Nikola Knežević (industrijalac)
Nikola Knežević (Samaila kod Kraljeva, 6. januar 1848 — Kraljevo, 3. jun 1922) bio je srpski industrijalac, trgovac i političar.
Nikola Knežević | |
|---|---|
| Datum rođenja | 6. januar 1848. |
| Mesto rođenja | Samaila kod Kraljeva, Kneževina Srbija |
| Datum smrti | 3. jun 1922. (74 god.) |
| Mesto smrti | Kraljevo, Kraljevina Jugoslavija |
| Zanimanje | Industrijalac i političar |
Biografija
urediNikola Knežević je rođen 6. januara 1848. godine u selu Samaila kod Kraljeva. Otac Vuk i majka Jana su bili zemljoradnici. Porodično prezime je zapravo bilo Radojević, a prezime Knežević su izveli iz titule kneza (samailskog), koju je nosio Mijailo Radojević, Nikolin deda. Nikola je završio tri razreda osnovne škole u Vrdilima, nakon čega je, 1861. godine, došao u Karanovac (Kraljevo), gde je izučavao terzijski zanat i trgovinu. Godine 1873. otvorio je sopstvenu trgovačku radnju. Dućan je na placu kupljenom 1836. godine podigao njegov deda, knez Mijailo Radojević. U poslovima se uortačio sa Isidorom Radovanovićem, sa kojim su ga povezivale i porodične veze. Naime, obojica su bila oženjena ćerkama uglednog karanovačkog trgovca Gliše Petrovića Bugarčića. Knežević i Radovanović su zajedno osnovali firmu, koja je postala jedno od najznačajnijih preduzeća u Kraljevu. Oni su podigli prvi parni mlin u Kraljevu 1872. godine, kao i prvu električnu hidrocentralu 1902. godine. U okviru firme poslovala je i jedna od najvećih hidrocentrala u predratnoj Srbiji, podignuta 1911. godine. Nakon Prvog svetskog rata Knežević je osnovao i trgovačku radnju za promet zemaljskih proizvoda, koja je sa njegovim imenom radila i nakon njegove smrti.[1][2]
Knežević je sa bratom Božidarom 1881. godine podigao zgradu hotela Pariz.[3] Pored zgrade ovog hotela, podigao je i više zgrada u gradu, u kojima je ili držao radnje ili ih je izdavao u zakup. Godine 1907. osnovao je, zajedno sa grupom kraljevačkih privrednika, Akcionarsko društvo Mataruška Banja, a bio je i jedan od osnivača Kraljevske akcionarske štedionice i u više navrata predsednik njenog Upravnog odbora. Knežević je bio i starešina Trgovačkog izvozničkog esnafa za Žički srez, osnovanog 1897. godine.[1][4]
Bio je jedan od članova opštinskog odbora koji su 1878. godine tražili od ministra prosvete otvaranje niže ili realne gimnazije u Kraljevu. Biran je za odbornika i predsednika Kraljevačke opštine 1875, 1884. i 1892. godine. Bio je član Napredne stranke i dva puta je biran za kraljevog poslanika: 1884-1886. i 1894-1896. godine. Od 1894. do 1896. je bio i član Zakonodavnog odbora. Za narodnog poslanika za Čačanski okrug izabran je na izborima 1903. godine, na listi predsednika vlade Dimitrija Cincar-Markovića. Iste godine je, kao predsednik opštine, uputio čestitku Petru Karađorđeviću povodom stupanja na presto nakon Majskog prevrata.[5][6]
Godine austrougarske okupacije Knežević je proveo u Kraljevu. On je 1915. godine, na početku okupacije, bio predsednik Upravnog odbora Kraljevske akcionarske štedionice. Pokušao je da sakrije njenu imovinu i knjige u podrumu svoje kuće, ali je bio otkriven, pa su okupacione vlasti gotovo svu imovinu Štedionice opljačkale ili uništile. Tokom okupacije centrala Kneževića i Radovanovića je bila pod upravom lokalne vojne komande u Kraljevu, koja je naplaćivala opštinskoj upravi mesečnu nadoknadu za korišćenje električne energije. Pod upravom okupatora je bila i strugara. Knežević i Radovanović su dali i 9000 dinara pozajmice Opštini kraljevskoj za kontribuciju nemačkoj vojnoj komandi.[7][8][9]
Knežević je bio jedan od osnivača Kraljevske Svetosavske pevačke družine, a zajedno sa svojim poslovnim ortakom pomagao je Žičku poljoprivrednu podružinu, Srpsku književnu zadrugu i Čitaonicu u Kraljevu. Obojica su pomagala Kraljevsku žensku podružinu, kao i osnovnu školu, Crveni krst i siromašne kraljevačke porodice. Odlikovan je Takovskim krstom V reda i Medaljom Svetog Save.[9][10]
Nikola Knežević je preminuo 3. juna 1922. godine u Kraljevu.[1]
Porodica
urediPrva supruga Nikole Kneževića je bila Sofija Petrović, ćerka uglednog trgovca Gliše Petrovića Bugarčića. Ovaj brak je bio sklopljen 11. jula 1871. godine. Par je imao osmoro dece, od kojih je četvoro umrlo u detinjstvu. Ćerka Jelisaveta, udata za sreskog lekara Jovana Panajotovića preminula je 1911. godine, u svojoj 21. godini. Sin Dušan, rezervni pešadijski poručnik, smrtno je ranjen juna 1913. godine u borbi protiv Bugara na Zletovskoj reci. Nikolu su od dece iz prvog braka nadživeli samo sinovi Božidar i Stevan. Nakon smrti prve žene Sofije 1895. godine, Nikola se po drugi put oženio 3. oktobra 1896. Savkom, udovicom kraljevačkog trgovca Sretena Crvčanina. Imali su ćerku Dragu i sina Radomira, koji je preminuo u petoj godini života.[2]
Reference
uredi- ^ a b v Srpski biografski rečnik. Knj. 5, Kv-Mao. Novi Sad: Matica srpska. 2011. str. 98. ISBN 978-86-7946-085-1.
- ^ a b Trifunović, Nemanja S. (2023). „Nikola Knežević i Isidor Radovanović: od moći do zaborava”. Publicistika u razvoju društva i države: od novinskog izveštaja do objektivne istorije. Karanovac - Kraljevo u srpskim novinama 1835-1918.: 269—270; 280—281.
- ^ Matijević, Milan M. (1998). Kraljevačke kafane. Kraljevo: Zavičajno društvo Kraljevo. str. 79.
- ^ Matijević, Milan (1987). „Formiranje Esnafa trgovaca izvoznika u Srezu žičkom”. Naša prošlost. 2: 142.
- ^ Srpski biografski rečnik. Knj. 5, Kv-Mao. Novi Sad: Matica srpska. 2011. str. 98—99. ISBN 978-86-7946-085-1.
- ^ Trifunović, Nemanja S. (2023). „Nikola Knežević i Isidor Radovanović: od moći do zaborava”. Publicistika u razvoju društva i države: od novinskog izveštaja do objektivne istorije. Karanovac - Kraljevo u srpskim novinama 1835-1918.: 277—280.
- ^ Matijević, Milan (1988). „Osnivanje prve akcionarske štedionice u Kraljevu”. Naša prošlost. 3: 121—122.
- ^ Trifunović, Nemanja S. (2023). „Nikola Knežević i Isidor Radovanović: od moći do zaborava”. Publicistika u razvoju društva i države: od novinskog izveštaja do objektivne istorije. Karanovac - Kraljevo u srpskim novinama 1835-1918.: 276—277.
- ^ a b Srpski biografski rečnik. Knj. 5, Kv-Mao. Novi Sad: Matica srpska. 2011. str. 99. ISBN 978-86-7946-085-1.
- ^ Trifunović, Nemanja S. (2023). „Nikola Knežević i Isidor Radovanović: od moći do zaborava”. Publicistika u razvoju društva i države: od novinskog izveštaja do objektivne istorije. Karanovac - Kraljevo u srpskim novinama 1835-1918.: 277—280.
