Nekropola sa stećcima Lokve
Nekropola sa stećcima Lokve (Brijeg, Bunarevi) u zaseoku Zabrđe u Gornjoj Bitunji nacionalni je spomenik Bosne i Hercegovine. Nalazi se u opštini Berkovići, na jugu Republike Srpske. Zaštićeno istorijsko područje čini nekropola sa sedam stećaka.[1]
| Nekropola sa stećcima Lokve (Brijeg, Bunarevi) u zaseoku Zabrđe u Gornjoj Bitunji | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | Gornja Bitunja, Berkovići |
| Entitet |  Republika Srpska |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Koordinate | 43° 05′ 41″ S; 18° 09′ 52″ I / 43.094722° S; 18.164456° I |
  Nekropola sa stećcima Lokve Nekropola sa stećcima Lokve na karti Bosne i Hercegovine | |
| Vrsta spomenika | Nacionalni spomenik |
| Tip kulturnog dobra | Zaštićeno istorijsko područje |
Položaj i razmeštaj uredi
Bitunja, koja se deli se na Donju i Gornju Bitunju ili Zabrđe. je seosko naselje koje je od Berkovića udaljeno oko 19 km, a od Stoca oko 12 km.[1]
Arheološko područje, smešteno na lokalitetu u zaseoku Zabrđe u Gornjoj Bitunji,koje čine ostaci nekropole sa sedam stećaka, označeno je kao k.č. 244/63, 471 i 476, posedovni list broj 13 (stari premer), z.k. uložak broj 3, k.č. 472, posedovni list broj 31, z.k. uložak Iskaz I, k.č. 473/1, z.k. uložak broj 27, k.o. Bitunja, opština Berkovići, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Stećci Gornje Bitunje (Zabrđa) situirani su na četiri lokaliteta, poznata pod sledećim nazivima:
- Lokve,
- Potkuk,
- Zakuk,
- Baba.
Od ukupno 282 stećka, 62 su dekorisana (22%).
Zaštita uredi
Ostatke nekropola sa stećcima Lokve u Bitunji, kao arheološko područje Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika, na osnovi člana V stav 4. Aneksa 8. Opšeg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini i člana 39. stav 1. Poslovnika o radu Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika, na sednici održanoj od 11. do 17. septembra 2007. godine proglasila je za nacionalni spomenik.[1]
Iznad zaseoka se prostire Kuk, prirodna krečnjačka gromada koja je korišćena kao kamenolom za izradu stećkaka na obližnjoj nekropoli.[2]
Odlukom Komiteta za svetsku baštinu UNESCO-a od 15. jula 2016. godine , Nekropola sa stećcima Potkuk u Bitunji, opština Berkovići upisana je na Listu svetske kulturne baštine UNESCO-a. Stećci Gornje Bitunje (Zabrđa) nalaze se na četiri lokacije, poznate pod sledećim nazivima: Lokve, Potkuk, Zakuk i Baba.[3]
Značaj uredi
Na prostorima na kojima nastaju i razvijaju se nekropole sa stećcima odraz su prožimanja različitih kulturnih uticaja koje u vremenu 13. do 16. veka nalazimo na prostorima Rrpublike Srpske većinom pripadaju latinskom Zapadu ali i vizantijskom Istoku.
Većinu njihovih reljefa (koji su upečatljivi aspekt njihove pojavnosti), ma koliko bili odmaknuti od službenih kanona, ipak možemo čitati posredstvom različitih sastavnica opšte evropske srednjovekovne kulture (plemićke, crkvene i narodne) odnosno romaničke i posebno gotičke umetnosti.
S druge strane, ova specifična kultura duboko je povezana sa znatno ranijim, praistorijskim, antičkim i ranosrednjovekovnim tradicijama. Praistorijske[4] i antičke tradicije se najviše sagledavaju u odabiru mesta gde su postavljeni kao i u pojavi određenih vrsta simboličkih reljefa.[5] Činjenica je da stećci većim delom označavaju groblja na redove koje u evropskoj arheologiji pratimo od ranog srednjeg veka i periode seobe naroda.
Istorija uredi
Najstariji spomen srednjovekovnih župa Zahumlja nalazimo u spisu Regnum Sclavorum popa Dukljanina, u kome se u 30. glavi spominje devet humskih župa.[6][7][8]
Područje Bitunje je pripadalo srednjovjekovnoj župi Dubrava koja je graničila sa župama Dabar, Popovo, Žaba, Luka i Večerić. Župa Dubrave se spominje u dubrovačkom spisu od 13. oktobra 1285. godine, a zatim u više dokumenata iz 1405, 1406, 1443, 1444. i 1449. godine. Gornja Bitunja (Zabrđe) se nalazi nedaleko od jugoistočne granice župe.[1]
Stećci Zabrđa imaju relativno dug period trajanja. Najstariji stećci pripadaju nekropolama Lokve i južnom i centralnom delu nekropole Potkuk. Oni su nešto niži i slabije obrađeni od ostalih.
Sahranjivanje se zatim obavljalo u severnom delu nekropole Potkuk, a zatim na nekropoli Zakuk. Najmlađi, najkvalitetnije obrađeni i bogato dekorirani stećci pripadaju nekropoli Baba.[1]
Raspored stećaka ukazuje na to da je nekropola bila aktivna, u 14. i 15. veku.[9]
Opis dobra uredi
Nekropola na lokalitetu koje lokalno stanovništvo zove Bunarevi i Brijeg, a u literaturi se spominje pod imenom Lokve(7), je prva od četiri nekropole na koju se dolazi idući putem ka zaseoku Zabrđu. Na lokalitetu Lokve koje je razvučeno duž kose koja se pruža u pravcu zapad-istok. ima samo sedam stećaka (šest sanduka i jedna ploča). Na lokalitet se dolazi sa zapada. Dalje pješački put vodi pored nekropola Potkuk, Zakuk i Baba u Gornju Bitunju.
Stećci se prostiru na prostoru dužine oko 130 m. U neposrednjoj blizini, oko 12 m severno od nekropole, nalazi se livada na kojoj ima oko 20 starih i novih bunara, koji su sada zapušteni. Na jugozapadnom kraju nekropole je staro mezarje, a na severoistočnom kraju je novije, aktivno mezarje.[1]
Idući od zapada ka istoku, prvo leži grupa od 2 stećka (br.1 i 2). Oko 100 m istočno je sanduk (br. 3), a oko 25 m od njega je ploča (br.4). Najistočnija grupa je udaljena 4 m od ploče (br. 5,6,7).
Stećak br. 1 - je sanduk, dimenzije 1,7x65 (0,6)x0,65 m.
Stećak br. 2 - je sanduk, dimenzija 1,6x0.7(0,65)x0,6 m.
Stećak br. 3 - je sanduk, dimenzija 1,53x0,85x0,6 m. Odlomljen je na jednom uglu. Na vodoravnoj površini sanduka u plitkom reljefu je isklesan četverougaoni štit obrubljen tordiranom vrpcom. Na štitu su 4 četvrolisne rozete. Preko štita je postavljen mač.
Stećak br. 4 - je ploča, nepravilnog oblika, dimenzija 1,3x0,9x0,3 m.
Stećak br. 5 - je sanduk, dimenzija 1,3x0,63x0,5 m. Sanduk je prevaljen i delimično obijen.
Stećak br. 6 - je sanduk, dimenzija 1,6x0,8(0,66)x1.1 m. Sanduk je prevaljen i delimično obijen
Stećak br. 7 - je sanduk, dimenzija 1,65x0,8(0,7)x 1,1 m. Sanduk je prevaljen i delimično obijen.[1]
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ a b v g d đ e „Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika - Nekropola sa stećcima na lokalitetu Lokve (Brijeg, Bunarevi) u zaseoku Zabrđe u Gornjoj Bitunji, historijsko područje”. old.kons.gov.ba. Pristupljeno 2021-10-25.
- ^ „Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika - Ostaci crkve i nekropola sa stećcima Zakuk u Bitunji, arheološko područje”. old.kons.gov.ba. Pristupljeno 2021-10-25.
- ^ „NEKROPOLA SA STEĆCIMA POTKUK U BITUNjI UPASANA NA LISTU SVJETSKE KULTURNE BAŠTINE UNESCO-A”. Opština Berkovici (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-10-25.
- ^ Alojz Benac, Neolitski telovi u sjeveroistočnoj Bosni i neki problemi bosanskog neolita, GZM, XV/XVI, Sarajevo – Novi Sad, 1960/61, 11.
- ^ Up. Marko Vego, Zbornik srednjovjekovnih natpisa III, 108.
- ^ Mošin, Vladimir, ur. (1950). Ljetopis popa Dukljanina. Zagreb: Matica hrvatska
- ^ Mijušković, Slavko, ur. (1967). Ljetopis popa Dukljanina (1. izd.). Titograd: Grafički zavod.
- ^ Živković, Tibor (2009). Gesta Regum Sclavorum. 2. Beograd-Nikšić: Istorijski institut, Manastir Ostrog.
- ^ Bešlagić, Šefik, "Stećci u Bitunjoj", Naše starine IX, Sarajevo, 1964, 100
Literatura uredi
- Dedijer, Jevto, "Hercegovina", u: Srpski etnografski zbornik, Knjiga XII, Beograd, 1909.
- Bešlagić, Šefik, "Stećci u Bitunjoj", Naše starine IX, Sarajevo, 1964, 79 -101.
- Wenzel, Marian, Ukrasni motivi na stećcima, Sarajevo, 1965.
- Bešlagić, Šefik, Stećci, kataloško-topografski pregled, Sarajevo, 1971, 142-143.
- Dinić, Mihajlo, "Zemlje Hercega Svetoga Save", u: Srpske zemlje u srednjem veku, Beograd, 1978, 178-269.
- Vego, Marko, Postanak srednjovjekovne bosanske države, Sarajevo, 1982, 51-54.
- Bešlagić, Šefik, Stećci-kultura i umjetnost, Sarajevo, 1982, 49-50,116.
- Anđelić, Pavao, Sivrić, Marijan i Anđelić, Tomislav, Srednjovjekovne humske župe, Mostar, 1999.
- Humski zbornik – IV, Stolac u povijesti i kulturi Hrvata, Zagreb - Stolac, 1999.
- Jalimam, Salih i Mičijević, Senad, Stolac od najstarijih vremena, Mostar, 2005.
- Ferdo Šišić, Letopis popa Dukljanina, SKZ, Beograd-Zagreb, 1928, 327
