Nekropola stećaka Bileća
Nekropola stećaka Bileća je najveća veštačka nekropola stećaka na Balkanskom poluostrvu koja se nalazi u Bosni i Hercegovini i entitetu Republika Srpska. Nastala je 1967. godine kod nekadašnjeg Zavičajnog muzeja u Bileći u akciji spasavanja i izmeštanja određenog broj stećaka otkrivenih nakon prethodno sprovedenih arheoloških istraživanja na Vrelu Trebišnjice (2 ploče) kod Miruše – Kolanjević (6 ploča) i Panika (75 spomenika). Naime u akciji spasavanja kulturnog blaga kako ono ne bi završilo na dnu budućeg Bilećkog jezera pre njegovog nastanaka u šezdesetim godinama 20. veka. Spasen je i izmješten određeni broj stećaka. Iz Vrela Trebišnjice (2 ploče), Miruše – Kolanjevići (6 ploča), Panik (75 spomenika) i Orah (3 spomenika).[1]
| Nekropola stećaka Bileća | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Nekropola stećaka Bileća |
| Mesto | Opština Bileća, Bosna i Hercegovina |
| Koordinate | 42° 54′ 16″ S; 18° 27′ 52″ I / 42.90458° S; 18.46444° I |
| Kriterijum | kulturna: iii, vi |
| Referenca | 1504 |
| Upis | 2016. (41. sednica) |
| Veb-sajt | http://whc.unesco.org/en/list/1504 |
Istorija uredi
Ideja o nastanku veštačke nekropole u Bićeli začeta je krajem 50-ih godina 20. veka kada se u javnosti pojavila prva vest o planu da se potopi dolina reke Trebišnjice, čime bi se stvorila najveća Jugoslovenska akumulacija – Bilećko jezero, čija bi vodena snaga pokretala turbine Hidroelektrane Trebišnjica.
Stanovnici doline najveće evropske ponornice, uglavnom seljaci Miruša, Panika, Oraha, Čepelice i Vrela Trebišnjice počeli su se ozbiljno brinuti za sudbinu svojih ognjišta i svoje imovine saznavši da je njihova budućnost zapečaćena i da će se njihova imanja uskoro naći na dnu budućeg jezera a naučnici svih struka za kulturne i druge materijalne ostatke koji bi ako ne budu istraženi i spseni ostali večno sakriveni od javnosti na dnu Bilećkog jezera.
Izgradnja brane u Grančarevu počela je septembra 1964. godine, a pre toga 1959. godine organizuje se manje probna kopanje kao i detaljan pregled terena u organizaciji Zavičajnog muzeja u Trebinju, u kojima su učestvovali Ljubinka Kojić, upravnik muzeja i Ilija Pušić, kustos muzeja u Herceg Novom. Probna kopanja izvršena su i sedeće 1960. godine u istom sastavu. Nova istraživanja lokaliteta Panik počinju 1967. godine. U dolinu Trebišnjice Zemaljski muzej uputiće svog višeg naučnog saradnika, jednog od najuticajnijih i u evropskim zemljama po naučnim radovima priznatog arheologa dr Irmu Čremošnik. Došli su i drugi stručnjaci: predstavnik Smitsonove fondacije Džozef Džed, profesor Univerziteta u Santa Barbari u Kaliforniji Mario del Kjaro, istoričarka Marijan Vencl, autorka dela o stećcima u Jugoslaviji, doktor Zdravko Marić, naučni saradnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, doktor Zdravko Kajmaković i veliki broj jugoslovenskih arheologa, istoričara i studenata.[2]
Istraživanja koja su sprovedena na području Panika (Crkvine, Prlo, Potkućnice, Dračeva strana) otkrila su veći broj arheoloških nalaza i najveći deo tih pokretnih arefakata kao i reprezentativnih fresaka i mozaika prenesen je u muzeje. Najviše u Zemaljski muzej u Sarajevu, zatim u Zavičajni muzej u Trebinju, a manji deo u muzej u Bileći koji se tada nalazio u zgradi „Prosvjete“, i na lokaciju buduće veštačke nekropole u Bileći.[3]
Konačni rezultati akcije spasavanja stećaka i nastanak nekropole Bileća uredi
Na lokaciju veštačka nekropole u Bileći, na prilazu gradu uz obalu Bilećkog jezera osnovanoj 1967. godine, nakon akcije spasavanja, razmešteno je 86 stećaka (od kojih neki potiču iz 14. veka). i to:
- 70 ploča,
- 42 sanduka,
- 1 sljemenik i
- 3 krstače.
I pored pokušaja da se na području veštačke nekropole u Bileći izmeste svi artefakti to nije učinjeno tako da se danas:
- U selu Čepelica nalazi potopljeno 60 spomenika.
- Jedan deo reprezentativnih spomenika sa natpisima čuva se u Zemaljskom muzeju u Sarajevu.
- Po pričanju očevidaca nekoliko stećaka transportovano je u Sjedinjene Američke Države (tom akcijom rukovodio je arheolog Vejn Vučinić).
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Bešlagić, Šefik (2004). Leksikon stećaka. Sarajevo: Svjetlost.
- ^ „Arheolozi iz cijelog svijeta u Bileći istražuju nekropole stećaka”. Hercegovina Press. Pristupljeno 2023-05-06.
- ^ „Običaji i vjerovanja u Hercegovini (7): Srpske svetinje u Bileći i Gacku”. Pristupljeno 11. 12. 2017.
Literatura uredi
- Bešlagić, Šefik (1971). Stećci: kataloško topografski pregled. Sarajevo: Veselin Masleša.
- Bešlagić, Šefik (2004). Leksikon stećaka. Sarajevo: Svjetlost.
- Venzel, Marijan (1965). Ukrasni motivi na stećcima. Sarajevo: Veselin Masleša.
- Mihić, dr Ljubo J. (1975). Ljubinje sa okolinom. Šabac: GIP "Dragan Srnić Šabac".
