Naselja i kulturna baština na dnu Bilećkog jezera
Naselja i kulturna baština na dnu Bilećkog jezara našla su se 1968. godine kada su vode Trebišnjice i njenih pritoka ispunile vodom prostranu rečnu dolinu dužine 18 km, širine 3–4 km i površina jezera od oko 33 kvadratna kilometra, u zavisnosti od vodostaja i tako stvorilejednu od najvećih veštačkih akumulacija na Balkankskom poluostrvu sa branom Grančarevo. I pored obilja informacija i statističkih podataka, koje čak i površnom posmatraču pružaju podatke o nestalim naseljima i kulturnoj baštini na dnu ove akumalacije, ipak postoje određeni nedostaci u našem sećanju, koji se mogu svrstati jednim delom u domen objektivnog a drugim delom u domen subjektivnog. Naime, u određenim segmentima nije moguće prikazati realnu istorijsku sliku izgubljenog lokaliteta pre punjenja jezera jer se sve radilo na brzinu u želji da se realizuje jedan veliki vodoprivredni objektat na teritiriji tadašnje SFR Jugoslavije.[1]
Istorija uredi
Godine 1967. oko 1.200 ljudi ponelo je ono što se poneti moglo, i žaleći za onim što ostavljaju- vinogradima, voćnjacima, oranicama, okućnicama napustilo svoja sela, ostavljajući ih na večito čuvanje vodama Bilećkog jezera. Neki su čekali, da voda dođe do kolena ne želeći da se predaju sudbini a drugi su odmah napustili svoje kuće i svu nepokretnu imovinu.
Tako je Bilećko jezero na svom dnu sakrilo čitav jedan rimski grad, kulturno istorijske ostatke, velike vrednosti, čak i iz ranohrišćanskog perioda. Najmanje četiri crkve su ostale pod vodom, a manastiri Dobrićevo i Kosijerevo (koji je u posedu imao oko 3.000 hektara zemljišta, mlinove, bolnicu). Od većih naselja na dnu jezera su se našli Palin, Orah, Čepelica, Zadublje i Miruše,[1]
- Šta je spašeno a šta ne?
- Od arheoloških i nadgrobnih spomenika u bazenu Trebišnjice, od gotovo dvesta evidentiranih preistorijskih grobnih humki (tumulusa) izmeštena su samo tri!
- Od 11 omeđina, ispitalo se isto toliko.
- Od više srednjovekovnih crkava istražene su samo dve.
- Od 464 srednjovekovna nadgrobna spomenika, takozvanih stećaka, spašen je i izmešten određeni broj. Iz Vrela Trebišnjice (2 ploče), Miruše – Kolanjevići (6 ploča), Panik (75 spomenika) i Orah (3 spomenika). Oni su premešteni na novu lokaciju, veštačku nekropolu stećaka kod nekadašnjeg Zavičajnog muzeja koji odavno više ne postoji kao takav i koji će na sramotu građana i grada Bileće od strane neodgovornih opštinskih vlasti biti prodan za potrebe ugostiteljstva. Ova nekropola formirana je 1967. godine i broji 86 stećaka i to 70 ploča, 42 sanduka, 1 sljemenik i 3 krstače i najveća je veštačka nekropola stećaka na Balkanu.[1]
- U selu Čepelici ostalo je potopljeno 60 spomenika dok je jedan deo reprezentativnih spomenika sa natpisima završio u Zemaljskom muzeju u Sarajevu.
| „ | Po pričanju očevidaca nekoliko stećaka transportovano je u SAD i tom akcijom rukovodio je već pominjani arheolog Vejn Vučinić Bilećanin koji je rođen u dolini Trebišnjice. | ” |
- Među lokalitetima iz rimskog doba ističe se rimska naseobina na Paniku, koja se prostirala na oko 20 hektara, na kome su ispitane svega tri manje parcele, kao i ostaci rimskog mosta.
- Na dnu jezera nalaze i ostaci hidroelektrane Parež, sa objektom, postrojenjima branom i mostom.[1]