
| Ženski | 3 | 5 | 6 | 14 | 11 |
| UKUPNO | 6 | 5 | 17 | 21 | 14 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 2 | 0 | 0 | 37 | |
| Ženski | 3 | 0 | 0 | 13 | |
| UKUPNO | 5 | 0 | 0 | 50 | |
Galerija uredi
Reference uredi
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura uredi
- "Crkva Roždestva presvete Bogorodice u Moroviću", Dr. Željko Fajfrić
- "Morović-prilozi za monografiju", Žarko Todorović, Žarko Kojić, Ljubiša Vučković
