Obroci u Ponišavlju
Obroci ili obročni krstovi su najbrojnija religijska obeležja u Ponišavlju u obliku kamenog ili drvenog krsta na svetom mestu (obročištu). Bili su posvećen nekom od hrišćanskih svetaca od kojeg su porodice ili meštani tražili zaštitu. Postavljani su u naseljima u kojima nije bilo crkava, sa namerom da zamene ove verske objekte.[1]
Istorija uredi
-Stani%C4%8Denje_20.07.2012_13-21-15.jpg)
Svoje poreklo obroci vode još iz paganskih vremena, kada je prinošenje žrtava bio način da se dobije zažtita božanskih sila. Iz te paganske tradicije ovaj obred je nastavio da živi i dalje, ovog puta u vidu obožavanja i traženja zaštite od hrišćanskih svetaca.[2]
Obroci ili obročni krstovi masovno su građeni u vreme turske okupacije Srbije na mestima porušenih crkava, koje potom nisu obnavljane.
U Ponišavlju obroci se prvi put pominju u zapisima iz 16. veka - Hansa Deršvama iz 1553. godine koji jedan takav obrok opisuje kod sela Caribroda (danas Dimitrovgrada) i ispred sela Belice u kome su stanovali samo Srbi.[3]
U ranijim seoskim naseljima Ponišavlja obročne krstove predstavljalo je staro tabuisano drveće, ili mirisno drvo kako su ga zvali, u koje je bio urezan krst a pod njim je upisivan obročni zapis. Takvi obroci najčešći su u središtu starih naselja na seoskom zborištu.[4]
Namena uredi
Oko obroka su se u određene dana okupljali meštani da bi držali litije ili druge bogomole. Pored obroka su sveštenici sekli slavski kolač, pričešćivali vernike gotovim pričeščem i obavljali druge bogoslužbene radnje. U nekim selima oko obroka su se vršile seoske zavetnine.
Oko obroka je vršen i obred krštenja. Primer za to je obročni krst u starom selu Klisura koje nije imalo crkvu, pa su meštani sagradili uz obrok Miro Svetog Đorđa od dubravskog kamena, od bigre, 1792. godine sagradili kameno korito u kome se krštavala novorođenčad.[4]
Obroci novijeg datuma u Ponišavlju vezani su za neki događaj u životu naselja ili njegovih stanovnika. Na primer da bi prestao pomor stanovništva ili stoke, i po narodnom verovanju neko drugo zlo, stanovnici bi kritične godine na dan nekog sveca podizali obrok njemu u čast kako bi zlo prestalo i kako bi u budućnosti zaobišlo selo.
Primeri
Obrok Svete Presvete iz Sela Dolac - koji su 31. maja 1898.godine podigli meštani nakon što je te godine u velikoj meri selo postradalo od polave i bujica.
Obrok Svete trnove Petke u Staničenju - koji je na maloj zaravni izvan sela Staničenja 1398. godine podigla kneginji Milici, koja je zajedno sa Jefimijom te godine išla kod sultana Bajazita da zastupa interese svoga sina Stefana. Tom prilikom je izdejstvovala prenos moštiju Svete Petke iz Vidina u Beograd. Po legendi, mošti su prenoćile u staničenjskoj Crkvi Svetog Nikole. Legendu podržava drevni kameni krst, zapis ili obrok, posvećen Svetoj Petki, smešten na samom ulazu u hram.[5]
Značaj uredi
Kako su Obroci podizani povodom značajnih događaja oni imaju ne samo enografski značaj već i društvenogeografska obelžja iz prethodnog istorijskog perioda, vezana za život i neka značajna zbivanja.
Postojanje velikog broja obročnih krstova svedoči o vrlo razvijenom duhovnom životu stanovnika Ponišavlja, čija se duhovnost i religioznost ispoljava u njegovoj prirodnoj težnji i verovanju da će on, njegova porodica i njegova zajednica biti zaštićeni pod okriljem sveca, čuvara i zaštitnika, od svih nedaća u životu.[2]
Značaj postavljanja Obroka – zaveta ogleda se i kroz odnos između poštovanog i obožavanog sveca sa jedne i vernika, njegove porodice, familije ili manje zajednice sa druge strane, koja je postavila krst. Tako je vremenom mesto zaveta sa Obrokom postalo najsvetije mesto, gde se određenog dana, koji je posvećen tom svecu ili za vreme pojedinih praznika, okupljaju ljudi na obrednoj molitvi, kako bi izrazili zahvalnost kao i nadu za bolju budućnost.[6]
Izvori uredi
- ^ Glasnik Etnografskog muzeja knj. 73/2009; strane 303, 304.[1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. februar 2017)
- ^ a b Milanov, Marjan (2013-01-18). „Obročni krstovi u Dimitrovgradskom kraju”. Obročni krstovi u Dimitrovgradskom kraju. Pristupljeno 2023-02-06.
- ^ Z.M. Vlajinac, Iz putopisa Hansa Deršvama 1533-55. Bratstvo, knjiga 21, Beograd 1927. str.66-67
- ^ a b Tihomir Đorđević Obrok str.114,116
- ^ Obrok Sv. Petke Kanjon Temske i druge priče, Enciklopedija za radoznale www.rts.rs, 1. april 2014. Pristupljeno:6.2.2023.
- ^ Vesna Nikolov Obročni krstovi u Dimitrovgradskom kraju Glasnik Etnografskog muzeja knj. 73/2009.g.
Literatura uredi
- Igov, Sreten (2013). Obročnite krЪstove : kultovo znamenie. Dimitrovgrad: Narodna biblioteka.