Muzeji Narodnooslobodilačke borbe

Muzeji posvećeni Narodnooslobodilačkoj borbi naroda Jugoslavije od 1941. do 1945. godine su bili uglavnom vojni muzeji koji su se bavili prikupljanjem i izlaganjem predemeta i dokumenta iz Narodnooslobodilačkog rata, sa ciljem negovanja borbenih tradicija jugoslovenskih naroda. Prema nepotpunim podacima u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji postojalo je oko 150 muzeja koji su bavili izlaganjem eksponata iz NOB-a - od ovog broja bilo je 24 samostalna muzeja, 93 odeljenja pri drugim muzejima, 17 memorijalnih muzeja i dr. Pored Narodnooslobodilačkog rata ovi muzeji su obuhavtali i period delovanja revolucionarnog radničkog pokreta, od 1920. do 1941. godine, pa su često nazivani - Muzeji narodnooslobodilačkog rata i revolucije ili samo Muzeji revolucije. Muzeji sa najobimnijom zbirkom predmeta iz NOB-a bili su Vojni muzej JNA i Muzej revolucije naroda i narodnosti Jugoslavije iz Beograda. U godinama raspada SFRJ, mnogi muzeji sa tematikom NOB-a su opljačkani, porušeni ili delimično oštećeni, a danas uglavnom deluju pod drugim nazivom ili kao deo drugih muzeja.

Istorijat

Zgrada Vojnog muzeja na Kalemegdanu

Dom likovnih umetnosti u Zagrebu, u kom se nalazilo Muzej revolucije naroda Hrvatske

Odmah po završetku Narodnooslobodilačkog rata, 1945. godine, otpočelo se sa sakupljanjem predmeta - uglavnom oružja i vojne opreme, uniformi, zastava, dokumeneta, fotografija, likovnih dokumenata (slika, gravura, skulptura) i drugih predmeta - jedinica Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije (NOV i POJ), kao i okupacionih i kvinsliških snaga. Naredbom Vrhovnog komandanta NOV i POJ maršala Josipa Broza Tita od 13. decembra 1944. godine bilo je formirano Vojno-istorijsko odeljenje pri Vrhovnom štabu NOV i POJ sa zadatkom da prikuplja predmete i obnovi rad Vojnog muzeja.

Spisak muzeja

Vojni muzej JNA na Kalemegdanu u Beogradu je osnovan 1878. godine, a njegov rad je posle Drugog svetskog rata obnovljen 1. decembra 1945. godine. Godine 1961. je useljen u adaptiranu zgradu Vojnogeodetskog instituta i od tada ima dve stalne postavke - „Ratna prošlost naroda Jugoslavije do 1918.“ i „Ratna prošlost od 1918.“ Ispred zgrade muzeja nalazi se postavka na otvorenom u kojoj se nalzi teško naoružanje - topovi, tenkovi i dr. Vojni muzej poseduje najobimniju zbirku eksponata iz Narodnooslobodilačkog rata koja obuhvata - oružje, zastave, uniforme, odlikovanja i dr. jedinica NOV i POJ, ali i okupatorskih i kvinsliških jedinica.
Muzej revolucije Slovenije (sloven. Muzej revolucije Slovenije) u Ljubljani je osnovan 1948. pod nazivom Muzej narodnog oslobođenja (sloven. Muzej narodne osvoboditve), a 1958. je preimenovan u Muzej narodne revolucije Slovenije (sloven. Muzej ljudske revolucije Slovenije). Sa zadatkom da sakuplja arhivski materijal, dokumenta, fotografije, pedmete i dr. iz perioda Narodnooslobodilačkog rata, delovao je do 1959. godine, kada je priključen tada osnovanom Institutu za istoriju radničkog pokreta. Ponovo je obnovljen 1962. godine, pod nazivom Muzej revolucije Slovenije i delovao je do 1994. godine kada je preimenovan u Muzej savremene istorije Slovenije (sloven. Muzej novejše zgodovine Slovenije).
Muzej revolucije naroda i narodnosti Jugoslavije u Beogradu je osnovan 19. aprila 1959. godine, odlukom CK SKJ povodom 40-godišnjice osnivanja SRPJ(k). Otpočeo je sa radom 1960. godine i nalazio se u zgradi na trgu Marksa i Engelsa (danas trg Nikole Pašića; ovu zgradu ranije je koristio CK KPJ). Zadatak ovog muzeja je bio da prezentuje - borbu radničke klase Jugoslavije, hronologiju rada KPJ/SKJ i oslobodilačku borbu naroda Jugoslavije. Izgradnja zgrade muzeja otpočela je krajem sedamdesetih godina, na Novom Beogradu između Palate Federacije i zgrade CK SKJ, ali je nikada nije dovršena. Muzej je 1996. godine spojen sa Memorijalnim centrom „Josip Broz Tito“ u Muzej istorije Jugoslavije.
Muzej revolucije naroda Hrvatske u Zagrebu je osnovan 1949. godine pod nazivom Muzej narodne revolucije Hrvatske (1962. mu je promenjen naziv u Muzej revolucije). Ovaj muzej bavio se prikupljanjem i izlaganjem predmeta, fotografija i dokumenata iz perioda Narodnooslobodilačkog rata, kao i iz perioda revolucionarnog radničkog pokreta i KPJ i perioda posleratne socijalističke izgradnje na području Hrvatske. U okviru ovog muzeja delovalo je nekoliko spomen-muzeja, koji su se nalazili na teritoriji SR Hrvatske, od kojih se ističu: memorijalni muzej „Ivan Goran Kovačić“ u Lukovdolu i memorijalni muzej maršala Tita u Kumrovcu (jedno vreme u sastavu muzeja). Muzej se do 1990. godine nalazio u Domu likovnih umetnosti (zgrada izgrađena 1933. u kojoj se 1941-45 nalazila džamija), a 1991. se integrisao sa Povjesnim muzejom Hrvatske i tada je stvoren Hrvatski povjesni muzej.
Muzej revolucije Bosne i Hercegovine u Sarajevu je osnovan 13. novembra 1945. godine, odlukom Predsedništva Narodne skupštine Bosne i Hercegovine, kao deo Zemaljskog muzeja Bosne i Hercegovine, a 1947. godine, je izdvojen u samostalnu ustanovu pod nazivom Muzej narodne revolucije Bosne i Hercegovine (1967. mu je promenjen naziv u Muzej revolucije). Ovaj muzej bavio se prikupljanjem i izlaganjem predmeta, fotografija i dokumenata iz istorije Bosne i Hercegovine, sa posebnim akcentom na revolucionarna zbivanja i istoriju KPJ, kao i na Narodnooslobodilački rat i posleratnu izgradnju u BiH. Zbirka muzeja posedovala je i veliki broj umetničkih dela - slike, biste, skulpture, tapiserije i dr. poznatih bosanskohercegovačkih i jugoslovenskih umetnika, od kojih se ističu - mozaik „Bosna“ Mladena Srbinovića, vitraž „Smrt fašizmu - sloboda narodu“ i tapiserija „Bratstvo i jedinstvo“ Voje Dimitrijevića i dr. U okviru ovog muzeja delovalo je nekoliko spomen-muzeja, koji su se nalazili na teritoriji SR Bosne i Hercegovine, od kojih se ističu: Muzej ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu, Muzej Prvog zasedanja AVNOJ-a u Bihaću, Muzej Drugog zasedanja AVNOJ-a u Jajcu, Muzej Bitke za ranjenike na Neretvi u Jablanici, Muzej 25. maj 1944. u Drvaru i dr. Od osnivanja do 1963. godine muzej je bio smešten u zgradi Gradske većnice, a tada je preseljen u novoizgrađenu zgradu u ulici Vojvode Radomira Putnika (danas Zmaja od Bosne), na Marin Dvoru. Godine 1993. muzej je preimenovan u Historijski muzej Bosne i Hercegovine.

Spisak spomen-muzeja

Spisak poznatijih spomen-muzeja koji su postojali ili još uvek postoje na teritoriji Republika bivše Jugoslavije:

Bosna i Hercegovina

Unutrašnjost muzeja Drugog zasedanja AVNOJ-a u Jajcu

Muzej 25. maj 1944. u Drvaru — osnovan je 1957. godine i posvećen je neuspelom nemačkom vazdušnom desantu, na tada oslobođeni Drvar, 25. maja 1944. godine. Pored ovoga, sadrži i eksponate posvećene drvarskom kraju u Narodnooslobodilačkoj borbi. U okviru muzeja se nalazi i Titova pećina, u kojoj je boravio Josip Broz Tito. Muzej se nalazi u zgradi, pored desne obale reke Unac, gde je tokom rata bio smešten Vrhovni štab NOV i POJ. Tokom građanskog rata u BiH, muzej je opljačkan, a obnovljen je 2006. godine.
Muzej „Bitke za ranjenike na Neretvi“ u Jablanici — osnovan je 1978. godine i posvećen je bici na Neretvi (poznatoj i kao Četvrta neprijateljska ofanziva), vođenoj u periodu februar-mart 1943. godine i otvoren je povodom 35-godišnjice ove bitke. Nalazi se na obali reke Neretve u blizini srušenog mosta.
Muzej Prve proleterske brigade u Rudom — posvećen je Prvoj proleterskoj udarnoj brigadi, koja je 21. decembra 1941. godine osnovana u ovom mestu.
Memorijalni-muzej Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog oslobođenja Bosne i Hercegovine (ZAVNOBiH) u Mrkonjić Gradu — osnovan je 1953. godine i posvećen je Prvom zasedanju ZAVNOBiH-a održanom 25. novembra 1943. godine. Muzej se nalazi u kući u kojoj je održano zsedanje.
Spomen-kuća „Bitke na Sutjesci“ u spomen-kompleksu Dolina heroja kod Tjentišta – osnovana je 1975. godine, a autor je arhitekta Ranko Radović. U kući se nalazi spisak više od 7000 imena poginulih boraca u bici na Sutjesci, upisan u zidove kao „Prozivka na Tjentištu“, ciklus od 13 fresaka, inspirisanih događajima na Sutjesci, slikara Krste Hegedušića, te razna autentična dokumenta i predmeti iz bitke. Unutar muzeja nalazi se i spisak više od 7000 imena poginulih boraca u bici, uz poruku pesnika – „Tu niko nije umro, ko je umro“. U sastavu muzeja se nalazi i mala kno-sala za projekcije dokumentarnih filmova.^[1] Spomen-kuća bila je oštećena tokom rata i kasnije zapuštena, ali je 2011. godine izvršena njena obnova, a uskoro će da započne i restauracija Hegedušićevih freski.^[2] Muzej je, kao primer jedinstvenog arhitektonskog ostvarenja 21. decembra 2011. godine uvršten na listu svetske baštine pod zaštitom UNESKO-a.^[3]
Spomen-muzej Prvog zasedanja AVNOJ-a u Bihaću — osnovan je 1952. godine, a nalazi se u zgradi u kojoj je bilo održano Prvo zasedanje AVNOJ-a.
Spomen-muzej Drugog zasedanja AVNOJ-a u Jajcu — osnovan je 1953. godine kao centralna jugoslovenska muzejska institucija memorijalnog tipa, a nalazi se u zgradi u kojoj je bilo održano Drugo zasedanje AVNOJ-a. Za vreme rata u BiH, zgrada je bila devastirana, a većina muzejske građe otuđena. Septembra 2002. godine, Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika proglasila je Dom AVNOJ-a nacionalnim spomenikom BiH.^[4] Obnovljeni muzej zvanično je otvoren 29. novembra 2008. godine.^[5]

Makedonija

Memorijalni centar ASNOM-a u Makedoniji

Memorijalni muzej „11. oktobar“ (mkd. Меморијалнен музеј „11. Октомври“) u Prilepu — osnovan je 1952. godine i posvećen je Danu ustanka naroda Makedonije, 11. oktobru 1941. godine, kada je Prilepski partizanski odred izvršio oružanu akciju u Prilepu. Ovaj spomen-muzej smešten je u zgradi koja je tokom okupacije bila središte bugarske okupacione policije, a najpre je bio Muzej NOB-a u Prilepu, a 1961. godine je povodom dvadesetogodišnjice ustanka preimenovan u Muzej „11. oktobra 1941.“. Muzej i posavka su još nekoliko puta menjani i dopunjavani - 1971, 1983. i 2011, a muzej je 2003. godine proglašen za spomenik kulture.
Memorijalni centar Antifašističkog sobranja narodnog oslobođenja Makedonije (ASNOM) u selu Pelince, u opštini Staro Nagoričane — osnovan je 2004. godine i posvećen je Prvom zasedanju ASNOM-a, održanom 2. avgusta 1944. godine u manastiru Prohor Pčinjski. Pošto se ovaj manastir nalazi na teritoriji Republike Srbije, Vlada Republike Makedonije odlučila je da osnuje ovaj spomen-muzej na svojoj teritoriji. U muzeju se nalazi originalna spomen-ploča posvećena Prvom zasedanju ASNOM-a, koja se nalazila na manastiru sve do 1998. godine, kada je uklonjena. Takođe u okviru muzeja se nalazi i spomen soba - kopija one iz manastira u kojoj je održano zasedanje. Na fasadi muzeja se nalazi monumentalni mozaik (od 140 kvadrata) pod nazivom „Makedonija“, delo slikara Rubensa Korubina.
Memorijalni muzej „Blagoja Jankov Mučeto“ u Strumici – osnovan je 1964. u rodnoj kući narodnog heroja Blagoja Jankova i posvećen njegovom životu i delu. Muzejski postav uređen je u dve sobe, a druge dve su uređene u autentičnom izgledu iz doba Blagojinog detinjstva.^[6]
Memorijalni muzej „Kosta Racin“ u Velesu – osnovan je 1962. godine u rodnoj kući makedonskog pesnika Koste Racina. Racin se 1941. priključio Narodnooslobodilačkom pokretu, a poginuo je 1943. nesrećnim slučajem. U kući se nalaze njegovi originalni rukopisi i velik broj ostalih eksponata vezanih uz njegov život i delo.^[7]
Memorijalni muzej „Kuzman Josifovski Pitu“ u Prilepu – osnovan u rodnoj kući narodnog heroja i jednog od organizatora oružanog ustanka i borbe u Makedoniji, Kuzmana Josifovskog. Kuća je posle Drugog svetskog rata restaurisana i uređena u muzej. Stalna istorijsko-etnološka postavka predstavlja život i revolucionarno delovanje Kuzmana Josifovskog.
Memorijalni muzej Centralnog komiteta Komunističke partije Makedonije (mkd. Меморијален музеј на Централниот комитет на Комунистичката партија на Македонија) u Tetovu – nalazi se u kući u kojoj je 19. marta 1943. godine osnovana Komunistička partija Makedonije, kao deo Komunističke partije Jugoslavije. U unutrašnjosti se nalazi stalna istorijska i etnološka postavka vezana uz Prvu sednicu Centralnog komiteta KPM i izgled prosečnog gradskog domaćinstva Tetova sredinom 20. veka.
Muzej „Zapadna Makedonija u NOB“ (mkd. Музеј „Западна Македонија во НОБ“) u Kičevu – osnovan je 1980. godine. U muzeju se nalaze stalni postavi vezani uz borbu makedonskog naroda tokom 19. i 20. veka, koji obuhvataju autentična dokumenta, predmete, fotografije, mape, makete i ostalo. Unutrašnjost muzeja ukrašena je freskama i mozaicima s prizorima iz Ilindanskog ustanka i NOB-a. U muzeju se nalazi i zbirka oružja, korišćenog u raznim borbama koje su se vodile u ovom kraju.^[8]
Spomen-dom „Čede Filipovski Dame“ u Nikiforovu – osnovan u rodnoj kući narodnog heroja Čedeta Filipovskog. Na spratu muzeja nalazi se stalna postavka posvećena životu i delu Filipovskog, a u prizemlju sala za sastanke i video projekcije. Deo postavke odnosi se i na učešće stanovništva ovog kraja u NOB-u.
Spomen-kuća „Dimitar Bogoevski Mite“ u selu Bolno kod Resana – muzej osnovan u rodnoj kući makedonskog pesnika i narodnog heroja Dimitra Bogoevskog. Stalna istorijsko-etnološka postavka predstavlja život i revolucionarno delovanje Bogoevskog.
Spomen-kuća „Slavčo Stojmenski“ u Štipu – muzej osnovan u rodnoj kući narodnog heroja Slavča Stojmenskog. Stalna istorijsko-etnološka postavka predstavlja život i revolucionarno delovanje Bogoevskog.
Spomen-kuća „Stiv Naumov“ u Bitolju – muzej osnovan 1962. godine u rodnoj kući narodnog heroja Stevana Naumova Stiva. Stalna postavka u muzeju sastoji se od originalnih dokumenata, fotografija i ostalih predmeta vezanih uz život i delo Stiva Naumova. Od početka 1990-ih, muzej je bio zatvoren, a kuća prepuštena propadanju. Kuća je u celosti obnovljena i renovirana krajem 2011. godine i od tada ponovno otvorena za posetioce.^[9]
Spomen-kuća „Hristijan Todorovski Karpoš“ u Kumanovu – muzej osnovan u rodnoj kući narodnog heroja Hristijana Todorovskog. U unutrašnjosti se nalazi stalna istorijska i etnološka postavka preko koje je prezentovan život i delovanje Todorovskog.

Slovenija

Muzej „Kočevski zbor“ u Kočevju – nalazi se u zgradi bivšeg Sokolskog doma (danas Šeškov dom), u kojoj je od 1. do 3. oktobra 1943. godine održano zasedanje 120 poslanika Oslobodilačkog fronta Slovenije i Slovenačkog narodnooslobodilačkog odbora. Dvorana, u kojoj je održano savetovanje, obnovljena je 1993. godine.
Spomen-kuća „Franc Rozman Stane“ u Spodnjem Pirniču – muzej osnovan i uređen po nacrtima arhitekte Marjana Lobode 1983. godine u rodnoj kući narodnog heroja Franca Rozmana Staneta. Stalna postavka u muzeju sastoji se od dokumenata i fotografija vezanih uz život i delo Franca Rozmana. Još 1952. na kuću je bila postavljena spomen-ploča, a 1980. podignuta Rozmanova bronzana bista pred njom.^[10]

Srbija

Muzej „4. juli“ u Beogradu — osnovan je 1950. godine i bio je posvećen sednici Politbiroa CK KPJ, koja je održana 4. jula 1941. godine i na kojoj je doneta odluka o podizanju ustanka. Nalazio se u kući Vladislava Ribnikara, u Botićevoj ulici na Dedinju, gde je i održano zasedanje. Muzej se najpre nalazio u sastavu Muzeja grada Beograda, potom Memorijalnog centra „Josip Broz Tito“, a po njegovom ukidanju u sastavu Muzeja istorije Jugoslavije. Muzej je zatvoren 2000. godine, a kuća je 2003. godine vraćena prodici Ribnikar.
Muzej „7. juli 1941. godine“ u Beloj Crkvi, kod Krupnja — osnovan je pedesetih godina i posvećen je Danu ustanka naroda Srbije, 7. julu 1941. godine, kada je Rađevačka četa Valjevskog partizanskog odeda izvela prvu ustaničku akciju. Nalazi se u zgradi bivše Nedljkovićeve kafane isred koje se i odigrao događaj.
Muzej ilegalnih partijskih štamparija u Beogradu — osnovan je 1950. godine i bio je posvećen ilegalnim partijskim štamparijama, koje su funkcionisale tokom okupacije u Beogradu, od 1941. do 1944. godine. Nalazio se u kući Branka i Danice Maksimović, na Banjičkom vencu br. 12, gde se od 1941. do 1943. godine nalazila ilegalna štamparija CK KPJ. Muzej je zatvoren 2000. godine, a kuća je vraćena prodici Marković.
Muzej „Ustanka 1941.“ u Užicu — osnovan je 1946. godine
Muzej socijalističke revolucije Vojvodine u Novom Sadu.
Spomen-muzej „21. oktobar“ u spomen-parku „Kragujevački oktobar“ u Šumaricama, kod Kragujevca — osnovan je 1976. godine i posvećen je žrtvama masovnog streljanja u Kragujevcu, koje je izvršeno 20. i 21. oktobra 1941. godine i tokom kojeg je ubijeno oko 2.800 građana, među kojima oko 300 đaka.
Spomen-muzej „Batinska bitka“ na dunavskoj obali kod Bezdana – osnovan je 1981. godine, a posvećen je jugoslovenskim i sovjetskim borcima poginulim u Batinskoj bici 1944. godine. Unutar muzeja nalazi se spomen-ploča sa 660 imena poginulih boraca^[11] Muzej je radio do 1991, nakon čega je zbog raspada države i početka rata zatvoren. Stalna postavka je premeštena u Sombor.^[12]
Spomen-muzej „Stolice“ u bivšem rudniku Zajače, u blizini sela Brštica, kod Krupnja — osnovan je pedesetih godina i bio je posvećen vojno-političkom savetovanju rukovodstva Narodnooslobodilačkog pokreta održanom 26. septembra 1941. godine. Nalazio se u Upravnoj zgradi rudnika, u kojoj je i održano savetovanje. Početkom devedesetih godina muzej je zatvoren.
Spomen-muzej „Sremski front“ u spomen-kompleksu „Sremski front“ u Adaševcima, kod Šida — osnovan je 1988. gdine i posvećen je borbama koje su od oktobra 1944. do aprila 1945. godine vođene na Sremskom frontu.

Hrvatska

Memorijalni muzej „Ivan Goran Kovačić“ u selu Lukovdolu, u Gorskom kotaru — osnovan je 1975. godine i posvećen je Ivanu Goranu Kovačiću (1913-1943), pesniku, piscu, novinaru i partizanskom borcu. Nalazi se u Ivanovoj rodnoj kući, sagrađenoj 1905. godine i ima stalnu izložbenu postavku posvećenu njegovom životu i stvaralaštvu. U ovom mestu se od 1964. godine svakog 21. marta održava pesnička manifestacija „Goranovo proleće“.
Memorijalni muzej „Jasenovac“ u Spomen-području Jasenovac – osnovan je 1968. godine. Stalni postav sastojao se od predmeta, fotografija i dokumenata, koje ustaše pri povlačenju nisu stigli da unište. Muzej je bio teško oštećen tokom rata u Hrvatskoj, ali je nakon 1995. godine postepeno obnovljen. Posle obnove, u postav muzeja dodan je spisak svih poimence poznatih žrtava.
Memorijalni muzej „Josip Kraš“ u Vuglovcu, kod Ivanca — osnovan je 1965. godine i posvećen je Josipu Krašu (1900-1941), revolucionaru, članu CK KP Hrvatske i narodnom heroju Jugoslavije.
Memorijalni muzej maršala Tita (danas muzej „Staro selo“) u selu Kumrovecu, u Hrvatskom zagorju — osnovan je 1953. godine.
Memorijalni muzej „Rade Končar“ u Končarevom Kraju – osnovan je 1959. godine u rodnoj kući narodnog heroja Rade Končara. Muzej je opustošen za vreme rata u Hrvatskoj.^[13]
Muzej Osme konferencije Mesnog komiteta KPJ za Zagreb u Zagrebu — osnovan je 1950. godine i bio je posvećen Osmoj mesnoj konferenciji Mesnog komiteta KPJ za Zagreb održanoj 1928. godine, na kojoj je Josip Broz Tito izabran za sekretara Mesnog komiteta. Nalazio se u kući gde je održana Osma konferencija, u Pantovčaku br. 178a. Muzej je zatvoren, posle osamostaljivanja Hrvatske od SFRJ, početkom devedesetih godina.
Muzej Pete zemaljske konferencije KP Jugoslavije u Zagrebu — osnovan je 1950. godine i bio je posvećen Petoj zemaljskoj konferenciji Komunističke partije Jugoslavije održanoj oktobra 1940. godine, koja je bila veoma bitna u razvitku KPJ. Nalzio se u kući Srećka Džamonje u ulici Bihaćkoj br. 20 (danas Kapucinska ulica), u naselju Dubrava, gde je i održano zasedanje. Muzej je zatvoren, posle osamostaljivanja Hrvatske od SFRJ, početkom devedesetih godina.
Muzej Prve zemaljske konferencije KP Hrvatske u Zagrebu — osnovan je 1950. godine i bio je posvećen Prvoj konferenciji Komunističke partije Hrvatske, održanoj avgusta 1940. godine. Nalazio se u kući gde je održana Prva konferencija, u ulici Prosinačkih žrtava br. 205 (danas ulica Dubrava). Muzej je zatvoren, posle osamostaljivanja Hrvatske od SFRJ, početkom devedesetih godina.
Muzej Prvog zasedanja Zemaljskog antifašističkog vijeća narodnog osloboenja Hrvatske (ZAVNOH) u Otočcu — osnovan je 1948. godine i posvećen je Prvom zasedanju ZAVNOH-a održanom 13. i 14. juna 1943. godine. Nalazi se u zgradi u kojoj je i održano zasedanje.
Spomen-dom „Batinska bitka“ u sastavu Memorijalnog kompleksa „Batinska bitka“ kod Batine – osnovan je 1976. godine, a sastoji se od dve izložbene dvorane sa stalnom postavkom od 1983. godine. Postavka se sastoji od ostataka oružja, vojne opreme i eksplozivnih naprava iz Batinske bitke, fotografije, mape, faksimili dokumenta i ostalo. Pokraj spomen-doma nalazi se monumentalni spomenik Batinskoj bici.^[14]
Spomen-dom borcima i žrtvama fašizma u Divoselu – posvećen stradanjima stanovništva Divosela tokom Drugog svetskog rata. Unutar doma se, među ostalim, nalazilo uklesano 1300 imena žrtava. Spomen-dom i selo su, 1993. godine, uništeni tokom operacije Medački džep.^[15]
Spomen-muzej Drugog kongresa KP Jugoslavije u Vukovaru – osnovan je 1960. godine i bio posvećen Drugom kongresu KPJ održanom 1920. godine. Nalazio se u Radničkom domu, gde je održano zasedanje kongresa. Stalni postav sastojao se od zbirke originalnih predmeta, dokumenta i foto-dokumentacije, koja je prikazivala razvoj radničkog pokreta i KPJ u periodu od 1919. do 1920. godine. Zgrada je teško oštećena tokom opsade grada 1991, a veći deo postavke je pritom uništen.^[16]
Spomen-dom ZAVNOH-a u Topuskom – bio je posvećen ZAVNOH-u. Nalazio se u Društvenom domu, gde je 8. i 9. maja 1944. godine održano Treće zasedanje ZAVNOH-a. U istoj zgradi bio je održan Kongres kulturnih radnika Hrvatske i lekara Hrvatske. Zgrada je srušena 1991, a 1992, po nalogu tadašnjeg načelnika opštine Vrginmost, teren očišćen do kraja.^[15] U planu je potpuna obnova Spomen-doma, najverovatnije do 2014. godine.^[17]
Spomen-dom Sedmoj banijskoj diviziji na Šamarici – stalan postav sastojao se od muzejskih eksponata, koji su opisivali borbeni put Sedme banijske divizije. Prostorije muzeja su tokom rata u Hrvatskoj uništene, prozori i vrata porazbijani, eksponati pokradeni, a krovište demolisano.^[15]

Galerija

Muzej Prvog zasedanja AVNOJ-a u Bihaću.
Muzej Drugog zasedanja AVNOJ-a u Jajcu.
Muzej ZAVNOBiH-a u Mrkonjić Gradu
Muzej „25. maj“ u Beogradu.
Muzej „4. juli“ u Beogradu.
Ordeni narodnih heroja u Vojnom muzeju
Uniforma i odlikovanja Peka Dapčevića u Vojnom muzeju
Deo opreme partizanskih bolnica u Vojnom muzeju
Prva odlikovanja NOV i POJ u Vojnom muzeju
Replika Partizanske spomenice 1941. u Vojnom muzeju

Vidi još

Spomenici Narodnooslobodilačke borbe

Reference

^ Gojko Jokić. Nacionalni park Sutjeska: Tjentište. „NIŠRO Turistička štampa“, Beograd 1983. godina, 18-19. str.
^ Završena sanacija spomen-kuće bitke na Sutjesci na Tjentištu | 058.ba, Pristupljeno 13. 4. 2013.
^ Blic Online | Muzej na Sutjesci na listi baštine Uneska, Pristupljeno 13. 4. 2013.
^ [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. novembar 2013) Pristupljeno 2. 11. 2013.
^ BH-LEKSIKON - Muzej II zasjedanja AVNOJ-a Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. novembar 2013), Pristupljeno 13. 4. 2013.
^ Nova Makedonija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. septembar 2011) Renovirana spomen-kuќata na Blagoj Mučeto (pristupljeno 5. jula 2012)
^ www.veles.gov.mk^{[mrtva veza]}, Pristupljeno 13. 4. 2013.
^ Opština Kičevo Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. септембар 2013), Приступљено 13. 4. 2013.
^ Утрински Весник^{[мртва веза]}, Приступљено 13. 4. 2013.
^ Simboli polpretekle zgodovine: SPODNJE PIRNIČE - Rojstna hiša narodnega heroja Franca Rozmana-Staneta, приступљено 11. 10. 2013.
^ Somborski infomator - gradski muzej, Приступљено 13. 4. 2013.
^ SOinfo.org - Sombor, Приступљено 13. 4. 2013.
^ Hrvatski biografski leksikon, Приступљено 13. 4. 2013.
^ Pregled muzeja: Spomen-dom Batinske bitke Архивирано на сајту Wayback Machine (15. februar 2013), Pristupljeno 13. 4. 2013.
^ ^a ^b ^v Rušenje antifašističkih spomenika 1990-2000. „SABARH“, Zagreb 2002. godina.
^ Muzeji i galerije Hrvatske. Zagreb, 1992. godina.
^ 'ZAVNOH je u Topuskom udario temelje hrvatske državnosti' - Aktualno - hrvatska - Večernji list, Pristupljeno 13. 4. 2013.

Literatura

Enciklopedija Jugoslavije (knjiga šesta). „Jugoslovenski leksikografski zavod“, Zagreb 1965. godina.
Vojna enciklopedija (knjiga peta). Beograd 1973. godina.
Vodič kroz Vojni muzej u Beogradu. Vojni muzej Beograd, 1982. godina.
Portal:
- NOB

[1] Gojko Jokić. Nacionalni park Sutjeska: Tjentište. „NIŠRO Turistička štampa“, Beograd 1983. godina, 18-19. str.

[2] Završena sanacija spomen-kuće bitke na Sutjesci na Tjentištu | 058.ba, Pristupljeno 13. 4. 2013.

[3] Blic Online | Muzej na Sutjesci na listi baštine Uneska, Pristupljeno 13. 4. 2013.

[4] [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. novembar 2013) Pristupljeno 2. 11. 2013.

[5] BH-LEKSIKON - Muzej II zasjedanja AVNOJ-a Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. novembar 2013), Pristupljeno 13. 4. 2013.

[6] Nova Makedonija Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. septembar 2011) Renovirana spomen-kuќata na Blagoj Mučeto (pristupljeno 5. jula 2012)

[7] www.veles.gov.mk^{[mrtva veza]}, Pristupljeno 13. 4. 2013.

[8] Opština Kičevo Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. септембар 2013), Приступљено 13. 4. 2013.

[9] Утрински Весник^{[мртва веза]}, Приступљено 13. 4. 2013.

[10] Simboli polpretekle zgodovine: SPODNJE PIRNIČE - Rojstna hiša narodnega heroja Franca Rozmana-Staneta, приступљено 11. 10. 2013.

[11] Somborski infomator - gradski muzej, Приступљено 13. 4. 2013.

[12] SOinfo.org - Sombor, Приступљено 13. 4. 2013.

[13] Hrvatski biografski leksikon, Приступљено 13. 4. 2013.

[14] Pregled muzeja: Spomen-dom Batinske bitke Архивирано на сајту Wayback Machine (15. februar 2013), Pristupljeno 13. 4. 2013.

[SABARH-15] v Rušenje antifašističkih spomenika 1990-2000. „SABARH“, Zagreb 2002. godina.

[16] Muzeji i galerije Hrvatske. Zagreb, 1992. godina.

[17] 'ZAVNOH je u Topuskom udario temelje hrvatske državnosti' - Aktualno - hrvatska - Večernji list, Pristupljeno 13. 4. 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]