Muzej saniteta NOB-a
Muzej saniteta NOB-a bio je jedan od muzeja osnovan u Beogradu nakon završetka Drugog svetskog rata, kao potrebe države i njene vojske za stručnim usavršavanjem sanitetskih kadrova u oblasti vojnomedicinske zaštite, čuvanja i izučavanja sanitetske zbirke tekovina Naraodnooslobodilačke borbe naroda Jugoslavije radi kritičkog sagledavanja nastanka, razvoja i rad sanitetske službe u ratu, „i obrade doktrinarnih stavova u cilju izvlačenju korisnih pouka.”[1][2][3]
| Muzej saniteta NOB-a | |
|---|---|
 | |
| Osnivanje | 27. oktobar 1955. |
| Zatvaranje | 1981. |
| Lokacija | Beograd SFR Jugoslavija |
| Vrsta | muzej |
| Direktor | dr Boris Rojić |
| Kustos | Mirjana Jovanović, etnolog |
| Adresa | Pasterova bb |
Istorija
urediSve je počelo tako što je samo jedan dan pre zvaničnog završetka Drugog svetskog rata na teritoriji Jugoslavije, 14. maja 1945. godine, Sanitetsko odeljenje Ministarstva narodne odbrane, kojim je rukovodio general-potpukovnik dr Gojko Nikoliš, izdalo naredbu svim sanitetskom odeljenjima glavnih štabova i armija da Istorijskom odeljenju Ministarstva dostave sva akta o radu Sanitetske službe u NOB-u.[4]
Prikupljanje ovih dokumenata u okviru Istorijskog odeljenja Ministarstva odbrane imalo je za cilj da se:[3]
- izvrši koncentracija svih dokumenata na jednom mestu,
- spreči dalje uništavanje, gubitak i otuđenje dokumenata,
- obavi stručna konzervacija izaštita od daljeg propadanja određenih dokumenata,
- izvrši „analiza i sistematizacija koje bi poslužile kritičkom sagledavanja u nastanka, razvoja i rada sanitetske službe, obradi doktrinarnih stavova i izvlačenju korisnih pouka”.[4][5]
Akrivnosti koje su prethodile osnivanju muzeja
urediRad na prikupljanju artefakata u okviru Istorijskom odeljenju Ministarstva odbrane trajo je sedam godina.Nakon toga je prikupljena dokumentacija predata Odseku za istoriju vojnog saniteta, osnovanog u okviru Vojnomedicinske akademije, čiji je primaran delokrug rada bio čuvanje i obrada arhivske građe, a u perspektivi i osnivanje „vojnosanitetskog muzeja, kao baze za izučavanje sanitetskog iskustva iz NOB-a i drugih ratova u našoj i ostalim zemljama“.[6][7][8][4]
Osnivanje i početak rada muzeja
urediIdeja o osnivanju muzeja realizovana je 1954. godine nakon završetka i uređenja Odseka za istoriju vojnog saniteta, po novoj formaciji, i pod novim nazivom Odsek za istoriju vojnog saniteta sa sanitetskim muzejem Vojnomedicinske akademije. Prvi načelnik Odseka bio je sanitetski potpukovnik dr Boris Rojić, a personal su, prema formaciji, trebalo da čine i „istoričar – profesor (etnolog ili istorijska grupa), lekarski pomoćnik i daktilograf“.[4]
Odsek je bio smešten u zgradi Vojno-higijenskog zavoda, u krugu Vojnomedicinske akademije u Pasterovoj ulici u Beogradu. U toj zgradi 27. oktobra 1955. godine Muzej je svečano otvoren, u sklopu zajedničkog programa Osnivačke skupštine Jugoslovenskog društva za istoriju medicine, farmacije i veterine i Drugog sastanka istoričara medicine, farmacije i veterine Jugoslavije.[a]
Kako o prvoj postavci Muzeja, danas ne postoje sačuvani podaci, jedino se na osnovu dve novinske fotografije mogu da navedu predmeti koji su bili izloženi u jednoj vitrini. Na fotografiji sa potpisom „Sanitetski materijal iz Pete ofanzive“ vide se dve improvizovane lampe načinjene od konzervi i različiti hirurški instrumenti i pribor kao što su hvataljke - peani, klešta, kasete sa brizgalicama, fiole s hirurškim koncem i drugo.[10][4]
Muzejska postavka „Kabinet Sanitetske službe NOR-a“
urediMuzej je prvu stalnu, novu postavku pod nazivom „Kabinet Sanitetske službe NOR-a“, dobio 1961. godine.Prema spisku izloženog materijala u Prilogu Izveštaja o radu Odeljenja za istoriju vojnog saniteta za 1961. godinu, muzejska zbirka je sadržala 28 predmeta podeljenih u šest grupa.[11]
| „Kabinet Sanitetske službe NOR-a“ (Podela muzejskih zbirki) |
Sadržaj zbirke | Slika |
|---|---|---|
| Prva grupa | Diorame na kojima su bila predstavljena:
|
|
| Druga grupa | Reljefi partizanskih bolnica i sistema bolnica na teritoriji Slovenije i Bosne i Hercegovine. | |
| Treća grupa |
Šematski prikazi organizacije Sanitetske službe NOVJ; Raspored apoteka i Glavnog štaba Hrvatske na prostoru Lika, Kordun i Banija sredinom 1943. godine i drugo. |
|
| Četvrta grupa | U ovoj grupi dominirala je maketa operacione sale konspirativne šumske bolnice „Pavla“ na Slovenačkom primorju. | |
| Peta grupa | Kartogram slovenačkih vojno-partizanskih bolnica sa lokacijom za 126 bolnica. | |
| Šesta grupa | Originalni medicinski predmeti i improvizovana sredstva kao što su: | 
|
Pored postavke Kabineta, u hodniku zgrade je bilo izloženo oko 40 m2 panoa sa fotografijama na kojima je bio prikazan rad sanitetske službe u NOR-u. Cilj nove postavke bio je da prikaže, ne samo istorijskih okolnosti i uslova u kojima je radila sanitetska služba tokom Drugog svetskog rata, već i da ilustruje strategiju funkcionisanja sanitetskih ustanova u ratnim uslovima. Ovakva koncepcija izložbe odgovarala je obrazovnim potrebama vojnosanitetskih kadrova u tadašnjoj JNA.[3]
Rad u muzeju
urediU Odeljenju je čuvano 397 predmeta koji nisu bili izloženi, a takođe i zbirka pečata sanitetskih ustanova. Zbirka pečata je tokom godine bila obrađena, jer se u Izveštaju navodi da je formirana kartoteka za nju sa 289 kartona. Godine 1962. u Muzeju je prema Izveštaju o radu Odeljenja bilo nepromenjeno – isti je bio broj izloženih i neizloženih predmeta, a kartoteka zbirke pečata sanitetskih ustanova sadržala je isti broj kartona.[13]
Dužnost kustosa, koje se prvi put spominje 1962. godine, obavljala je Mirjana Jovanović, etnolog.[b][14][13]
Odeljenje se u svom radu suočavalo sa brojnim poteškoćama zbog skučenosti smeštajnog prostora. Tako se npr. zbog nedostatka prostorija, rad istraživačaobavljao u kancelariji načelnika, u kojoj su bila radna mesta i tri ostala službenika. U takvim uslovima trud zaposlenih da u takvim uslovima prirede i održavaju muzejsku postavku, posebno je vredan priznanja.[13]
.jpg)
Godinu dana nakon preseljenja Vojnomedicinske akademije u novu zgradu na Banjici 1981. godine, Odeljenje za bibliotečku i arhivsku delatnost (u to vreme pod nazivom Arhiv sanitetske službe) preseljeno je u jednu od zgrada u blizini Vojnomedicinske akademije. Potom su muzejski predmeti preneti u glavnu zgradu VMA , sa idejom da se upotrebe za formiranje „spomen-sobe“.[3]
Do realizacije ideje da se u glavnoj zgradi Vojnomedicinske akademije, umesto muzeja NOB-a formira „spomen-sobe“ nikada nije došlo. To je negativno uticalo na muzejski materijal, koji se zbog nebrige, se vremenom izgubio bez iakvog traga.[v]
U Odeljenju za bibliotečku i arhivsku delatnost Instituta za naučne informacije Vojnomedicinske akademije (ranije Odsek za istoriju vojnog saniteta, odnosno Arhiv sanitetske službe), danas se čuva samo Zbirka pečata sanitetskih ustanova u kojoj se nalazi 290 pečata.[15]
Napomene
uredi- ^ Ova skupština i skup održani su 27. i 28. oktobra 1955. godine u Beogradu.[3][9]
- ^ Budući da u Izveštaju o radu za prethodnu godinu nije dat spisak zaposlenih u Odeljenju, ne zna se da li je radno mesto kustosa postojalo i ranije ili je tek tada uvedeno.
- ^ Informacije su dobijene od Aleksandra Veličkovića, dipl. arheologa, referenta arhivske građe Odeljenja za bibliotečku i arhivsku delatnost Instituta za naučne informacije Vojnomedicinske akademije.[4]
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ Đorđević, Prilog poznavanju nastanka srpskih medicinskih muzeja, 95.
- ^ Medicinska izložba: Pasterov zavod u Nišu 1900–1985 (Niš: Medicinski fakultet i Zavod za zaštitu zdravlja, 1987), 23-41.
- ^ a b v g d đ Jovanović Simić, Jelena T. Musealisation of the history of medicine in Serbia, Disertacija, Datum odbrane disertacije: 23.09.2015.
- ^ a b v g d đ Muzej saniteta NOB-a U:Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija istorije medicine u Srbiji - doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, 2015. str. 191—195
- ^ Vojnomedicinska akademija, Institut za naučne informacije – Odeljenje za bibliotečku i arhivsku delatnost – Istorijska beleška san. ppuk. mr dr med. Jova Zeljkovića, bivšeg načelnika Arhiva (rukopis).
- ^ Vojnomedicinska akademija, Institut za naučne informacije – Odeljenje za bibliotečku iarhivsku delatnost – Istorijska beleška san. ppuk. mr dr med. Jova Zeljkovića, bivšeg načelnikaArhiva (rukopis).
- ^ Vladimir Stanojević, „O postanku Muzeja srpske medicine Srpskog lekarskog društva“, Srpski arhiv za celokupno lekarstvo 11 (1955): 8
- ^ Vladimir Stanojević, Muzej Srpske medicine Srpskog lekarskog društva, 419.
- ^ MNT, Zbirka Muzeja srpske medicine SLD; Fond Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije, T:11.7.720/1 – Zapisnik sa Drugog sastanka istoričara medicine, farmacije i veterine Jugoslavije; i ASANU, 14201/288/33 – Program rada Osnivačke skupštine Jugoslovenskog društva za istoriju medicine, farmacije i veterine i Drugog sastanka istoričara medicine, farmacije i veterine Jugoslavije
- ^ MNT, Zbirka Muzeja srpske medicine SLD, T:11.7/224.
- ^ Muzej saniteta NOB-a U:Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija istorije medicine u Srbiji - doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, 2015. str. 193—194
- ^ Vojnomedicinska akademija, Institut za naučne informacije – Odeljenje za bibliotečku i arhivsku delatnost - Godišnji izveštaj I katedre VMA za 1961. godinu, inv. br. 23., fascikla II/14, 275- 276.
- ^ a b v Muzej saniteta NOB-a U:Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija istorije medicine u Srbiji - doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, 2015. str. 194—195
- ^ Vojnomedicinska akademija, Institut za naučne informacije – Odeljenje za bibliotečku i arhivsku delatnost – Godišnji izveštaj I katedre VMA za 1962. godinu, inv. br. 24., fascikla II/16, 259- 263.
- ^ Muzej saniteta NOB-a U:Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija istorije medicine u Srbiji - doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, 2015. str. 195
Literatura
uredi- Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija istorije medicine u Srbiji - doktorska disertacija, Univerzitet u Beogradu, 2015.
- Levental Z. Aktuelni problemi u izučavanju istorije zdravstvene kulture Jugoslavije. Zbornik radova Trinaestog naučnog sastanka Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije. Beograd: Naučno društvo za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije; 1965. 100.
