Mrčajevci

Mrčajevci su naselje u Srbiji u opštini Čačak u Moravičkom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 2356 stanovnika.

Mrčajevci
Crkva Sv. Petra i Pavla (Mrčajevci)
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Moravički
Opština	Čačak
Stanovništvo
— 2022.	2356
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 52′ 02″ S; 20° 31′ 28″ I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	214 m
Mrčajevci Mrčajevci na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	32210
Pozivni broj	032
Registarska oznaka	ČA

Do 1965. ovo naselje je bilo sedište Opštine Mrčajevci koju su činila naseljena mesta: Bečanj, Bresnica, Donja Gorevnica, Donja Trepča, Gornja Trepča, Katrga, Mojsinje, Mrčajevci, Ostra, Stančići i Vujetinci. Posle ukidanja opštine područje bivše opštine je u celini ušlo u sastav opštine Čačak.

Geografija

Mrčajevci se nalaze na polovini magistralnog puta između Čačka i Kraljeva, na jugozapadu Šumadije, u dolini Zapadne Morave. Karakterišu ga stara seoska domaćinstva, sa tradicionalnim običajima.

Mrčajevci imaju povoljan geografski i strateški položaj, naselje se nalazi na tromeđi između velikih gradova Čačka, Kragujevca i Kraljeva. Kroz sam centar Mrčajevaca prolazi regionalni put M-5. Još od 1881. godine kada je prokopan put Čačak-Kragujevac ovo selo je počelo da se razvija u privrednom i kulturnom smislu. Pored magistralnog puta veoma važan putni pravac je Mrčajevci – Slatina koji povezuje mesta sa leve i desne obale reke Zapadne Morave. Mrčajevci leže u severoistočnom delu čačanske kotline i pripadaju grupi zapadno moravskih sela koja se pružaju u dolinskoj ravni Zapadne Morave. Selo se pruža u pravcu sever-jug i ta uzdužna osa iznosi 8.800 m, dok poprečna osa istok-zapad iznosi 4.900m. Ova poprečna osa ima veoma veliki značaj za selo i samu varošicu jer tim pravcem vodi put koji vezuje Čačak sa Kragujevcom i Kraljevom U blizini je Aerodrom „Morava“ u Lađevcima koji ima dozvolu Ministarstva odbrane za kargo letove, što omogućava plasman poljoprivrednih proizvoda u druge zemlje i intenziviranje poljoprivredne proizvodnje. Mapa sela Mrčajevaca jasno oslikava brežuljkasti i ravničarski deo sela koji je razdvojen Ibarskom magistaralom (Čačak-Kraljevo-Kragujevac), a sastoji se od 8 manjih zaseoka i centra sela.

U selu postoji Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Mrčajevcima, Dom zdravlja, Stanica milicije, Pošta, dve banke, Osnovna škola u kojoj nastavu pohađa oko 700 učenika, JKP „Moravac“ i Autobuska stanica.

Klima

Mrčajevce odlikuje blaga umereno kontinentalna klima kojom se odlikuje okolina Mrčajevaca, raznolikost i povoljan raspored geološke podloge kao i ostali činioci koji pružaju dobre uslove za razvoj poljoprivrede. Jasno izraženi mikroekološki faktori u okvirima pojedinih predela predodredili su stanovništvo da se bavi određenim granama poljoprivrede što spontano vodi pojavi specijalizacije u poljoprivrednoj proizvodnji.

Srednja godišnja temperatura je 10,4 S, najhladniji mesec je januar sa srednjom temperaturom vazduha -1,2 S, a najtopliji mesec je jul sa srednjom temperaturom vazduha 21 S. Srednja vegetaciona temperatura je 16 S, što predstavlja povoljne uslove za poljoprivredu. Raspored padavina je neravnomeran tokom vegetacionog perioda, što uslovljava da navodnjavanje useva predstavlja neophodnu agrotehničku meru. Srednja godišnja visina padavina iznosi 692,9 mm vodenog taloga. Najkišovitiji mesec je mesec maj sa 88,6 mm taloga, a najsuvlji su februar i mart sa oko 40 mm. S obzirom na to da se deo sela prostire uz obalu reke u zimskom periodu se beleže niske temperature vazduha i do – 15 S, a takođe su prisutni i rani jesenji i kasni prolećni mrazevi. Ravničarski deo Mrčajevaca karakterišu i česte magle u jutarnjim časovima.

Istorija

Crkva Svetih apostola Petra i Pavla

Na osnovu prvih zapisa naselje datira iz 1528. godine pod imenom Mrčajevac, i tada je bilo naseljeno sa 11 vlaških porodica. Prema kasnijem narodnom predanju, smatra se da su se u ovo mesto 1747. godine naselili i doseljenici iz okoline tadašnjeg Nikšića Stara Hercegovina. Današnji naziv sela je nastao tako što je u okruženju bilo gustih šuma, pa je u naselju bio mrak-mrča. Gustih šuma danas nema ali je ostalo ime. Beleži se i da je uporedo sa otvaranjem Gimnazije u Čačku, Šapcu i Zaječaru otvorena i prva Osnovna škola 1788. godine, koja je nekoliko puta rekonstruisana, a 1952. godine je renovirana i sada je to škola sa najvećim brojem učenika u čačanskom kraju. Postoje i zapisi o učešću 11 Mrčajevčana u Prvom srpskom ustanku.

Timotijevića hrast, spomenik prirode

Početkom 1820. godine Mrčajevci su postali opština koja je predstavljala administartivni centar 39 sela, a aprila 1820. godine, osnovana je prva sudnica u rangu opštine. Prva crkva za koju se zna datira iz 1777. godine ali je ona ubrzo srušena i podignuta nova 1848. godine u samom centru sela. Od marta do avgusta 1881. godine prokopan je put Čačak-Kragujevac, a potom je počela da se razvija varošica Mrčajevci. Iz istorije Mrčajevaca izdvaja se još nekoliko datuma istaknutih hronološkim redom. Početkom 1718. godine Mrčajevci su ucrtani kao mesto u Rudničkom distriktu, 21. juna 1873. godine osnovana je pijaca, a 1907. godine u Mrčajevce je stigao prvi automobil. Sredinom 1909. `godine stvara se prvi zanatski esnaf, a 1918. formira se prvo pevačko društvo od boraca koji su došli sa Solunskog fronta. 1923. godine osnovan je KUD Abrašević koji je obnovljen 1953. godine u KUD „Radiša Poštić“. Fudbalski klub „Orlovac“ osnovan je 1932. godine, a oktobra 1927. godine osnovana je prva Zemljoradnička zadruga, a istovremeno je i otvoren mlin za belu meljavu. Zvono sa crkve je odneseno u Prvom svetskom ratu, novo je poklonio kralj Aleksandar, osvećeno je 20. oktobra 1935. U proleće 1938. godine obnovljena je pijaca.

Zgrada osnovne škole

Mrčajevci su oslobođeni 29. novembra 1944. godine Posle Drugog svetskog rata započinje i intenzivnije infrastrukturno opremanje sela tako da je krajem 1946. godine selo elektrificirano, a 1949. godine počela je izgradnja Doma Kulture. 17. marta 1962. godine počela je sa radom MZ Mrčajevci, a 16. februara 1967. godine ukinuta je Opština Mrčajevci u okviru koje je bilo 39 sela od čega je 28 sela pripojeno Opštini Čačak, a 11 sela Opštini Kraljevo. U toku 1969. godine izgrađen je vodovod, a u leto 1977. godine izgrađen spomen park, adaptiran i otvoren Dom Kulture sa bibliotekom i izgrađen sportski poligon. 1960. godine otvorena je farma „Stočar“ od kada se i beleži rast stočarske proizvodnje. 1961. godine osnovano je Lovačko društvo „Radiša Poštić“, 1969. godine izgrađen je vodovod, a 1969. godine osnovano Komunalno preduzeće „Moravac“ u Mrčajevcima koje i sada sakuplja otpad u ovom selu. 70 -tih godina beleži se i osnivanje građevinsko-zanatskog preduzeća, ponovna adaptacija Doma Kulture i objavljivanje monografije o Mrčajevcima. U ovom periodu se beleži i najveći broj stanovnika 1971. godine oko 3100.

Dana 6. oktobra 1995. godine u selu Vranovo kod Smedereva Mrčajevci su proglašeni za najbolje selo u Srbiji. Prva decenija 21. veka za Mrčajevce je karakteristična po započinjanju i sada već tradicionalnoj manifestaciji „Kupusijadi“, Pesničkim susretima, Smotrama dečijeg folklora, brojnim kulturnim manifestacijama. Od 2006. godine kao podrška poljoprivrednim proizvođačima pokrenut je zajednički projekat opštine Čačak i Ministarstva poljoprivred, šumarstva i vodoprivrede i otvoren Centar za razvoj sela u kome je zaposlen agronom, a zatim osnovano i Udruženje povrtara „Zapadna Morava“.

Ekonomija

Osnovna privredna grana u Mrčajevacima je poljoprivreda, a preovlađuju: ratarstvo, povrtarstvo, voćarstvo i stočarstvo.

Ratarstvo

Na teritoriji Mrčajevaca ima 2.760 ha njiva i bašti, oko 850 ha livada, 120 ha pašnjaka 320 ha voćnjaka, i oko 310 ha šuma. Neobrađenog zemljišta nema, čak se zapaža nedostatak zemljišta za obradu jer nisu retki slučajevi da se u susednim selima uzima zemljište pod zakup. Najzastupljenije kulture su pšenica i kukuruz.

Povrtarstvo

U proizvodnji povrća na preko 450 hektara najplodnijeg zemljišta najveću primenu nalaze krompir, paprika, paradajz i krastavci.Udruženje povrtara „Zapadna Morava“ osnovano je 2006. godine kao podrška poljoprivrednim proizvođačima.

Voćarstvo

Zahvaljujući blagoj valovitosti zemljišta, naročito u gornjem delu Mrčajevaca, razvile su se i našle primenu mnoge voćne vrste. U proizvodnji jabuka preovlađuju sorte: Zlatni delišes, Crveni delišes, Jonatan, Ajdared, čiji se prinosi kreću oko 35 t/ha a u rodnim godinama i do 50 t/ha. Pored velikog broja starih sorti krušaka u novijim zasadima veliki prostor zauzima sorta Vilijamovka koja pored stone upotrebe nalazi veliku primenu u industrijskoj preradi.

Na prostoru Mrčajevaca i ako nema nekih značajnih plantažnih zasada gaji se nekoliko sorti šljiva koje se koriste u proizvodnji domaće rakije za spravljanje raznih džemova, kompota i drugih prerađevina od šljiva. Jedan deo tog voća se suši u individualnim kapacitetima. Na teritoriji Mrčajevaca ima više od 23 000 stabala šljiva prispelih za rod. Proizvodnja šljiva premašuje cifru od 900 000 kg godišnje. Što se tiče ostalih voćnih vrsta trešnje, višnje, maline, jagode i kupine, vrlo često se mogu naći na individualnim posedima.

Stočarstvo

Mrčajevčani su poznati odgajivači stoke. Na području Mrčajevaca ima oko 1100 obeleženih grla goveda, uglavnom simentalske rase. Zastupljena je proizvodnja mleka i proizvodnja tovnih grla. Godišnje se ukupno proizvede 1 000 000 kg junećeg mesa žive vage. U svinjarstvu prisutne su savremene farme svinja kao i odgoj svinja u manjim objektima i zapatima. Gotovo svako domaćinstvo se u manjoj ili većoj meri bavi se ovom proizvodnjom. U Mrčajevcima se održavaju i tri stočna vašara. Pijačni dani u Mrčajevcima su: subota za mlečne proizvode, žitarice, povrće i voće, a četvrtak za promet stoke i ostale robe.

Kultura

Kupusijada

Mrčajevci imaju moderan Dom kulture u kome se nalazi Ogranak Gradske biblioteke „Vladislav Petković Dis“ iz Čačka. U sklopu Doma Kulture izgrađena je i velelepna letnja pozornica.

U naselju postoji Književno društvo „Mrčajevci“, KUD „Radiša Poštić“ i Pevačka ženska grupa „Stari pomeljari“ koji su učestvovali na brojnim takmičenjima u zemlji i inostranstvu i osvojili zapažene nagrade.

Manifestacije

Književno društvo „Mrčajevci“ organizuje svake godine Mrčajevačke pesničke susrete, koji okupljaju pesnike iz zemlje i inostranstva. Na manifestaciji se dodeljuje književna nagrada „Povelja Morave“.

U Mrčajevcima se svake godine u septembru održava „Kupusijada“, gde se kuvari takmiče u kvalitetnom spremanju domaćeg kupusa. Tada veliki broj ljudi iz okolnih mesta poseti ovo naselje. Deo manifestacije nazvan „Obrenijada“ posvećen promociji tradicionalnih srpskih vrednosti. Fudbalski klub "Orlovac" svake godine u junu mesecu organizuje turnir omladinskih ekipa pod nazivom "Trofej Mrčajevci“. Turnir ima međunarodni karakter.

Kupusijada je osnovana 2003. godine, a 2008. je Milorad Jevđović zaštitio kao svoje autorsko delo.

Sport

Mrčajevci su prepoznatljivi i po Fudbalskom klubu „Orlovac“ u kome su svoju fudbalsku karijeru započeli mnogi poznati sportisti. FK „Orlovac“ je najpopularniji sportski klub u naselju. Osnovan je 1932. godine. Klub je od osnivanja aktivan u svim akcijama u naselju, a u mnogim akcijama članovi kluba su bili i nosioci istih.

U selu postoji i Šahovski klub „Orlovac“, Lovačko društvo „Radiša Poštić“ koje broji 410 članova koje obuhvata lovce iz 11 sela i Ribolovačko društvo „Moravac“.

Poznate ličnosti

• Tatomir P. Anđelić iz Bečnja (11. novembar 1903 – 7. avgust 1993) je srpski matematičar i stručnjak za mehaniku, akademik Srpske akademije nauka i umetnosti.
• Momčilo M. Ristić (27. jula 1929. – 10. avgusta 2018) jedan od vodećih jugoslovenskih tehnologa i utemeljivač nauke o materijalima kod nas, akademik Srpske akademije nauka i umetnosti.
• Obren Pjevović, pesnik i kompozitor narodne muzike
• Miroslav Ilić (1950), pevač narodne muzike
• Biljana Sečivanović, pevačica

Demografija

U naselju Mrčajevci živi 2206 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 43,5 godina (42,6 kod muškaraca i 44,2 kod žena). U naselju ima 870 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,08.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. i 21. veka (bez podataka sa zadnjeg popisa 2022. godine)

Demografija Godina Stanovnika 1948. 2.777 1953. 2.858 1961. 2.941 1971. 3.092 1981. 2.968 1991. 2.711 2.675 2002. 2.676 2.751 2011. 2.767

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍
Srbi			2.617	97,79%
Crnogorci			19	0,71%
Romi			19	0,71%
Makedonci			3	0,11%
Hrvati			2	0,07%
Slovenci			1	0,03%
Bugari			1	0,03%
nepoznato			13	0,48%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	10			14
80+	34			35
75—79	46			77
70—74	93			113
65—69	99			116
60—64	71			101
55—59	69			71
50—54	93			80
45—49	126			117
40—44	80			97
35—39	79			75
30—34	66			59
25—29	77			79
20—24	62			96
15—19	81			79
10—14	61			67
5—9	70			64
0—4	62			57
Prosek :	42,6			44,2

Domaćinstva

Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 639 681 813 914 915 863 870

Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek Broj domaćinstava 196 225 111 149 88 72 20 3 3 3 3,08

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	1.086	268	719	75	23	1
Ženski	1.209	206	727	241	33	2
UKUPNO	2.295	474	1.446	316	56	3

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	526	220	0	6	119
Ženski	376	169	0	1	40
UKUPNO	902	389	0	7	159
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	18	18	61	11	20
Ženski	6	1	59	20	6
UKUPNO	24	19	120	31	26
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	1	3	15	10	7
Ženski	4	3	4	20	31
UKUPNO	5	6	19	30	38
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	7	0	0	10
Ženski	7	0	0	5
UKUPNO	14	0	0	15

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Spoljašnje veze

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Gugl satelitska mapa (Maplandia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)