Navisos

Vidi još: Niš

Navisos ili Vilin grad bio je keltsko naselje u novom regionalnom središtu koga su (nakon velikog pohoda na jug Balkanskog poluostrva 281. godine p. n. e.) osnovali Kelti. Iz ovog grada u poslednjoj instanci genetskog razvoja potiče današnji grad Niš.

Pregled teritorija koje su naseljavali Kelti kroz istoriju:

  6. vek p. n. e. - jezgro halštatske oblasti

  3. vek p. n. e. - najveća oblast keltske ekspanzije

Etimološko poreklo imena grada

Prvo ime Nišu, trećem gradu po večičini u Srbiji, dali su Kelti nazvavši ga po „Vilinoj reci“ (danas Nišavi), Navisos (Navissos). Kasnije je svaki osvajač Navisosu davao svoju verziju imena, ali su sva ona dosta slična: rimski Naissus, vizantijski Ναισσός, slovenski Ниш / Niš, turski Niş, nemački Nissa.

Keltska legenda o imenu grada

Legenda koja je nastala u Niškoj kotlini bila je da su Kelti izgradili prelep grad, koji su okolna plemena, zbog ljubomore, više puta srušila palili do temelja. Kelti bi posle svakog tog rušenja grad obnavljali. I tako bezbroj puta.

Shvativši da ne bi mogli još dugo vremena obnovljati grad, Kelti su se obratili bogovima za pomoć. Bogovi su se složili da im pomognu i poslali su vilu koja je živela u reci koja je presecala Nišku kotlinu, i nakon svakog rušenja grada napuštala reku i svojim magičnim moćima obnavljala grad.

U znak zahvalnosti Kelti su reku nazvali „Vilina reka”, pa je grad proglašen za „Vilin grad” — Navisos (Navissos).

Misteriozna kultura Kelta

Naučne činjenice kojima danas raspolažu Srpski istoričari i arheolozi uključuju podatak da naše prostore pokrivaju ostaci misteriozne kulture, Kelta koji su više od dve hiljade godina ostavljali svoje tragove na području koja se protezalo od Španije na zapadu do Turske na istoku. A to su grobne humke sa raskošnim posthumnim poklone, ostaci naselja sa moćnim zidinama i žrtveniicima koji ukazuju na bizarne obredne rituale.

Zbogtoga što su se Kelti svesno i dalekosežno odrekli upotrebe pisma, ostavili su savremene istraživače bez brojnih odgovora na mnoga pitanja. Umesto pisanih dikumenata o Keltima govora materijalni tragovi; minijaturna umetnička remek-dela, njihovi oštri i opasni gvozdeni mačevi, uz pomoć kojih su Kelti fanatično sakupljali ljudske glave (što u istoriji nema premca). kao i njihovi neobični kameni spomenici, koji otkrivaju kulturu čiji se vladarski sloj kretao između ogromnih profita stečenih trgovinom i aure pune misteriozne magije.

Druga privlačnija slika ovog ratobornog naroda koja se zadržala do danas govori o njima kao ljudima koji su mudro odnosili prema prirodi, čije su tajne navodno znali i umeli da iskoriste.

Dosaljavajući se, iz istočnih stepa, u velikom broju na Balkanskom poluostrvo, oni su u mnogim oblastima pronašli autohtone narode sa kojima su se mešali. Kada su konačno u 3. veku p. n. e. diošli ispred Delfa, glavnog svetilišta Stare Grčke prešavši preko teritorija današnje Srbije, u to doba oni su bili na vrhu svoje moći; njihove teritorije su se proširile od Španije do Anadolije i od Italije udo Irske.

Za ovaj pohod Kelta sve do Delfa, Pausanija kao glavni motiv osvajanja (koje je 281—279. p. n. e. označilo prekretnicu u keltskim prodorima na jug Balkana i Grčku), navodi pohlepu za bogatim plenom. Dok Mešutim Justin navodi prenaseljenost tadašnjih galskih područja, dok Memnon tvrdi da je Gale na jug poterala glad. Prema Pausaniji, Gali su pre velikog pohoda pokrenuli jedan manji pod Kambaulom, koji je prekinut čim su Gali shvatili da će im za uspeh biti potrebno više ljudi.

U tim osvajanjim Kelti su u prostranoj kotlini na ušču dveju reka (danas poznatoj pod nazivom Niška kotlina) osnovali grad Navisos nakon što su ga zaposeli oko 280. godine p. n. e. kada je u Panoniji okupljena vojska koju je činilo 85.000 ratnika, podeljenih u tri odreda, koji su krenula u veliki pohod na jug Balkanskog poluostrva prema Makedoniji i centralnoj Grčkoj, u povratku nastanila ovaj prostor.

Uslovi koji su vladali na prostoru današnje Niške kotline u momentu doseljavanja Kelta

Prostrana (Niška) kotlina je u predrimsko doba, kao centralna oblast Balkana, bila na granici ilirskog i tračkog sveta, u kojoj je živeo moćan vojnički dobro organizovan narod pod imenom Dardanci. Bili su moćni i vojnički dobro organizovani. Ovaj nepismeni narod, po mnogim izvorima i oskudnim materijalnim tragovima, etnički je pripadao, najverovatnije Ilirima (o čemu je u nauci vođena široka diskusija). U dardansku zajednicu bile su uključene i značajne grupe tračkog stanovništva. Tako da je mešovit etnički sastav u ovoj (Niškoj) kotlini razumljiv, ako se ima u vidu da u doba formiranja prvih zajednica stanovništva na Balkanu granice nisu bile administrativno određivane.

Dolaskom na području kotline (Niške), u predrimsko doba, Kelti (Gali), su postali još jedan konstitutivna narod ovog područja današnje Srbije. Njihov boravak u kotlini, nije ostavio trajnijih posledica, a ne postoji ni pisani dokaz za prisustvo Kelta na ovom prostoru u dužem vreemenskom periodu.

Nastanak Navisosa

Navisos je nastao na temenu pregnantne daluvijalne desne Nišavine terase visoke 12 do 15.metara, 280. godine p. n. e. Na toj lokaciji naselje je bilo izvan inundacione ravni na mikroklimatski pogodnom i od vetra zaštićenom prostoru u hidrografskoj zoni bogatoj vodom (koja je izbijala na kontaktu šupljikave terase i nepropustljivih sedimenata), i na morfološkoj granici dna i oboda Niške kotline.

Ova lokacija na kojoj su Kelti osnovali Navisos, nudila je različite saobraćajne, prirodne i privredne mogućnosti:

• obod kotline bogat šumama i lovnom divljači u šumama,
• aluvijalnu ravnan Nišave bogatu bujnom hidrofilmom vegetacijom pogodnom za ispašu stada stoke,
• plodno zemljište za gajenje poljoprivrednih kultura,
• plovnu reku, bogatu ribom itd.

Sa prelazom preko Viline reke (danas Nišave) i zaštićeno severnim kotlinskim oboodom, ovo naselje imalo je važnu saobraćajnu mostovsku funkkciju. Na osnovu geografskih odlika niške kotline i brojnih arheoloških podatka pouzdano se zna da su glavni pravci, na ovom prostoru bili u upotrebi još u praistorijsko doba. Navisos je zbog svog povoljnog geografskog položaja, bio raskrsnici evropskih puteva, i saobraćajni čvor Balkanskog poluostrva.

Istovremeno geografski činioci odredili su pored poljoprivredne uloge i vojnički karakter Navisosa.

Na prostoru Navisosa, za razliku od kasnijih perioda ne postoje ostaci grobnica koje bi dale nešto više matereijalnih dokaza jer Kelti nisu svoje pokojnike sahranjivali, već su ih spaljivali i njihov pepeo stavljali u urne, koje su često nosili sa sobom. Ovaj običaj dao je ime dobu koja se proteže do oko 800 godina pre nove ere — „doba urni”.

Kraj Navisosa i nastanak antičkog Naisusa

Kako prema mnogim stavovima Kelti nisu bili narod, već velika grupacija, jer etnički i nacionalni identitet kod Kelti nikad nije postojao; niti su oni ikada živeli u granicama jedne države. Njihova osnovna društvena i politička jedinica bilo je ostalo pleme, a takvih plemena bilo je na stotine. Kao što su tokom istorije, ova plemena često stvorala plemenske saveze, one su isto tako često vodile ratove među sobom, o čemu govori i podatak o čestom rušenju Navisosa. Ova karakteristična osobina presudno je uticala na propast Kelta, jer za razliku od Germana, koji su takođe bili podeljeni u plemena, Kelti nisu uspeli da stvore, kao i oni, veće grupacije, na taj način ojačaju svoju vojnilku snagu.

U takvim uslovima i konstalaciji snaga predrimski Navisos pod upravom Kelta egzistirao je od 280. do 85. godine p. p. e. ili nešto kasnije. Međutim Rimsko carstvo u svojim osvajačkim pohodima porazilo je Kelte i na temeljima Navisosa nije izgradilo antički Naisus (Naissus). Nakon nastanka antičkog Naisusa, mnogi stručnjaci se slažu, Kelti nisu iščezli iz Niške kotline već su se stopili sa starosedeocima, rimljanima a kasnije i slovenskim narodom.

Vidi još

• Naisus
• Niš
• Niška kotlina
• Nišava