Opština Despotovac

Opština Despotovac;
	; Biblioteka u Despotovcu
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Pomoravski
Sedište	Despotovac
Stanovništvo
Stanovništvo	18.278 (2022)
Geografske karakteristike
Površina	623 km2
	;
Ostali podaci
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Veb-sajt	www.despotovac.rs

Opština Despotovac se nalazi u Pomoravskom okrugu u Srbiji, oko 130 km jugoistočno od Beograda. Prema podacima sa poslednjeg popisa 2022. godine u opštini je živelo 18.278 stanovnika^[1] (prema popisu iz 2011. bilo je 23.191 stanovnik).^[2] Na teritoriji opštine se nalazi Manastir Manasija.

Reka Resava protiče kroz ovaj kraj pa se i čitav ovaj kraj zove Resava. Gornji tok Resave je živopisan sa kanjonima i klisurama, a od sela Dvorište teče naredna 24 kilometra ka ušću u Veliku Moravu mirnijim tokom kroz plodnu ravnicu.

Naselja uredi

Opština Despotovac se sastoji od 33 naselja od kojih su Despotovac i Resavica gradska naselja i 31 sela.

Naselje	Broj stanovnika		Promena (%)
Naselje	Popis 2011.^[2]	Popis 2022.^[3]	Promena (%)
Balajnac	360	310	-13,89%
Bare	19	6	-68,42%
Beljajka	251	180	-28,29%
Bogava	533	345	-35,27%
Brestovo	334	225	-32,63%
Bukovac	490	305	-37,76%
Veliki Popović	1.254	1.123	-10,45%
Vitance	689	552	-19,88%
Vojnik	880	692	-21,36%
Grabovica	670	547	-18,36%
Dvorište	458	437	-4,59%
Despotovac	4.197	3.595	-14,34%
Židilje	83	39	-53,01%
Zlatovo	461	509	+10,41%
Jasenovo	959	586	-38,89%
Jezero	366	275	-24,86%
Jelovac	278	255	-8,27%
Lipovica	502	381	-24,10%
Lomnica	997	739	-25,88%
Makvište	30	57	+90,00%
Medveđa	838	632	-24,58%
Miliva	1.073	793	-26,10%
Panjevac	518	356	-31,27%
Plažane	1.369	1.036	-24,32%
Popovnjak	305	216	-29,18%
Ravna Reka	276	180	-34,78%
Resavica	2.035	1.568	-22,95%
Resavica (selo)	132	105	-20,45%
Senjski Rudnik	438	291	-33,56%
Sladaja	691	576	-16,64%
Stenjevac	608	458	-24,67%
Strmosten	783	642	-18,01%
Trućevac	314	267	-14,97%
Opština Despotovac	23.191	18.278	-21,18%

Stanovništvo uredi

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija^[4]
Godina	Stanovnika
1948.	33.262
1953.	36.509
1961.	38.389
1971.	36.553
1981.	35.690
1991.	33.869	28.357
2002.	25.611	32.855

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[5]

Srbi	24.529	95,78%
Vlasi	427	1,67%
Romi	72	0,28%
Crnogorci	72	0,28%
Jugosloveni	63	0,25%
Muslimani	41	0,16%
Rumuni	38	0,15%
Hrvati	35	0,14%
Makedonci	30	0,12%
Slovenci	14	0,05%
Albanci	13	0,05%
Bugari	10	0,04%
Mađari	3	0,01%
Rusi	3	0,01%
Nemci	2	0,01%
Ukrajinci	1	0,00%
Bošnjaci	1	0,00%
Goranci	1	0,00%
ostali	11	0,04%
neizjašnjeno	124	0,48%
nepoznato	121	0,47%

Geografija uredi

Opština Despotovac se prostire na površini od 623 kilometra kvadratna. Objedinjuje 3 geomorfološke sredine: Beljanicu, Kučaj i Moravsku dolinu. Graniči se sa 8 opština: na severu sa Petrovcem na Mlavi i Žagubicom, na istoku sa Borom i Boljevcem, na jugu sa Paraćinom i Ćuprijom, i na zapadu sa Svilajncem i Jagodinom. Istočni deo je brdovito-planinski, dok je zapadni pretežno ravničarski. Najnižu nadmorsku visinu ima selo Jasenovo (143 m), dok je vrh Beljanice (1.339 m) najviša kota opštine Despotovac.

Istorijat uredi

Despotovac se prvi put pominje 1381. godine kao selo Voinci (Vojnik) u povelji darovnici kneza Lazara, kojom osniva manastir i vlastelinstvo Svetog Uspenja Gospodnjeg u Ravanici. U vreme turske vladavine Despotovac je obično selo pod imenom Vojnik. Po predanju ime je dobio po velikom broju vojnika koji su iz tog mesta otišli u Kosovski boj. Neki istoričari vezuju ime Vojnik za prebivalište vojske despota Stefana Lazarevića. U austrijskim spisima iz 1783. godine Vojnik (Despotovac) ima 30, 1819. 45 hrišćanskih kuća. Kralj Milan 16. juna 1882. godine donosi odluku da se selo Vojnik ubuduće zove Despotovac, u znak sećanja na despota Stefana Lazarevića, koji je tu od 1407. do 1418. podigao Manastir Manasiju. Istovremeno, Despotovac je proglašen za varošicu i sedište novog, Despotovačkog sreza.

Obrazovanje uredi

Osnovnim obrazovanjem oko 1.600 dece u opštini Despotovac bavi se 5 osnovnih škola:

Osnovna škola „Despot Stefan Visoki” u Despotovcu

Osnovna škola „Vuk Karadžić” u Resavici

Osnovna škola „Stefan Nemanja” u Stenjevcu
Osnovna škola „Stevan Sinđelić” u Velikom Popoviću
Osnovna škola „Đura Jakšić” u Plažanu.

Tehnička škola Despotovac je jedina ustanova za srednje obrazovanje u Despotovcu. Ima obrazovne profile: elektrotehničar računara, turistički tehničar, konobar i kuvar.

Kultura uredi

Centar za kulturu „Sveti Stefan, despot srpski” osnovan je 1994. godine s ciljem da svojim aktivnostima zadovoljava interese građana Despotovca u oblasti kulture. Pri Centru radi Teatar „Resava” sa scenom za decu i odrasle, a 2004. je formirana i folklorna sekcija. U galeriji Centra za kulturu i Manastirskoj vodenici tokom godine se organizuju brojne izložbe. Od 1986. godine aktivno radi Udruženje likovnih umetnika „Manasija”,a čiji su članovi bili i Miroljub Obradović Mob, Vojislav Jakić i Dragutin Aleksić. Kulturno-umetničko društvo „Branislav Nušić” osnovano je 1945. u Resavici. Okuplja oko 150 članova folklorne, muzičke i dramske sekcije. Osim redovnih nastupa širom Srbije, KUD je imao veliki broj zapaženih gostovanja u mnogim evropskim zemljama.

Resavska škola uredi

Resavska škola bila je najveća i najbolje organizovana skriptorija srpskog srednjeg veka i jedna od istaknutih u Evropi. Osnovao ju je despot Stefan Lazarević u svojoj zadužbini Manasiji,a rukovođenje poverio Konstantinu Filozofu, svom biografu. Škola je osnovana s ciljem da se izvrši ispravka pogrešno prepisanih i prevođenih tekstova crkvene književnosti i da se učini izmena tadašnjeg pravopisa. Iako je postojala svega desetak godina (1427. prestaje da postoji) bila je i ostala ugledan spomenik srpske kulture.

Biblioteka uredi

Narodna biblioteka Resavska škola Despotovac osnovana je 1966. Biblioteka je smeštena u najstarijoj i najlepšoj zgradi u gradu koja je građena od 1901. do 1905. za potrebe sreskog načelstva, a tokom svoje istorije bila je i dom zdravlja, sud i banka. Biblioteka danas ima 60.000 knjiga, bogatu zavičajnu zbirku i više od stotinu knjiga u sopstvenom izdanju.

Manifestacije uredi

april - Resavska džipijada
maj - Majske amaterske pozorišne svečanosti (Plažane)
jun - Likovna kolonija „Resava”
jul - Resavska motorijada
21. jul - Gradski vašar (Sveti Prokopije)
jul - Resava eko fest
6. avgust - Dan rudara (Resavica)
19-28. avgust - Dani srpskoga duhovnog preobraženja
avgust - Viteški festival „Just out”

Privreda uredi

Poljoprivreda i šumarstvo uredi

Poljoprivredna delatnost se obavlja na oko 25.000 hektara obradivog zemljišta. U poljoprivrednoj proizvodnji dominantno mesto zauzima stočarstvo. Poslednjih godina razvija se i voćarska i povrtarska proizvodnja. Skoro polovina opštine Despotovac nalazi se pod šumom. Najprostranije i najkvalitetnije su bukove šume, potom hrastove, četinarske i dr.

Rudarstvo uredi

Rudarstvo je najstarija grana privrede ovog kraja. Pokrenuto je odlukom srpskog Praviteljstva 1853. godine, kako bi se topolivnica u Kragujevcu, inače jedina industrija tadašnje Srbije snabdevala „gorećim materijalom”. Danas se, pod nazivom Rudnik mrkog uglja „Rembas ” sa 1.200 zaposlenih, nalazi u sastavu Javnog preduzeća za eksploataciju uglja sa sedištem u Resavici. Aktivne su jame „Senjski rudnik”, „Jelovac” i „Strmosten”, koje godišnje daju od 150.000 tona uglja, najviše za potrebe Termoelektrane „Morava” u Svilajncu.

Znamenitosti uredi

Spomenik despotu Stefanu Lazarevići u Despotovcu
Manastir Manasija
Manastirska vodenica
Narodna biblioteka „Resavska škola”
Bela crkva (Beljajka)
Crkva Ognjena Marija (Milivska klisura)
Crkva Svete Barbare (Ravna reka)
Muzej ugljarstva (Senjski rudnik)
Park maketa

Prirodne lepote uredi

Hidrokompleks Lisine
Vodopad Veliki Buk
Vodopad Prskalo
Resavska pećina
Prašuma Vinatovača
Milivska klisura

Vidi još uredi

Reference uredi

^ ^a ^b „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.
^ ^a ^b „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.
^ „Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 25. 5. 2023. Pristupljeno 12. 02. 2024. CS1 održavanje: Format datuma (veza)
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[Попис2022-1] „Konačni rezultati popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. (knjiga 1, nacionalna pripadnost opštine i gradovi)”. popis2022.stat.gov.rs. Pristupljeno 9. 7. 2023.

[Упоредни_преглед-2] „Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011.” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 2014.

[Старост_и_пол_2022-3] „Starost i pol, podaci po naseljima - Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2022. godine” (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku. 25. 5. 2023. Pristupljeno 12. 02. 2024. CS1 održavanje: Format datuma (veza)

[4] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[5] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]