Nacionalna opservatorija u Atini

Nacionalna opservatorija „Atina“, skraćeno NOA, je astronomska istraživačka ustanova u Atini, Grčka. Osnovana je kao privatna 1848. godine, da bi 1890. godine postala državna opservatorija, predstavlja najstariju istraživačku ustanovu u Grčkoj, kao i prvu naučnu ustanovu od kada je Grčka dobila nezavisnost, 1829. godine.

Nacionalna opservatorija se nalazi na vrhu nimfiskog brda u Tisiju, u Atini.

Istorija

Oko 1840. godine, grčki nacionalni dobrotvor i bankar iz Austrijskog carstva, baron Sina, počasni grčki ambasador u Beču, izrazio je nameru da uloži sredstva u naučni razvoj u Grčkoj. Dobio je savet od njegovog prijatelja austrijskog ambasadora u Atini, Antona fon Prokešča, koji je poznavao grčko-austrijskog fizičara Georgija Konstantina Borisa. Boris postaje prvi upravnika Opservatorije u Atini, a bio je uključen i izgradnju same zgrade opservatorije.

Prva zgrada i instrumenti

Opservatorija, pogled sa Akropolja.

Prva zgrada, poznata i kao Sinino zdanje, je zasnovana na projektu Eduarda Šauberta i predstavlja delo danskog arhitekte Teofila Hanzena. U osnovi predstavlja krst i neoklasično zdanje čije su strane usmerene na četiri horizontalne strane. Mala kupola za teleskop je smeštena na središtu krovne konstrukcije.

Koristeći donacije, Boris je naručio i ugradio sledeće instrumente:

• Refraktor Ploesl 155 mm f/15
• Mali meridijanski instrument
• Pet malih teleskopa za komete
• Hronometre za građansko i sideričko vreme
• Komplet meteoroloških instrumenata

Svečano otvaranje privatne atinske opservatorije je izvršeno, 26. juna 1842. godine, na dan pomračenja Sunca, koji je predstavljao veličanstven događaj, uz učešće grčkog kralja Ota, vlade i predstavnika grčke crkve, kao i mnogobrojnog naroda koji je došao na izabrano mesto za opservatoriju, na brdu Nimfis sa koga se vidi Akropolj. Godine 1855. profesor Boris se razboleo i odlazi na lečenje u Beč gde umire neku godinu kasnije.

Period Johana Šmida

Na njegovo mesto upravnika dolazi Loanis Papodakis a u decembru 1858. godine za upravnika biva postavljen Johan Fridrih Julijus Šmid. Koristeći donacije Sinine familije Johan Šmid vodi računa o instrumentima, a započinje i sa osmatranjem Sunca, Meseca, planeta, kometa i promenljivih zvezda. Obogaćuje biblioteku opservatorije sa brojnim naučnim knjigama i magazinima, koje su delom bile poklonjene i od samih osmatrača. Šmid počinje da uređuje Publikaciju opservatorije Atina. Tokom 25 godina koliko je proveo u atinskoj opservatoriji izveo je više od 70 hiljada osmatranja promenljivih zvezda otkrivši nekoliko periodičnih promenljivih i Novae zvezda.

Šmid je tokom više godina proučavao Mars i Jupiter, i pravio crteže promena na njihovim površinama. Osmatrao je sjajnu kometu 1860. godine, da bi dve godine kasnije otkrio periodičnu kometu. Čisto nebo mu je omogućilo da izvrši na hiljade osmatranja meteora. Takođe, imao je priliku da osmatra brojna pomračenja Sunca kao i Meseca.

Topografski grafikon Meseca (Chaptre der Gebirge des Mondes) objavljen u Berlinu, je njegov najznačajniji rad. Na površini od dva metra u prečniku, nalazi se 25 delova i predstavlja vidljivu površinu Meseca, na kojoj je nacrtao oko 30.000 kratera koje je osmatrao sa Ploesl teleskopom 155 mm. Šmid je reorganizovao meteorološku službu u opservatroriji u Atini. Vršio je meteorološka merenja u brojnim mestima širom Grčke a potom slao podatke opservatoriji u Parizu. Ovi rezultati su objavljeni u radu „Beiträge zur physikalischen Geographie von Griechenland“ 1864. godine. Veoma značajano je njegovo zanimanje u oblasti seizmologije. Uz pomoć dobrovoljaca zabeležio je više od 3000 zemljotresa koje objavio „Studien über Erdbeben“, 1875. godine. Nakon erupcije Santorini vulkana, 1866. godine, vršio njegovo osmatranje nekoliko godina, da bi potom objavio rad za ovaj i još tri vulkana (Etna, Vezuv i Stamboli) 1874. godine. Šmid je odlazio na putovanja sa ciljem geografskog proučavanja i arheološke potrage za antičkom Trojom.

D. Kokidis (1884—1890)

Dimitros Kokidis dolazi na mesto upravnika Opservatorije u Atini, 1884. godine. Međutim, zbog teške finansijske situacije u opservatoriji (donacije Sinine familije su već tada prestale), Kokidis je imao veoma ograničene mogućnosti za administrativne i naučne aktivnosti. Nastavio je osmatranja sa meridijanskim instrumentom za službu vremena i osmatranjem sunčanih pega. Uspeo je proširi meteorološku mrežu sa stanicama u nekoliko mesta koji su udaljeni od Atine.

Renesansa opservatorije (1890-1934)

Donošenjem posebnog Zakona u grčkoj Skupštini, 19. juna 1890. godine, atinska opservatorija postaje državna naučna ustanova, a njeno ime je promenjeno u „Nacionalna opservatorija Atina“. Na osnovu ovog zakona, Dimitrios Eginitis, je izabran za upravnika „NOA“. Pored astronomskog zavoda, formirane su još dva zavoda, meteorološki i seizmološki zavod. Zanimljivo da je u isto doba, osnovana državna Astronomska i meteorološka opservatorija u Beogradu, 1887. godine.

Eginitisov prvi posao je bio da pronađe sredstva i donacije. Dobio je kredit od Univerziteta da bi izvršio restauraciju zgrade opservatorije i njenih starih instrumenata. Zbog teške ekonomske situacije u Grčkoj, državne sredstva su bila ograničena. Eginitis organizuje nacionalni komitet koji uspeva da prikupi značajnu sumu od istaknutih Grka. Među velikodušnim donatorima su bili. D. Doridis, A. Sigros, M. Korgialenios, P. Stefanović, E. Zarifis, K. Mavromičalis, A. Skouzes i N. Hrisovelonis. Na osnovu ovog se može videti koliki je veliki iskorak napravio srpski ministar prosvete Vladanom Đorđevićem kada je doneo odluku da se sagradi iz budžetskih sredstava namenska zgrada za opservatoriju.

Nakon prikupljene pomoći, mesto opservatorije je prošireno, susedno zemljište je kupljeno, a sagrađen su tri nove zgrade. Poručeni su novi instrumenti koji su ugrađeni u „NOA“, 16 cm meredijanski instrument i refraktor 40 cm. Još jedan teleskop, reflektor 20 cm, bio je doniran od K. Lonidisa.

Eginitis je reorganizovao meteorološku službu, osnivajući oko 100 novih stanica, kao i seizmološku službu. Organizovao je izlaženje „Annales de l'Observatoire National d’Athènes“. Eginitis je imao značajnu ulogu u političkom i akademskom životu Grčke. Bio je Ministar prosvete 1917. i 1926. godine, a osnovao je „Akademiju Atina“, 1926. godine.

Astrofizika u „NOA“ – S. Plakidis (1935—1964)

Stavros Plakidis je radio u opservatoriji još od 1915. Godine 1927, Plakidis je unapređen u pomoćnog astronoma, a 1928. godine, sa preporukom profesora Aiginitisa, nastavlja dvogodišnje studije u Griniču, Kembridžu, Parizu, Strasburgu i Hajdelbergu. Godine 1931. doktorirao je matematiku i uveden u zvanje astronoma u „NOA“. Godine 1935. Plakidis je izabran za profesora na Univerzitetu u Atini, dok je u isto vreme nominovan za supervizora astronomskog odeljenja u „NOA“. Za dve godine „NOA“ je promenila dva direktora, prvo profesora Nikolaosa Kritikosa a zatim Ilijasa Mariopolusa. Godine 1937. za direktora „NOA“ postavljen je Georgis Hors. Profesor Plakidis je tada bio već čuven astronom a nastavlja sa radom u oblasti osmatračke astrofizike. Objavio je brojne radove u poznatim astronomskim časopisima. Dobro je poznat njegov rad o dugotrajnim promenljivim zvezdama u saradnji sa Ser A. S. Edingtonom. Plakidis je učinio velike napore da preseli opservatoriju iz gradskog jezgra. Tokom 1936. godine započeta je izgradnja astronomske stanice „Penteli“. Međutim, Drugi svetski rat je prekinuo radove. Na kraju njegove karijere, koja je trajala skoro pola veka u „NOA“, mogao je da vidi rezultate svoga truda, jer novi teleskop refraktor 63 cm u stanici „Penteli“ počeli su da koriste astronomi iz instituta, 1959. godine.

Godine 1999. „NOA“ je imala četiri instituta:

• Institut astronomije i astrofizike
• Institut za ekološka istraživanja i održivi razvoj
• Institut za geodinamiku
• Institut za primenu u vasioni i daljinsku detekciju

Godine 2003. Institut za fiziku astročestica „NESTOR“ postao je peti institut „NOA“.

Zbog ekonomske krize dolazi do velike reforme u strukturi svih istraživačkih instituta u Grčkoj u 2012. godine, dva instituta su spojeni u jedan, u „NOA“ a dok se „NESTOR“ preselio u drugu administrativnu jedinicu. Trenutno „NOA“ ima sledeće tri instituta:

• Institut za astronomiju, astrofiziku, primenu u vasioni i daljinsku detekciju
• Institut za ekološka istraživanja i održivi razvoj
• Institut za Geodinamiku

Objekti

Teleskop 2,3 m „Aristarh“ opservatorije „Helmos“, nalazi se na istoimenoj planini, na nadmorskoj visini od 2340 m.

Nacionalna opservatorija „Atina“ se nalazi na četiri lokacije:

Glavni objekat

Glavne prostorije „Nacionalne opservatorije u Atini“ nalaze se na istorijskom mestu na vrhu brda Nimfis, u Tisiju. Nimfis brdo se nadovezuje sa Filopapu brdom, od kojih se naspram nalaze Akropolj i atinska Agora. Tu je smeštena glavna uprava kao i Institut za geodinamiku koji rukovodi seizmološkom mrežom. Ovo zdanje predstavlja veliku turističku atrakciju Atine, u čijem sklopu se nalazi i vizitorski centar.

Astronomska stanica „Penteli“

Astronomski stanica „Penteli“ se nalazi na brdu zvanom „Kofu“ koja se nalazi u opštini „Penteli“, (38.047976° S; 023.864437° I / 38.047976; 023.864437) u severnom predgrađu Atine. Ova stanica je poznata po istorijskom teleskopu Neval refraktoru 62 cm, koji je postavljen 1959. godine. Danas je stanica dostupna za širu javnost, a u okviru nje se nalazi i vizitorski centar. Institut za astronomiju, astrofiziku, primenu u svemiru i daljinsku detekciju i Institut za ekološka istraživanja i održivi razvoj, su smešteni u stanici „Penteli“.

Astronomska stanica „Krioneri“

Astronomska stanica „Krioneri“ je osnovana 1972. Nalazi se na Severu Peloponeza, na vrhu planine Kilini (37° 58′ N 22° 37′ E) na nadmorskoj visini od 930 m, a opremljena je sa teleskop 1,2m sa CCD kamerom. Trenutno se uglavnom koristi za javnost.

Opservatorija „Helmos“

Opservatorija (37.9857° S; 22.1983° I / 37.9857; 22.1983) se nalazi na planini Helmos, na nadmorskoj visini od 2340 m, u južnoj Grčkoj. Osnovana je 2007. godine. Opremljena je teleskopom 2,3 m „Aristarh“, kojim upravlja Instituta za astronomiju, astrofiziku, primenu u svemiru i daljinsku detekciju.

Na početku 21. veka Grčka predstavlja vodeću državu na Balkanu u oblasti astronomije i seizmologije.

Spoljašnje veze

• Službena stranica opservatorije Atina
• Službena stranica opservatorije Helmos Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. oktobar 2014)