Nebeske stolice

Nebeske stolice ili Crkvina je arheološki lokalitet iz poznoantičkog (III/IV vek) i ranohrišćanskog perioda (kraj V/VI vek), koji se nalazi na nadmorskoj visini od 1800 metara, ispod istoimenog uzvišenja, pod samim Pančićevim vrhom (2017 metara nmv.) na Kopaoniku. Tokom istraživanja započetih 1998. godine, otkriveni su ostaci građevina i reprezentativne bazilike, specifične osnove, u čijoj unutrašnjosti je otkriven ranohrišćanski mozaik. Na lokalitetu nisu otkriveni tragovi srednjovekovnih dogradnji i građevina, kao ni drugi ostaci iz tog doba, zbog čega se smatra da je on posle rušenja/napuštanja tokom seobe naroda, više nije korišćen.

Pogled na lokalitet

Prema dosadašnjim saznanjima, život na ovom lokalitetu je postojao od III do VI veka, prvo kao mali kasnoantički stambeni kompleks koji se u V ili VI veku razvio u važno hrišćansko kultno središte. Ovako značajnom središtu hrišćanstva, moralo je da odgovara i znatno veće naselje od onog otkrivenog uz njega (svega nekoliko građevina), zbog čega se pretpostavlja da se ono nalazilo u sklopu ili:

• Neistražene tvrđave iz ranovizantijskog doba, na brdu Čučaica, južno od Nebeskih stolica

ili

• Utvrđenja Gradac, u zaseoku Gornji Levići, kod sela Đerekare

Lokalitet Nebeske stolice

Nebeske stolice (1913 m nmv) su grupa stena ispod Pančićevog vrha, sa kojih se pruža pogled ka dolini Ibra i Kosovu, a naziv im je 1895. godine dao Živojin Mišić. Sam arheološki lokalitet se nalazi nešto istočnije, pored kolskog puta koji obilazi Pančićev vrh i povezuje TC Suvo Rudište sa Vojetinom (1561 m nmv) odnosno selima Zaplaninom i Belim Brdom. Na samom terenu nije bilo nadzemnih ostataka, niti obrisa građevina, ali je u lokalnom narodu postojalo predanje da se tu nalazila crkvina Svetog Prokopija i svake godine se na dan ovog sveca (08.07.) izlazilo na ovo mesto.

Na osnovu ovog predanja, Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva je, uz pomoć i podršku NP Kopaonik, na čijoj se teritoriji lokalitet nalazi, započeo 1998. godine arheološka istraživanja, pod rukovodstvom arheologa Gordane Tošić.

Ostaci antičkih građevina

Kasnoantičko naselje

U južnom delu kompleksa, nalaze se ostaci građevina koje pripadaju kasnoantičkom dobu, odnosno periodu III i IV veka, prema pronađenim novčićima. Pored njih, u ovom delu su pronađeni ulomci posuda od stakla i keramike, narukvice od staklene paste na kojima je motiv lažne pletenice (okvirno se datuju od IV do VI veka), kao i fibule, koje se javljaju u dva karakteristična oblika:

• Fibule sa posuvraćenom nogom, čije se analogije sreću relativno često na tlu rimske Dardanije i datuju se u VI vek
• Krstaste fibule, koje se, na osnovu sličnih nalaza, smeštaju u drugu polovinu IV veka

Ranohrišćanska bazilika

Pogled na temelje bazilike

Dvostruka apsida bazilike

Bazilika na Nebeskim stolicama (prostire se pravcem jugozapad-severoistok) ima složenu i specifičnu osnovu, sa dvostrukom oltarskom apsidom, naosom, severnim brodom, južnim aneksom i narteksom. Cela građevina je napravljena istovremeno tj. nije građena iz više faza, a građevine sa analognom osnovom nisu otkrivene. Pravljena je lomljenog i tesanog kamena koji je vezivan krečnim malterom, a sam teren je uticao na njenu gradnju, pošto su u njoj (narteks i apsida) uočljivi delovi stena koje su se pre gradnje nalazile na tom prostoru. Njena unutrašnjost je bila ukrašena freskoslikarstvom i mozaikom, na patosu, što svedoči o njenom reprezentativnom izgledu. Danas su od bazilike opstali temelji i prizemni deo zida, koji su nakon otkopavanja konzervirani.

U unutrašnjosti crkve, pronađeni su delići stakla koji su pripadali prozorima, čiji je izgled i raspored nemoguće rekonstruisati. Pored njih, unutrašnjost crkve osvetljavao je i polijelej, od koga je pronađen jedan perforirani krst.

Mozaik

Patos bazilike bio je prekriven složenim mozaikom rađenim u opus tesselatum tehnici, od koga je sačuvan samo periferni segment u severoistočnom delu naosa. Smatra se da je centralni deo mozaika predstavljala neka složena kompozicija, oko koje se prostirao okvir (friz) podeljen u manje segmente ukrašene zoomorfnim i geometrijskim predstavama, među kojima je i predstava ptice, koja je imala svoju simboličku vrednost vezanu za duhovni svet, u ranohrišćanskim prikazima. Na osnovu očuvanog fragmenta, nastanak mozaika, a samim tim i cele bazilike smešta se u kraj V ili VI vek, dok se ovakva rešenja mozaičke kompozicije mogu naći i na drugim lokalitetima.

Sam otkriveni fragment je dimenzija 2.70 x 0.51 m, a pronađen je u veoma lošem stanju, kako zbog vremena, tako i zbog vatre kojoj je bio izložen u jednom periodu svoje istorije. Tokom arheoloških radova, on je sklonjen sa lokaliteta i prenet na konzervaciju, a planirano je da se njegova kopija kasnije postavi na njegovom mestu.

Pronađeni novac

Izgled lokaliteta

Tokom radova na Nebeskim stolicama, pronađeno je 96 novčića:

• 16 iz III veka (kriza III veka)
• 1 tetrarhijski folis
• 17 iz doba Konstantina I (306—337)
• 16 iz doba Konstancija II (337—361)
• 17 iz doba Valentinijana I (364—375), Valensa (364—378) i Gracijana (378—379)
• 8 iz perioda od 378. (invazija Gota) do oko 441. godine (invazija Huna)
• 1 iz VI veka
• 21 koji nije identifikovan, zbog izuzetno lošeg stanja

Galerija

• 
  Opština Raška - Kopaonik
• 
  Opština Raška - Kopaonik
• 
  Pogled na lokalitet, u pozadini su uočljivi Gradina i Vojetin
• 
  Pogled na Gradinu iznad Đerekara sa Crkvina na Nebeskim stolicama
• 
  Pogled na Vojetin (sa vidljivim tragovima starog rudarstva) sa Crkvina na Nebeskim stolicama
• 
  Pogled na Čučaicu, iznad Belog Brda

Vidi još

• Gradac
• Dub
• Kopaonik

Literatura

• Gordana Tošić, Dušan Rašković, „Ranohrišćanski spomenici na istočnim padinama Kopaonika“, Zbornik radova Vizantološkog intituta XLIV (2007)

Spoljašnje veze

• Drevni srpski gradovi u okolini Kopaonika