Orijentiring
Orijentiring (orijentacija) je sport u kome učesnik dobija kartu na kojoj su obeležene kontrole (mesta), koje on uz pomoć kompasa treba za što je kraće moguće vreme pronađe po redosledu zadatom na karti.[1] Prvobitno vežba u kopnenoj navigaciji za vojne oficire, orijentiring je razvio mnoge varijacije. Među njima, najstariji i najpopularniji je pešački orijentiring. Za potrebe ovog članka, pešački orijentiring služi kao polazna tačka za diskusiju o svim drugim varijacijama, ali skoro svaki sport koji uključuje trke sa satom i zahteva navigaciju pomoću mape je vrsta orijentiringa.
Orijentiring je uključen u programe svetskih sportskih događaja uključujući Svetske igre[2] (pogledajte orijentiring na Svetskim igrama) i Svetske policijske i vatrogasne igre.[3]
Istorija uredi
Istorija orijentiringa počinje krajem 19. veka u Švedskoj. Pravi izraz „orijentisanje“ (originalni švedski naziv za orijentiring, doslovno „orijentacija“) prvi put je upotrebljen 1886. godine na Švedskoj vojnoj akademiji Karlberg i označavao je prelaženje preko nepoznatog terena uz pomoć karte i kompasa.[4] U Švedskoj je orijentiring iz vojne obuke u kopnenoj navigaciji prerastao u takmičarski sport za vojne oficire, a zatim za civile. Ime je izvedeno iz korena reči koji znači pronaći pravac ili lokaciju. Prvo civilno takmičenje u orijentiringu otvoreno za javnost održano je u Norveškoj 1897. godine, kada je Norveška još bila deo Švedske unije.[4]
Od samog početka, lokacije odabrane za orijentiring su birane delom zbog svoje lepote, prirodne ili veštačke. Za prvo javno takmičenje u orijentiringu u Švedskoj, 1901. godine, kontrolne tačke su uključivale dve istorijske crkve, Spanga kirka i Bromma kirka (okrugla crkva).[5]
Sa pronalaskom jeftinih, ali pouzdanih kompasa, sport je postao popularan tokom 1930-ih. Do 1934. godine učestvovalo je preko četvrt miliona Šveđana, a orijentiring se proširio na Finsku, Švajcarsku, Sovjetski Savez i Mađarsku. Posle Drugog svetskog rata, orijentiring se proširio širom Evrope i Azije, Severne Amerike i Okeanije. U Švedskoj je 1959. održana međunarodna konferencija orijentiringa. Učestvovali su predstavnici iz 12 zemalja (Austrija, Bugarska, Čehoslovačka, Danska, Finska, Istočna i Zapadna Nemačka, Mađarska, Norveška, Švedska, Švajcarska, Jugoslavija).[4] Godine 1961, orijentiring organizacije koje predstavljaju 10 evropskih nacija osnovale su Međunarodnu federaciju orijentiringa (IOF). Od tada, IOF je podržao osnivanje mnogih nacionalnih federacija orijentiringa. Do 2010. godine, 71 nacionalna federacija orijentiringa bila je članica Međunarodne federacije orijentiringa.[6] Ovi savezi su omogućili razvoj državnih i svetskih prvenstava. Svetska prvenstva su se održavala svake dve godine do 2003. godine, a zatim svake godine.[7]
Za sve ovo vreme, orijentiring je ostao najpopularniji u Skandinaviji. Tamo se od 1940-ih održavaju dva najstarija ponavljajuća orijentiring okupljanja (Jukola štafeta i Tiomila), a najveće pojedinačno orijentiring okupljanje održava se svake godine od 1965. i privlači oko 15.000 takmičara (O-Ringen).[8]
Obično se orijentiring izvodi na divljem terenu. U svoj skandinavskoj postojbini, ovo je tipično značilo u šumi, ali je uobičajeno i korištenje otvorenih pašnjaka, pustara, močvara i drugih mešovitih terena. Orijentiring u gradovima je uobičajeno dugi niz godina. Strit-O je obično bila skromna afera; bodovni događaji, često noću, obično kao neformalni trening događaji. Venecijanska ulica-O je poznata po privlačenju velikog međunarodnog učešća. Uz trke Park svetske ture[9] i druge (npr. Svetsko prvenstvo) elitne sprinterske trke koje se često održavaju u urbanim sredinama, kao i razvoj specifikacije mape za urbana područja (ISSOM), od sredine 2000-ih, Street-O je bio preimenovan u urbani orijentiring. Od tada je takmičenje postalo znatno formalnije, sa mapama u boji i elektronskim otkucavanjem, i sada se može smatrati ozbiljnom nadmetanjem koje se uvrštava na nacionalne rang liste.[10] Takve urbane trke su često mnogo duže od sprinterskih rastojanja.
Izgled kontrola uredi
Cilj orijentiringa je pronalaženje kontrolnih mesta na kojima su postavljene tzv. prizme. U pitanju su metalni stalci visine oko 1 m oko kojih je platnena trostrana prizma u standardnim orijentiring bojama. Na vrhu stalka se nalazi perforator kojim takmičar na predviđenom mestu overava (perforira) svoj takmičarski karton. Poslednjih godina se u orijentiringu, kako u svetu tako i kod nas na većim takmičenjima, prešlo na elektronsko overavanje kontrola. U slučaju da se na trci koristi taj (elektronski) sistem merenja, na vrhu stalka se nalazi stanica u koju takmičar overava svoj čip. Na svakoj prizmi (njenom stalku ili platnenoj prizmi) se nalazi njen broj koji takmičaru potvrđuje da je našao pravu kontrolu.
Karta za orijentiring uredi
U orijentiringu se koriste posebne karte sa specifičnim oznakama za objekte na terenu i posebnim značenjima za boje (bela boja označava prohodnu šumu,...), postavljenim preko standardne mreže izohipsa.
Razmere karte su najčešće 1:10 000 ili 1:15 000, mada se u pojedinim tipovima (park, sprint) javljaju i manje razmere (1:5 000, 1:2 500) shodno potrebama trke i izgledu terena.
Ekvidistanca na karti je najčešće 5m, ali može biti i manja u zavisnosti od terena. U ravničarskim uslovima je 1m, pa čak i 0.5m.
Trasa je na karti uneta crvenom bojom. Start je označen trouglom, koji je pravom linijom povezan sa kružnicom u čijem se centru nalazi prva kontrola, koja je pravom linijom povezana sa drugom i tako redom do cilja koji je označen dvema koncentričnim kružnicama. Ponekad je put od poslednje kontrole do cilja obeležen trakama tzv. koral, što se na karti označava isprekidanom crvenom linijom.
Na karti se nalazi spisak kontrola tzv. opisi kontrola poređanih po redosledu kojim ih treba pronaći. Pored rednog broja za svaku kontrolu stoji nekoliko kolona koje bliže određuju njenu tačnu lokaciju (severna strana drveta, donji deo odseka, ...) i njen broj odnosno broj koji se nalazi na prizmi postavljenoj na to mesto.
Tok orijentiring trke uredi
Takmičar se u trku uvodi kroz nekoliko kontrolnih prostora tzv. boksova u kojima se proverava njegovo startno vreme i overava njegov polazak sa cilja. Ranije se to radilo perforiranjem kontrolnih kartona, a danas se to čini elektronskim overavanjem takmičarskog čipa u stanicama. Nakon starta takmičar po sopstvenom izboru bira najbolju putanju ka prvoj kontroli i upućuje se ka njoj. Po dolasku do kontrole, takmičar na osnovu poređenja broja na njoj i njemu zadatog broja na karti (u opisima kontrola) i u koliko se poklapaju overava kontrolu i nastavlja ka sledećoj. Ukoliko se brojevi ne poklapaju takmičar pristupa utvrđivanju svoje tačne lokacije odnosno lokaciji zadate kontrole tj. njenom pronalaženju. Tokom trke takmičari se suočavaju sa svakakvim preprekama na terenu (potoci, reke, močvare, kameni odseci, bodljikave ograde, gusto šipražje, ...) koje moraju na ovaj ili onaj način preći ili zaobići da bi završili trku i sve to u što kraćem vremenu. Dodatnu otežavajuću komponentu čine vremenske prilike tj. neprilike jer se orijentiring odvija u svim vremenskim uslovima (kiša, sneg, sunce, magla, ...). Pošto je cilj da se sve kontrole obiđu u što kraćem roku takmičari često prave greške u kretanju usled brzine što dovodi do gubljenja takmičara (nemogućnost određivanja tačne pozicije na karti). Izgubljenost može da bude kratkotrajna, ali može biti i potpuna izgubljenost kada takmičar duže vreme ne može da utvrdi svoju poziciju na karti i počinje da tumara ne bi li uspeo da na osnovu nečega na terenu(asfaltni put, karakteristična raskrsnica, proplanak, usamljeni veliki kamen, ...) utvrdi svoju lokaciju. Kada nakon savladavanja svih prepreka, koje je pred njega postavila priroda i organizator koncepcijom staze, takmičar stigne do cilja čeka ga zasluženi odmor i neizostavno komentarisanje loših varijanti ili loše postavljenih kontrola (da i to se dešava) sa ostalim takmičarima.
Tip orijentiring trka uredi
Postoji nekoliko tipova orijentiring trka u zavisnosti od njihove dužine odnosno vremena koje je predviđeno za njihov prolazak.
- Sprint trka - predstavlja najkraći i najbrži vid orijentiringa u kojoj je vreme pobednika između 10 i 20 minuta.
- Kratka trka (kratka distanca) - u kojoj je vreme pobednika između 30 i 50 minuta.
- Klasična trka (klasična distanca) - u kojoj je predviđeno vreme pobednika između 80 i 100 minuta.
- Park trka - je tip orijentiring trka koje se odvijaju u urbanim sredinama, najčešće parkovima (otuda i ime) zbog manjka saobraćaja i najčešće je dužine sprint trke.
Vrste orijentiring takmičenja uredi
Pojedinačno uredi
Najrasprostranjeniji vid orijentiring takmičenja u kojoj se pojedinci međusobno bore unutar jedne od mnogih kategorija prema svojim godinama i mogućnostima.
Štafetno uredi
Štafetne ekipe čine tri člana koji prelaze tri različite staze. Staze se ne prelaze istim redom. Različite ekipe prelaze različite staze, a pobednik je onaj čiji treći član prvi prođe kroz cilj.
Srodna takmičenja uredi
Skor orijentiring uredi
Skor orijentiring se od običnog razlikuje samo u činjenici da ne postoji obavezan red kojim se obilaze kontrole, već se to prepušta takmičaru. Pobednik u skor orijentiringu je ili onaj koji za kraće vreme pronađe sve kontrole ili onaj koji u predviđenom roku nađe najviše kontrola u zavisnosti od pravila.
Planinarska orijentacija uredi
Planinarska orijentacija je srodna orijentiringu, ali se odvija na topografskim kartama razmera 1:25 000 ili 1:50 000 i traže se mnogo veći objekti poput raskrsnica puteva, kuće, vrhovi, brda itd. Pored toga ona je i ekipna, a ekipu čine tri člana koji celu stazu prelaze zajedno ili se na stazi razdvajaju i kasnije se ponovo sastaju (svaki član ekipe sam obilazi nekoliko kontrola), nakon čega produžavaju dalje. Na takmičenjima u planinarskoj orijentaciji najčešće tačke nisu ucrtane, već se od takmičara očekuje da na osnovu zadatih koordinata, preseka azimuta ili topografskih naziva utvrdi mesta kontrola na karti, nakon čega se pristupa traženju istih.
Posebnu vrstu planinarske orijentacije čine noćna takmičenja, koja od takmičara zahtevaju dodatno napore. Jedno od najposećenijih takmičenja ovog tipa, tradicionalno se odvija na Avali svake godine oko 20. oktobra u sklopu proslave dana oslobođenja Beograda 1944. godine.
Ski orijentiring uredi
Ski orijentiring se odvija po snegu, a takmičari se po terenu kreću na lang lauf skijama (skijama za nordijsko trčanje). Za ovu vrstu orijentiringa se koriste posebne karte.
MTB orijentiring uredi
U MTB orijentiringu takmičari se kreću na (ili sa) biciklima, po standardnim kartama za orijentiring.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „About Orienteering”. The Canadian Orienteering Federation. Arhivirano iz originala 2008-10-02. g. Pristupljeno 2008-08-11.
- ^ „Orienteering”. International World Games Association. Arhivirano iz originala 2006-01-08. g. Pristupljeno 2008-09-29.
- ^ „Sports”. World Police Fire Games. Arhivirano iz originala 2008-10-01. g. Pristupljeno 2008-09-29.
- ^ a b v „Past & present”. International Orienteering Federation. Arhivirano iz originala 2008-08-02. g. Pristupljeno 2008-09-28.
- ^ „Milstolpar i utvecklingen” (na jeziku: švedski). Svenska Orienteringsförbundet. Arhivirano iz originala 26. 9. 2007. g. Pristupljeno 2008-09-29.
- ^ „National Federations”. International Orienteering Federation. Arhivirano iz originala 2006-12-27. g. Pristupljeno 2006-02-19.
- ^ „Orienteering: A Brief History”. Orienteering Australia. Arhivirano iz originala 2008-07-19. g. Pristupljeno 2008-11-13.
- ^ Pulkkinen, Sanna. „The Jukola Relay is about much more than orienteering”. Helsingin Sanomat. Arhivirano iz originala 2007-06-29. g. Pristupljeno 2008-11-13.
- ^ „Park World Tour”. Pristupljeno 2021-06-25.
- ^ „British Orienteering Rankings”. Pristupljeno 2012-02-05.
Spoljašnje veze uredi
- Orijentiring savez Srbije (jezik: srpski)
- Međunarodna orijentiring federacija (jezik: engleski)
- YouTube.com: Orienteering, USOF style