Nikola Spasić
Nikola Spasić (Beograd, 2. novembar 1838 — Krf, 28. novembar 1916) bio je srpski veletrgovac, dobrotvor i veliki zadužbinar.
Nikola Spasić | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 2. novembar 1838. |
| Mesto rođenja | Beograd, Kneževina Srbija |
| Datum smrti | 28. novembar 1916. (78 god.) |
| Mesto smrti | Krf, Kraljevina Grčka |
Bio je predsednik Beogradske berze, predsednik Saobraćajne banke i član Upravnog odbora Narodne banke Kraljevine Srbije. Odlikovan je Takovskom krstom 4. reda i Ordenom Svetog Save 3. reda.
Zadužbina Nikole Spasića je 1939. godine imala za 3 posto veći kapital od Nobelove.[1]
Biografija uredi
Deda Nikole Spasića, Stojan je oko 1807. godine došao sa celom porodicom iz Leskovca. Nikolin Deda Stojan poreklom je bio iz Uroševca. Kao najstarije dete otac, Spasa Stojanović poznati beogradski trgovac, Nikolu je upisao u tek osnovani Licej, ali izmenjene porodične prilike prisilile su Nikolu da odmah po završetku prvog razreda napusti Licej i počne da uči voskarski i licitarski zanat. Budući da ti zanati nisu pružali veće mogućnosti inteligentnom i sposobnom mladiću kakav je bio Nikola, prešao je kod strica Tase u bakalnice na Savi, a zatim u kožarsku radnju Radovana Barlovci, gde je izučio i opančarski zanat.[2]
Godine 1864, sa početnim kapitalom od 200 dukata, Nikola je poželeo da se osamostali. Ta ušteđevina nije bila dovoljna, pa mu je pozajmicom od 500 dukata pomogao brat njegove prve žene Leposave - Đoka Jovanović, trgovac, nekadašnji poverenik Kapetana Miše Anastasijevića. To je bila jedina pozajmica u životu Nikole Spasića. Đoki Jovanoviću je ostao doživotno zahvalan i kada je ovaj posle mnogo godina usled stečaja ostao bez igde ičega pomagao ga je do smrti. U Vasinoj ulici pojavila se 1865. godine nova kožarska radnja pod firmom Nikola S. Spasić. U toj radnji se za opanke čekalo na red, posao se razgranavao i ostvarivala se dobra zarada. Prva supruga mu je umrla nakon šest godina braka i Nikola se još više posvetio radu. Uz opančarski zanat počeo je da se bavi trgovinom platnom i prerađenom kožom.
Sa drugom suprugom, Stankom „Čajom“ Spasić, proveo je najduži period svoga života. U kući se živelo uvek skromno, bez luksuza koji je sve više ulazio u kuće imućnih srpskih trgovaca. Nikola je u čaršiji uživao ugled ne samo bogatog već i čestitog i mudrog čoveka, čije se mišljenje o mnogim stvarima tražilo, a saveti prihvatali. Uz pomoć druge supruge stekao je ogromno bogatstvo i još više razvio urođeni smisao za lepe stvari. Sagradio je porodičnu kuću u Knez Mihailovoj ulici br. 33.
U Prvom srpsko-turskom ratu 1876. godine učestvovao je kao redov-konjanik. U Drugom srpsko-turskom ratu nije učestvovao, jer ga je država oslobodila kao vojnog liferanta. Tada je prvi i jedini put radio sa državom. Napravio je i izliferovao vojsci oko 25.000 pari opanaka. Devedesetih godina devetnaestog veka, kada se srpska vlada, pošto nije mogla da dobije zajam od inostranih banaka, okrenula izvorima domaćeg kapitala, Nikola Spasić otkupljuje deo srpskog inostranog duga.[2]
Jedna od prvih dobrotvornih aktivnosti Nikole Spasića vezana je za Društvo dečjih skloništa početkom dvadesetog veka. On je u dvorištu Palilulske osnovne škole podigao kuću za „đačko sklonište“,[3] a dodelio je i određenu godišnju novčanu pomoć, koja se redovno isplaćivala, kao i nagrade najboljim đacima.
Prvi balkanski rat mu je ulio nadu da će Južna Srbija biti oslobođena za njegovog života. Pod uticajem svoje treće supruge Anastasije „Nake“ Spasić (oženio se 1907. godine) u Beogradu 1912. godine u zgradi Uprave monopola, koju je za tu svrhu zakupio, organizuje pomoćnu bolnicu koju je snabdeo svim potrebnim inventarom, lekovima i hranom. Kako je sve obezbeđivao sopstvenim sredstvima, angažovao je i poznatog lekara dr Kacenelenbogena iz Nemačke, a u bolnici je radila i dr Draga Ljočić, prva žena lekar u Srbiji. Hrana za bolnicu spremala se isključivo u njegovoj kući, a njegova supruga Naka bila je glavna bolničarka kojoj su u radu dobrovoljno pomagale supruge i kćeri nekih uglednih Beograđana. Nikola Spasić je svakodnevno obilazio ranjenike u svojoj bolnici i nijedan ranjenik nije otpušten a da nije očinski ispraćen i finansijski potpomognut. Zahvalnost tih ranjenika i njihovih roditelja primao je sa velikom nelagodnošću, jer je to što čini za njih smatrao svojom dužnošću. Kada su zakratko zamukli topovi i puščani plotuni, Spasić je sav bolnički inventar sa preostalim medicinskim materijalom poklonio Srpskom crvenom krstu. Javno mnjenje je htelo da ga za ovaj plemeniti postupak odlikuje. On je to odlučno odbio, ali je dopustio da njegova supruga Naka za sva svoja zalaganja pri osnivanju bolnice i za rad u njoj primi Krst milosrđa.[2]
Na početku Prvog svetskog rata supruga Naka Nikoli predlaže da pomogne unesrećenim srpskim vojnicima. Tako je Nikola Spasić osnovao svoju prvu zadužbinu - predao je svoje imanje kao svoj prilog Srpskom narodnom invalidskom fondu Sveti Đorđe.
Neraskidivo vezujući svoju sudbinu sa sudbinom srpskog naroda, Spasić je krajem 1915. godine napustio otadžbinu i kao već veoma star i oboleo povlačio se preko Niša i Soluna za Atinu i dalje na Krf gde je i umro. Supruga Naka ga je u aprilu 1923. godine prenela u Srbiju i sahranila u crkvi na Topčiderskom groblju, koju je kao svoju zadužbinu podigao još mnogo pre početka balkanskih ratova.
Pre osnivanja Zadužbine Nikola je 9. februara 1912. godine napisao testament i predao ga na čuvanje Narodnoj banci. Po testamentu tadašnju imovinu su činile četiri velike zgrade u Knez Mihajlovoj ulici u Beogradu. Bile su to kuće pod brojevima 19, 33, 37 i 47. Kasnije je zgradu broj 37, poklonio pomenutom Invalidskom fondu.[4]
Zadužbina uredi
Nakon smrti Nikole Spasića,1916. godine, sva njegova imovina u Beogradu, koja je u to vreme vredela gotovo kao Nobelova fondacija,[5] ostala je bez ovlašćenog staraoca. Posle skoro godinu i po dana Dr Mihailo Mika Popović, bivši ministar finansija, pokrenuo je kod okupacionih vlasti pitanje postavljanja staraoca koji će upravljati Spasićevim imanjima. Kao staraoci za svu Spasićevu imovinu postavljeni su Dobra S. Petković, advokat iz Beograda i Dr Milorad Popović, u to vreme docent, a kasnije profesor Univerziteta. Oni su od 17. maja 1917. godine pa sve do 27. aprila 1920. godine savesno obavljali svoju dužnost staratelja. Prvu sednicu zadužbinska odbor je održao 30. aprila 1920. godine i taj datum označava početak rada Zadužbine. Sam Ukaz o odobrenju rada Zadužbine potpisan je 4. decembra 1922. i tako je Zadužbina otpočela svoj pravni život.
Godine 1929. u Beogradu je u Knez Mihajlovoj ulici broj 47 počela gradnja nove zgrade, na mestu porušene dvospratnice. Gradnju zgrade je finansirala Spasićeva zadužbina, a vrednost radova je procenjena na 20-25 miliona dinara. Zgradu sa četiri sprata i parterom je projektovao arhitekta Josif Najman, dok su inžinjeri Kostić i Antić bili preduzimači. Tada su Odbor te zadužbine sačinjavali: predsednik Todor J. Mijailović i članovi Vojislava St. Veljkovića, Dragutina K. Protića, Vojislava Marinkovića i Miloša Savčića.[6]
Iz sredstava zadužbine su podignute bolnice u Beogradu, Ljuboviji, Krupnju i Kumanovu, a u Knjaževcu - sirotinjski dom.[7]
Početkom 2013. godine Zadužbini su vraćene zgrade u Knez Mihailovoj ulici u Beogradu.[8]
Princip poslovanja uredi
Nikola je uporno negovao svoj poslovni princip: robu je dugo prodavao samo za gotovinu; kasnije je, pomažući pojedincima, davao robu i na veresiju, ali uvek u manjim količinama; nikada se ni sa kim nije sudio; za gubitak pri pozajmici nije krivio one kojima pozajmljuje, već sebe što je to činio; često je radije novac držao na štednji u bankama nego da se upušta u nesigurne poslove; povremeno je pomagao i druge trgovce pri kupovini akcija iz kojih je proizilazila velika dobit, kako za pojedince tako i za celu zemlju.[2]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ "Treći sektor u Srbiji - stanje i perspektive“ u: Neprofitni sektor u Srbiji i Crnoj Gori, Beograd, 2002.
- ^ a b v g Mika Sofronijević, Darovali su svome otečestvu, Beograd, 1995
- ^ "Politika", 1. dec. 1940
- ^ "Politika", Beograd 1. jula 1929. godine
- ^ Nikola Spasić bio jači čak i od Nobela („Večernje novosti“, 17. septembar 2013)
- ^ "Politika", Beograd 1929. godine
- ^ "Politika", Beograd 6. decembra 1932. godine
- ^ Zadužbini Nikole Spasića vraćeno 5500 kvadrata u Knez Mihailovoj ulici u Beogradu („Blic“, 11. januar 2013), Pristupljeno 15. 4. 2013.
