Википедија

Odžaci

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Odžaci (višeznačna odrednica).

Odžaci su gradsko naselje u Srbiji i sedište istoimene opštine u Zapadnobačkom okrugu. Nalazi se nalazi na zapadu Vojvodine, u Panonskoj niziji. Odžaci su najveće naselje u opštini po površini i broju stanovnika. Prema popisu iz 2022. grad ima 7.556 stanovnika. Većinsko stanovništvo čine Srbi. U odnosu na popis iz 2011. broj stanovnika je u padu.

Odžaci
Odžaci
Administrativni podaci
Država Srbija
Autonomna pokrajina Vojvodina
Upravni okrugZapadnobački okrug
Osnovan1389.
Stara imenaOdos
Hodos
Kéménd
Hanfhausen
Hódság
Tatar Ocak
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2022.7.556
 — gustina153,27 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate45° 30′ 22″ S; 19° 15′ 34″ I / 45.50615° S; 19.25942° I / 45.50615; 19.25942
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina89 m
Površina49,3 km2
Odžaci na karti Srbije
Odžaci
Odžaci
Odžaci na karti Srbije
Poštanski broj25250
Pozivni broj025
Registarska oznakaSO
Veb-sajt
www.odzaci.rs

Odžaci se prvi put pominju 1389. u zemljišnim knjigama kao Odos ili Hodos. Kasnije 1522. selo se pominje kao Kéménd. Odžaci su dugo vremena bili centar kudelje, zbog čega su dobili naziv Hаnfhausen (srp. Кућа конопље).[1] Zbog brojnih kolonizacija koje su se desile na prostoru današnjeg grada, Odžaci imaju uticaj raznih kultura. Danas Odžaci više nisu veliki industrijski centar. Grad je danas domaćin mnogih međunarodnih i domaćih privrednih, kulturnih i sportskih manifestacija.

Nazivi uredi

Ime Odžaci je množina reči „odžak“, koja je u srpski jezik došla iz turskog jezika (u srpskom jeziku se kao alternativa upotrebljava i reč dimnjak). U turskoj vojnoj terminologiji, reč označava vojnu posadu. Na turskom jeziku grad se nazivao Odzlak, na nemačkom Hanfhausen i na mađarskom Hódság (stariji mađarski naziv za grad bio je Kéménd, a ovaj naziv se prvi put pominje 1522. godine i znači mali dimnjak). Kasniji mađarski naziv, Hódság, ušao je u mađarski iz turskog ili srpskog jezika.

Pored ove teorije postoji i teorija da su Odžaci dobili ime po bosanskom mestu Odžak ili po tome što su odžaci virili iz zemunica i mogli su se videti izdaleka.

Odžaci se 1579. godine pominju i pod turskim imenom Tatar Ocak. Zabeleženo je da su tada imali dvadeset i osam domova, od čega dvanaest muslimanskih.[2]

Godine 1389. selo je evidentirano u zemljišnim knjigama kao Odos ili Hodos[3]

Geografske osobine uredi

Geografski položaj uredi

 
Karta Odžaka

Za položaj Odžaka bitan je položaj na saobraćajnoj osnovi Novi Sad — Sombor koja ima širi međuregionalni značaj i predstavlja jednu od varijanti spajanja jugoistočne sa centralnom Evropom.[4] Položaj Odžaka odredio je saobraćajnu raščlanjenost u čijem se središtu spaja nekoliko železničkih krakova, od kojih meridionalna železničko-prometna osovina ima dominantni, a ostali saobraćajni pravci regionalni ili lokalni značaj. Jugoistočni železnički krak iz Novog Sada, i severni iz Sombora formirali su severni i južni pravac odžačkom prostoru. Železnički krak u pravcu Novog Sada ima prvorazredni supraregionalni značaj, jer se oslanja na glavnu železničku magistralu i preko Beograda povezuje sa jugoistočnim delovima Balkanskog poluostrva, u pravcu Atine i Sofije, i dalje sa Istanbulom i Malom Azijom. Severna saobraćajna linija direktno se oslanja na magistralu Subotica — Dalj- Vinkovci u pravcu Zagreba i Ljubljane. Saobraćajna povezanost zapadnog i severozapadnog dela odžačke opštine izvodi se preko Karavukova, sekundarnog saobraćajnog čvora Odžaka, i u pravcu Bogojeva sa osloncem na već spomenutu magistralu Subotica — Sombor — Dalj -Vinkovci. Karavukovo je sekundarni saobraćajni čvor Odžaka, dok se Bogojevo zbog svog položaja na glavnoj magistrali pojavljuje kao zaseban saobraćajni individualitet. Preko Karavukova na odžački saobraćajni čvor nadovezuje se i železnička linija iz Bača i Bačke Palanke, čime se formira zapadni jugozapadni saobraćajni sistem odžačkog prostora, koji spaja nekoliko saobraćajnih pravaca sa račvanjem kod Karavukova i Bogojeva.[5][6]

Reljef uredi

Osnovni oblik ovog regiona nastao je u oligomiocenu petrografskim neogenim naslagama. Kvartarni slojevi ističu kontinentalnu fazu za koju su karakteristične eolska erozija i deflacija, kao faze fluvio-erozivnih procesa. Iz navedenog proizilazi da su kvartarni spoljašnji procesi najvažniji u formiranju morfoloških jedinica Odžačkog kraja. Pruža se na krajnjem zapadnom delu opštine Odžaci i u lučnom povijanju, tangencijalno dodiruje tok Dunava. Morfološka izdvojenost meridionalna orijentacija pravca pružanja, nadmorska visina na sektoru komune, koja jugozapadno od Bogojeva iznosi 82 m, a u oblasti Kamarišta na Dunavu svega 80 m, reljefna nerazvijenost, niski inundacioni tereni, koji su rezultovali nižim ekonomskim potencijalom, raznolik biljni i životinjski svet, bitne su fiziometrijske osobine ove morfološke jedinice ispitivanog kraja.[7]

Klima uredi

Odžake
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
37
 
 
4
−3
 
 
30
 
 
6
−3
 
 
36
 
 
12
1
 
 
45
 
 
18
6
 
 
60
 
 
23
11
 
 
81
 
 
26
14
 
 
66
 
 
29
15
 
 
53
 
 
29
15
 
 
54
 
 
24
11
 
 
47
 
 
18
6
 
 
54
 
 
10
2
 
 
47
 
 
4
−2
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm

Klima u Odžacima je umereno-kontinentalna. Prosečna godišnja temperatura iznosi 10,9 °C. Najhladniji je januar sa prosečnom temperaturom -0,3 °C, a najtopliji je jul sa 21,4 °C. Apsolutni maksimum se zabeležava u julu i avgustu sa 40 °C, dok se apsolutni minimum zabeležava u januaru sa -27 °C.

Ukupna osunčanost u toku godine iznosi 2.014 časova, sa julom i avgustom kao najsunčanijim, i decembrom i januarom kao najmračnijim danima.

Najčešći vetrovi su iz pravca severa i severozapada. Na trećem mestu po učestalosti je jugoistočni vetar (košava).

Godišnje padne prosečno 612 mm padavina, a broj dana sa padavinama je 122. U proseku najveća količina padavina je u junu 81 mm, a najmanja količina padavina u februaru 30 mm.[8]

Klima Odžaka
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 19
(66) 		21
(70) 		26
(79) 		29
(84) 		35
(95) 		37
(99) 		40
(104) 		40
(104) 		36
(97) 		29
(84) 		24
(75) 		20
(68) 		40
(104)
Srednji maksimum, °C (°F) 4
(39) 		6
(43) 		12
(54) 		18
(64) 		23
(73) 		26
(79) 		29
(84) 		29
(84) 		24
(75) 		18
(64) 		10
(50) 		4
(39) 		17
(63)
Prosek, °C (°F) 0
(32) 		1
(34) 		6
(43) 		11
(52) 		16
(61) 		19
(66) 		21
(70) 		20
(68) 		16
(61) 		11
(52) 		5
(41) 		1
(34) 		11
(52)
Srednji minimum, °C (°F) −3
(27) 		−3
(27) 		1
(34) 		6
(43) 		11
(52) 		14
(57) 		15
(59) 		15
(59) 		11
(52) 		6
(43) 		2
(36) 		−2
(28) 		6
(43)
Apsolutni minimum, °C (°F) −27
(−17) 		−22
(−8) 		−20
(−4) 		−6
(21) 		1
(34) 		4
(39) 		7
(45) 		6
(43) 		2
(36) 		−7
(19) 		−18
(0) 		−24
(−11) 		−27
(−17)
Količina padavina, mm (in) 37
(14,6) 		30
(11,8) 		36
(14,2) 		45
(17,7) 		60
(23,6) 		81
(31,9) 		66
(26) 		53
(20,9) 		54
(21,3) 		47
(18,5) 		54
(21,3) 		47
(18,5) 		612
(240,9)
Izvor: Republički hidrometeorološki zavod Srbije

Hidrografija uredi

Vode ovog dela Bačke se mogu podeliti na podzemne i površinske. Podzemne vode, u nižim predelima atara, se direktno odražavaju na uslove i mogućnost iskorištenja plodnog zemljišta, ali su i od prioritetnog značaja za biljne zajednice. Glavni izvor pitke vode u svim naseljima opštine je arteška izdan. Površinske vode se uglavnom odnose na reku Dunav i kanal Dunav-Tisa-Dunav. Deo toka Dunava koji protiče kroz opštinu Odžaci iznosi 10 km, takođe predstavlja i prirodnu granicu sa Republikom Hrvatskom. Početkom 20. veka, na putu od Dunava prema Bogojevu, u prirodnom procesu velikih poplava stvoreno je jezero Štrand. Jezero je okruženo peščanim plažama koje se prostiru na površinu od 2 ha. Na teritoriji Odžaka se nalazi i kanalska mreža Dunav-Tisa-Dunav i iznosi 43 km. Kanali su plovni i omogućavaju plovidbu raznolikih polovila. Kanal se odlikuje i velikom čistoćom u odnosu na druge delove kanala u Bačkoj. Predeo oko Odžaka je takođe bogat i barama od kojih je najznačajnija Holcer bara.[9]

Istorijat mesta uredi

Praistorijski period uredi

Praistorija Odžaka i njegove okoline počinje pre skoro 7000 godina u vreme neolita kada se prve civilizacije doseljavaju na prostore Panonske nizije. Svedočenje o tome je arheološki lokalitet Donja Branjevina u blizini Deronja. Geografski uslovi u Odžačkoj okolini su bili povoljni za naseljavanje praistorijskih grupa posebno u periodu od kraja poslednjeg ledenog doba i početka Holocena. Tri morfološke celine aluvijalne ravni, aluvijalne terase i lesne terase nudile su pogodnosti za nastanak prvih naselja u okolini današnjeg grada. Prednost su bile i velike reke sa značajnim ribolovnim i komunikacionim potencijalom, ali i okruženje bogato plodnim zemljištem, šumama i divljači.[10] Analizom sačuvanih životinjskih vrsta utvrđeno je da više od 65% svih konzumiranih vrsta pripada domaćim vrstama, uglavnom ovci, kozi i govečetu. Svinja je u tom periodu bila malo gajena. Od divljači najzastupljeniji su bili divlje goveče, divlja svinja, crveni jelen i srndać.[11] O izgledu samog staništa nema detaljnijih potvrda. Otkriće jama stubova u nizu i blatnog premaza ukazuje da su kao stanište mogla služiti jednostavne kolibe.[12] Sa druge strane pronađen je veliki broj keramičkih posuda sa bogatom dekoracijom, obilje ritualnih predmeta i žrtvenika, raznovrsni koštani i kameni alati i nakit. Posebnu zanimljivost predstavlja kameno oruđe, pre svega zato što se izvor te sirovine za njihovu izgradnju nalazio daleko od samog naselja. Činjenica je da je kamen bio uvozna roba, čime bi se daljim proučavanjem ovog lokaliteta moglo doći do kontakta i puteva donošenja tih sirovina.[13]

Osnivanje Odžaka uredi

Odžaci se prvi put pominju 1389. u zemljišnim knjigama kao Odos ili Hodos. Kasnije 1522. godine selo se pominje kao Kéménd. Nakon Mohačke bitke Odžaci pripadaju Otomanskom carstvu skoro 200 godina. Grad se 1579. godine zove Tatar Ocak. Odžaci se tada pominju kao naselje u Bačkoj koje su osnovali Turci za vreme vojnih operacija koje su vodili u južnoj Ugarskoj.[14] O poreklu imena naselja postoji više teorija, jedna od njih je da ime vodi poreklo od imena turskog vojnog odreda koji je boravio na prostoru naselja, postoji i teorija po kojoj ime vodi poreklo od turske reči za dimnjak, (zbog dimnjaka koji su virili iz zemunica prvog naselja), kao i da su Odžaci dobili naziv po bosanskom Odžaku odakle je u 16. veku doseljeno 7 srpskih porodica.[2] U 17. veku Odžaci su opusteli, stanovništvo se pod pritiskom velikih dažbina, naplaćivanih za vojne potrebe i rata, mahom iselilo na sever. Tokom 18. veka naselje je obnovljeno i tada u Odžacima živi oko stotinak srpskih i šokačkih porodica. Vlasti Habzburške monarhije odlučuju da kolonizuju ovaj prostor nemačkim kolonistima, što dovodi do prisilnog iseljavanja starosedelačkog stanovništva (Srba i Šokaca).[2]

Dolazak nemačkih kolonista uredi

 
Poštanska marka iz 1895. godine

Kolonizacija Odžaka nemačkim življem počinje 1755.[2] godine kada se donosi odluka o naseljavanju 300 nemačkih porodica i podrazumevalo je prisilno iseljenje tadašnjeg stanovništva.[15] Takođe postoji i mišljenje da su Srbi zbog velikih dažbina sami zatražili da se isele.[16] Nemački kolonisti od vlasti Habzburške monarhije dobijaju zemljište za gradnju kuća, onoliko zemlje koliko su mogli da obrađuju, seme itd. Osim toga dobijaju status slobodnih carskih podanika, pa su tako kmetovi među njima oslobođeni svojih obaveza. Kolonisti koji su naselili Odžake bili su većinom iz nemačkih oblasti: Badena, Švarcvalda, Alzasa, Lorene, Hesena itd.[17] U svoje novo mesto boravka dolazili su Dunavom, brodovima poznatim pod imenom Ulmske kutije plovili su preko Beča i Budimpešte do Apatina gde su se iskrcavali. Prvi kolonisti stigli su 1756. godine, među kojima je bio i baron Kotman, vlasnik poseda.[18] Za vreme vladavine Marije Terezije 1756. godine grad dobija status varošice.[19]

Odžaci — centar kudelje uredi

Doseljeni kolonisti uglavnom su se bavili poljoprivredom. Njihovim dolaskom počinje i masovan uzgoj konoplje iako se po nekim turskim defterima gajenje konoplje spominje još u vreme kad su oni vladali ovim prostorima. Zemljište u Odžacima i okolini bilo je idealno za gajenje ove biljke, čemu je najviše doprinosila reka Mostonga koja se često izlivala i plavila okolna područja. Takođe Mostonga je bila idealna za močenje konoplje. Proizvodnju je inicirao baron Kotman koji je izvestio Beč da konoplja dobro uspeva na teritoriji novosagrađenih kolonističkih naseobina. On je okupio proizvođače kudelje, obezbedio im sredstva za rad i obavezao se da će od njih otkupiti 5.000 lakata tkanine godišnje. Proizvodnja se kasnije omasovila, i Odžaci postaju jedan od najvećih centara za proizvodnju kudelje u Evropi.[20] 1779. godine počinje da se održava vašar kudelje, koji vremenom dobija na značaju. 1907. godine otvara se fabrika za preradu kudelje i proizvodnju užadi, otvaraju je članovi imućne porodice Ertl (Franc i Johan) po uzoru na sličnu fabriku u Segedinu. Od početnih 200 radnika fabrika se brzo razvija i već 1929. dostiže cifru od 880 zaposlenih. Vremenom proizvodnja se širi pa se osim užadi proizvode i jutani tepisi, a od 1933. i vunena i svilena tkanina.

Razvoj Odžaka uredi

 
Narodna škola 1920. godine

Od doseljavanja prvih kolonista vrtoglavi privredni razvoj Odžaka koji se pre svega oslanjao na proizvodnju kudelje pratio je i društveni razvoj mesta. 1762. godine osnovana je prva škola, na nemačkom jeziku.[21] Prva crkva sagrađena je 1764. godine, ali od nje nije sačuvan nikakav trag. Lokalna samouprava je osnovana 1766. godine.[19] Prvi sudija u Odžacima je bio Jozef Gajger iz Šutertala.[19] 1818. godine održana je proslava povodom postavljanja temelja nove crkve koja je završena 1821. godine.[22] 1813. godine Odžaci dobijaju privilegiju održavanja nedeljnog sajma i dva godišnja vašara i dobijaju status trgovišta. Za vreme Mađarske revolucije 1849. godine Odžaci su morali da plate kaznu od 50.000 zlatnika Mađarskoj zbog navodnog pomaganja neprijateljima, što je dovelo do velikog duga Odžaka.[19] 1871. godine osniva se sreski sud, 1879. služba zemljišnih knjiga, 1884. služba kneza (prvi odžački knez bio je Jozef Visi).[23] Prvi parni mlin je sagradio Odžačanin Ertl 1876. godine.[19] Prva štamparija osnovana je 1887. godine, osnovao je Jozef Fister[19][23] Prva zadruga je osnovana 1890. godine.[19] U Odžacima u to vreme rade dva novčana zavoda: Odžačka štedionica i Odžačka kasa uzajamne pomoći, a 1897. osnovana je i poreska služba.[24] 1895. godine završena je izgradnja pruge Novi Sad-Baja koja prolazi kroz Odžake, a iste godine kroz mesto je prošao i prvi voz. Drugu štampariju u Odžacima je osnovao Johan Rab 1898. godine.[19] 1899. godine u okviru samostana u Odžacima izgrađeno je prvo dečje zabavište koje je 1936. godine premešteno u novu moderniju zgradu koju je izgradio vlasnik Fabrike kanapa i užarije Johan Ertl. 1906.[25] Firma Ertl i Šverer (takođe delom u vlasništvu porodice Ertl) otvara prvu električnu centralu za potrebe svog mlina i tako dolazi i do elektrifikacije mesta. 1911. godine u Odžacima osnovan je fond za izgradnju građanske škole, prikupljeno je 70.000 kruna, ali je izgradnja škole odložena zbog Prvog svetskog rata. 1917. godine prikupljeno je još 300.000 kruna i škola počinje sa radom, prvobitno u kući porodice Kraus, pa u kući porodice Bruner i konačno se 1927. premešta u novu zgradu napravljenu po nacrtu arhitekte Jozefa Švera,[26] takođe 1917. godine sa radom je počela pruga Subotica - Odžaci koja je otvarala put do Budimpešte i centralne Evrope.[19] Ferdinand Beher je sa svojim sinovima osnovao prvu fabriku satova 1926. godine.[19] Prva četvorogodišnja škola je otvorena 1927. godine.[19]

Prvi svetski rat uredi

Pre izbijanja Prvog svetskog rata Odžaci su bili u sastavu Austrougarske. Kako su tada većinsko stanovništo Odžaka činili Nemci i Mađari na teritoriji opštine Odžaci nije bilo većih borbi. U ratnom periodu u Odžacima se otvara vojni lazaret u zgradi osnovne škole u kojem su lečeni ranjenici doneseni sa fronta. U Prvom svetskom ratu poginulo je 162 Odžačana. Nakon završetka Prvog svetskog rata Odžaci postaju deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Nemačko i mađarsko stanovništvo nije bilo raseljeno, ali su pridošli stanovnici bili većinski srpske nacionalnosti, pa samim tim Nemci i Mađari gube status većine u Odžacima.[27]

Drugi svetski rat i Kulturbund uredi

 
Opštinska zgrada 1905. godine
Glavni članak: Krvava jesen u Odžacima

Godine 1920. osnovan je Kulturbund, nemačka nacionalistička organizacija, koja je bila početno zamišljena kao nepolitička organizacija koja deluje na području cele Kraljevine Jugoslavije, a imao za cilj da čuva i razvija nemačku kulturu i jezik.[28] Organizacija je dva puta zabranjivana: prvi put 1924. godine, drugi put tokom Šestojanuarske diktature. Prvi ogranak Kulturbunda u Bačkoj formiran je 1920. godine u Parabuću (Ratkovo). 1930. godine dozvoljen je rad Kulturbunda. Dolaskom Adolfa Hitlera na vlast u Nemačkoj delovanje Kulturbunda se radikalizuje i prihvataju se nacional-socijalističke ideje unutar organizacije. Iz godine u godinu broj članova raste, posebno nakon 1939. godine i početka Drugog svetskog rata. Tokom rata organizacija jača i postaje glavni organizator društvenog života u nemačkim mestima u Bačkoj, između ostalih i u Odžacima. Takođe organizuje odlazak mladih Nemaca u Vermaht i SS jedinice. Posle invazije snaga Trećeg rajha na Jugoslaviju, teritorija Bačke okupirana je od strane mađarske vojske. Tokom okupacije vršen je sistematski progon: Srba, Jevreja, Roma, kao i političkih neistomišljenika svih nacionalnosti od strane mađarske vojske i žandarmerije.[29]

 
Glavna ulica u Odžacima

Nakon okupacije naselja Odžaci nova mađarska vlast je imala poseban tretman prema pripadnicima drugih nacija, veroispovesti i rasa. Povlastice su imali samo pripadnici nemačke i mađarske nacionalnosti. U najnepovoljnijem položaju su bili Srbi, Bunjevci, Slovaci, Romi i Jevreji. Poseban tretman su imali pripadnici Srba koji su se u Odžake doselili nakon Prvog svetskog rata. Oni su masovno odvođeni u logore, a najveći logor za srpske koloniste je bio mađarski logor u Šarvaru. Ostali su bili prvo odvođeni u logor u Odžacima, koji se nalazio u Građanskoj školi. Logor u Građanskoj Školi je bio podređen većem logoru u Bačkoj Palanci.[30] Nakon odbijanja Nemaca da služe mađarskoj vojsci[31] usledio je dogovor između Hitlera i Hortija,[31] po kom je dogovoreno da Nemci mogu služiti vojsku u dobrovoljačkim SS jedinicama. U prvih mesec dana je prikupljen veliki broj dobrovoljaca i njihov ispraćaj je napravljen 27. marta.[15] Mladi Nemci su oformili omladinske čete Folksbundovaca, okupljeni oko organizacije Dojče Manšaft koji su maltretirali Nemce koji se nisu dobrovoljno prijavili za služenje u SS jedinicama.[31]

Odžaci su za vreme Drugog svetskog rata bili okupirani od strane Sila Osovine i povereni Mađarskoj. Od strane Titovih partizana 23. novembra 1944. godine u Odžacima, na putu prema Karavukovu, se dogodio masakr. Tada su ubijene 183 osobe, 181 muškarac i 2 žene, a jedna osoba je uspela da pobegne. Ubijeni su bili civili nemačke nacionalnosti. Jedan od njih je bio i Franc Ertl, jedan od važnih građana Odžaka, vlasnik Fabrike užarije i kanapa. Porodice Franca Krausa, Ladislava Kolmana i Hansa Petka su pošteđene na insistiranje Srpskog saveta. Dva dana kasnije 25. novembra 1944. godine izvršeno je još jedno streljanje Nemaca, ovo delo je počinjeno od strane krajiške-partizanske brigade. Tada je ubijeno 212 nemačkih muškaraca, streljanje je izvršeno na putu prema Filipovu (Bačkom Gračacu). Ubijeni su bili stanovnici Filipova.[32]

Dana 26. decembra 1944. godine, 61 muškarac i 101 žena su deportovani u Rusiju na prinudni rad. Do 18. juna 1945. godine pripadnici nemačkog naroda su bili u logoru gde su mnogi i preminuli. U periodu od 1944. do 1949. godine stradao je 571 civil, u streljanjima ili u logorima.[19]

Oslobađanje Odžaka uredi

Oslobođenje konačno dolazi 22. oktobra 1944. godine.[33] Odžake su oslobodile Vojvođanske brigade zajedno sa jedinicom Crvene armije. Ozbiljnije borbe sa mađarskim žandarima vodio je Bačkopalanački odred 17. oktobra između Parabuća (Ratkova) i Odžaka. Na sam dan oslobođenja nije bilo otpora kao ni dočeka oslobodioca pošto je mesto bilo uglavnom naseljeno nemačkim življem koji su se većinom povukli zajedno sa nemačkom vojskom i napustili zemlju, a prva kolona je krenula još 9. oktobara. Jedan broj Nemaca je ostao, oni su internirani u logore da bi kasnije takođe napustili zemlju i preselili se mahom u Austriju i Nemačku.

Po oslobođenju ovih krajeva dolazi do Batinske bitke, najveće bitke na ovim prostorima u kojoj vojnici Crvene armije i Vojvođanskih brigada pod komandom potpukovnika Srete Savića uspevaju da poraze nemačke snage koje su brojale čak 60.000 vojnika, pređu Dunav i oslobode Dardu i Beli Manastir, čime su nemačke snage potisnute na teritoriju Mađarske.[34]

Obnova Odžaka uredi

 
Kuća porodice Ris

Po završetku Drugog svetskog rata dolazi do kolonizacije stanovništva iz manje razvijenih krajeva države u Vojvodinu, kako bi se naselio prostor na kom je pre rata živela nemačka nacionalna manjina. U opštini Odžaci uglavnom su naseljeni kolonisti iz južne Srbije. Prvi kolonisti koji su stigli u Odžake su bili iz Zaplanja. Oni su u Odžake stigli vozom 10. februara 1946. godine, tada je u došlo 45 porodica sa 228 članova. Mesna komisija je odmah organizovana i njima su na raspolaganje bili dodeljeni domovi u kojima su živeli proterani Nemci, kao i zemlja koju su posedovali. Hranu i pokućstvo novim stanovnicima su obezbedili UND i Antifašistički front žena. Novi kolonisti su dolazili tokom cele 1946. godine i ukupno je doseljeno 459 porodica sa 2454 članova. Odžaci su naseljeni sa porodicama iz Zaplanjskog, Niškog, Svrljiškog, Banjskog, Moravskog i Aleksinačkog sreza.[15] U Karavukovu su naseljeni kolonisti iz Vranjske kotline i Gornje Pčinje, u Ratkovu iz Toplice i okoline Leskovca, u Srpskom Miletiću iz Jablanice, Vlasotinaca i Suve reke, u Deronjama iz okoline Pirota, a u Odžacima iz okoline Pirota i Niša. U Bački Brestovac i Bački Gračac naseljeni su kolonisti iz Bosne i Like.[35] Nakon završetka kolonizacije usledila je obnova osnovnih ustanova i stvaranje prvih društvenih organizacija. Organizovane su seljačke radne zadruge od zemlje koja je bila dodeljena kolonistima, koja je ostala u njihovom vlasništvu, ali je bila obrađivana od strane zadruge. Neki kolonisti su se vratili u stari zavičaj, jer im se nije svideo ovaj princip kao ni podneblje na koje su se doselili. Najveći deo je ostao tako da sada Odžaci mesto susreta različitih kultura, folklora i mentaliteta.[36]

Političko i administrativno uređenje uredi

 
Položaj Odžaka u opštini

Odžaci imaju status gradskog naselja i sedište su opštine Odžaci. Organi vlasti u Odžacima su Skupština opštine Odžaci, Predsednik Opštine, Opštinsko veće, Opštinska uprava i nezavisna regulatorna tela.[37]

Skupština opštine uredi

Skupština opštine je predstavnički organ koji vrši osnovne funkcije lokalne vlasti, utvrđene ustavom, zakonom i statutom. Skupštinu opštine čine 27 članova.

Predsednik Skupštine Opštine Odžaci je Goran Đaković, a njegov zamenik Aleksandra Ćirić.[38]

Predsednik opštine uredi

Predsednika opštine bira Skupština opštine iz reda odbornika na period od četiri godine, tajnim glasanjem, većinom glasova od ukupnog broja odbornika. Predsednik Skupštine opštine predlaže kandidata za predsednika opštine.

Predsedniku opštine i zameniku predsednika opštine, izborom na ove funkcije, prestaje mandat odbornika u Skupštini opštine. Predsednik opštine i zamenik predsednika opštine su na stalnom radu u opštini.

Predsednik Opštine Odžaci je Latinka Vasiljković, a njegov zamenik Miroslav Kondić.[39]

Opštinsko veće uredi

Opštinsko veće bira Skupština opštine na predlog predsednika opštine, na period od četiri godine i ono utvrđuje predlog odluke o budžetu opštine, vrši nadzor nad radom opštinske uprave, poništava ili ukida akte opštinske uprave koji nisu u saglasnosti sa zakonom, statutom i drugim opštim aktom ili odlukom koju donosi skupština opštine, rešava u upravnom postupku u drugom stepenu o pravima i obavezama građana, preduzeća i ustanova i drugih organizacija iz izvornog delokruga opštine.

Opštinsko veće Odžaka broji 11 članova, a njime predsedava Predsednik Opštine odžaci Latinka Vasiljković.[40]

Opštinska uprava uredi

Opštinska uprava je stručno-izvršna služba, koja neposredno sprovodi propise opštine, kao i republičke zakone i druge propise čije izvršenje je povereno opštini, priprema nacrte odluka i drugih akata koje donosi Skupština opštine i Predsednik opštine i vrši stručne poslove koje joj poveri Skupština opštine i Predsednik opštine.[41]

Naselja opštine uredi

U naseljima Opštine Odžaci se vrše određeni poslovi lokalne samouprave utvrđeni Statutom opštine. Građani učestvuju u vršenju poslova opštine preko izabranih odbornika u skupštini opštine, putem građanske inicijative, zbora građana i referenduma, u skladu sa Ustavom, zakonom, Statutom opštine i aktima opštine.

Spisak naselja:

Ime Površina (km²) Stanovništvo (1991) Stanovništvo (2002) Stanovništvo (2011)
Bački Brestovac 56 3.737 3.698 2.930
Bački Gračac 30.6 2.924 2.993 2.369
Bogojevo 38.3 2.310 2.240 1.760
Deronje 54.2 2.889 2.913 2.598
Karavukovo 60.5 5.607 5.089 4.360
Lalić 35.6 1.699 1.702 1.423
Odžaci 49.3 10.567 10.108 9.021
Ratkovo 51.6 4114 4.230 3.462
Srpski Miletić 37.7 3.663 3.675 3.173
UKUPNO 411 33.847 32.841 31.096
Izvor: Republički zavod za statistiku[15]
Glavni članak: Grb Opštine Odžaci

Obeležja Odžaka uredi

 
Staro obeležje Odžaka
 
Zvanično obeležje Odžaka

Zvanično obeležje koje koristi opština je pseudoheraldički amblem. Elementi amblema su: klasje, laboratorijska posuda, ime opštine i godine 1557. i 1944[42] (vidi sliku). Jedan od elemenata amblema je bila i crvena petokraka koja je uklonjena nakon pada komunizma. Istorija Odžaka poznaje i stari grb čiji je motiv bio arhanđel Mihailo, no on je pak pao u zaborav i više nije u upotrebi.[43]

Praznici i nagrade uredi

U Odžacima se 22. oktobra slavi Dan opštine, poznat kao Dan oslobođenja i kolonizacije opštine, oslobođenje Odžaka od mađarske i nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu. Trg u Odžacima na kome se ranije slavio Dan opštine takođe nosi naziv 22. oktobar.

Opština dodeljuje zvanje počasnog građanina Opštine. Nagrade i druga priznanja i zvanja počasnog građanina se dodeljuju povodom Dana Opštine.[44]

Stanovništvo uredi

Glavni članak: Demografija opštine Odžaci

U naselju Odžaci 2011. živelo je 9021 stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosila je 43 godine (41 kod muškaraca i 44,9 kod žena). U naselju ima 3352 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,63. Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, Odžaci imaju 9021 stanovnika. Prema etničkim grupama, stanovnici Odžaka su se izjasnili kao Srbi (7487), Jugosloveni (53), Crnogorci (48), Romi (96), Hrvati (102), Slovaci (125) i Mađari (229).

Godina popisa 1869.[45] 1900. 1910. 1931. 1948.[46] 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. 2011.
Br. stanovnika 3908 4335 5403 5929 6607 7266 7841 9052 9933 10567 10108 9021

Prema verskoj strukturi većinu stanovništva čine hrišćani, pripadnici pravoslavne i katoličke veroispovesti. Znatan je udeo agnostika, ateista i neopredeljenih. Od ostalih religija najzastupljeniji je islam. Tri najbrojnije verske zajednice su pravoslavci 83,97%, zatim slede katolici 7,07% i protestanti 2,68%.

Od ukupnog broja stanovnika u Odžacima bilo je (49,43%) muškaraca i (50,57%) žena, što predstavlja odnos muškaraca i žena 978:1000. Prosečna starost stanovništva bila je 43,7 godina, muškaraca 42,7 godina, a žena 45,0 godina. Udeo osoba starijih od 18 godina je 84,2%.

Privreda uredi

 
Fabrika užarije i kanapa 1913. godine

Primarna grana odžačke privrede su bile poljoprivreda i industrija. Ratarska proizvodnja ostaće i dalje nosilac poljoprivredne proizvodnje. Površine pod žitaricama i stabilnost prinosa na visokom nivou isticali su na proizvodnje žitarica. Kod industrijskih kultura dolazilo je do određenih oscilacija u površinama, uglavnom, zbog otežanih uslova realizacije i manje stimulativnih otkupnih cena. Izuzetak bi predstavljala proizvodnja šećerne repe. Na stočarsku proizvodnju nepovoljno su delovala stalna tržišna kolebanja i nestabilne cene. Industrija opštine sastoji se od šest industrijskih grana: tekstilne, metalne, hemijske industrije, industrije građevinskog materijala, pozder-ploča i prehrambene industrije. Dominantni značaj je imala tekstilna industrija, ali u korist tendencioznom konstantnog pomeranja industrijske strukture u korist hemijske industrije ona je preuzela vodeću ulogu. Hemijska industrija je bila konkurentnija od tekstilne, u pogledu potražnje i cene.[48]

Godina razvila se tekstilna, hemijska i mašinska industrija. Značajni izvozni rezultati su postignuti u hemijskoj industriji, kao i u proizvodnji i izvozu mašina i opreme za poljoprivredu, kako za domaće tako i za inostrano tržište. Na skoro 2.000 hektara šuma omogućen je razvoj lovnog turizma i privlači veliki broj stranih turista.[49] Razvoj privrede je povećao i stopu zaposlenosti i doprineo je stvaranju boljih uslova za život građana. Privreda Odžaka orijentisana je na bivše republike Jugoslavije, ali i na zemlje Evropske unije, kao što su Nemačka, Italija i Bugarska. U Srbiji Odžaci privredno gravitiraju ka Novom Sadu i Bačkoj Palanci.[50]

Privredni napredak Odžaka do devedesetih godina 20. veka uredi

 
Autobus Saobraćaj Odžaci

Razvijane su industrijske grane za koje je u opštini postojala sirovinska osnova, kao što su: tekstilna industrija sa proizvodnjom sintetičkih prediva, proizvodnja, mlevenje i prerada žitarica, proizvodnja hleba i peciva, kao i prerada mleka i proizvoda mlečnih proizvoda, proizvodnja stočne hrane. Proizvodnja je prekinuta u poslednjih desetak godina, pa su proizvodni kapaciteti ostali van funkcije.[51]

Sankcije Jugoslaviji devedesetih su najviše pogodile Odžake, velika preduzeća Odžaka nisu imala mogućnost da plasiraju svoje proizvode i izvoze ih u inostranstvo. Posledice su bile mnogobrojne: otpušten je veliki broj ljudi, oprema u preduzećima je zastarela, a čak su i neke fabrike koje su bile ponos opštine prestale sa radom. Prestanak rada većih preduzeća uzrokovao je veliku stopu nezaposlenosti, smanjenje proizvodne aktivnosti, gubitak tržišta i izostanak tehnoloških inovacija.

Početak privatizacije uredi

Proces privatizacije u Odžacima je bio isti kao i u Srbiji, spor i bez odgovarajućeg socijalnog programa i programa zapošljavanja.[52] Najveći problem privatizacije u Odžacima su neuspele privatizacije koje se ogledaju u poništenju privatizacije, otpuštanju radnika, padu proizvodnje i napuštanju osnovne delatnosti. Privatizovana preduzeća su restrukturirana, pa je većina radnika ostala bez posla, postojeći proizvodni pogoni su postali skladišta i otkupne stanice, te ne mogu služiti za zapošljavanje. Privatizacija ATP „Saobraćaj” izvršena je 2003. godine, krah ovog preduzeća dostignut je požarom na autobuskoj stanici krajem 2015. godine.[53]

 
Ulica u Odžacima

Hemijska industrija preovlađuje u Odžacima, čiji je nosilac “Hipol” i manja preduzeća koja se bave preradom plastike “Bonel”, ”Dunaplast”, ”Polins”, ”Grajner”. Mašinska industrija ”Poljostroj” sa proizvodnjom poljoprivrednih mašina. Zanatske radnje za štampu i konfekcioniranje ambalaže. Izgradnja građevinske galanterije, izrada nameštaja, odevnih predmeta. Sa radom je počela i tekstilna industrija, kao i prehrambena industrija.

Kultura uredi

Odžaci se odlikuju prvenstveno svojom šarolikošću: nacionalnom, kulturnom, verskom i dr. Upravo ova šarolikost može se videti na brojnim turističkim manifestacijama koje se tokom godine održavaju u svim naseljima opštine. Svaka od njih je jedinstvena i posebna, a pojedine pretenduju da prerastu u tradicionalne manifestacije koje svojim značajem prevazilaze granice opštine Odžaci.

Umetnici iz Odžaka uredi

 
Slika Dragana Kosovca
 
Mural na jednoj od zgrada u centru Odžaka

Među književnicima, slikarima i glumcima iz Odžaka kao najznačajniji se ističe Jovan Hadžić, književnik i političar, koji je nemačku osnovnu školu 1810. godine završio u Odžacima.[54] Bio je među najobrazovanijim i najistaknutijim Srbima svog vremena, a 1826. godine u Pešti je sa nekoliko znamenitih Srba osnovao Maticu srpsku, čiji je bio prvi predsednik. Zatim su tu i Atanasije Nikolić slavni matematičar, pesnik, pisac, pozorišni reditelj i glumac koji je sa Jovanom Sterijom Popovićem osnovao prvo pozorište 1841. godine u Beogradu, Teatar na Đumruku, kao i Milka Grgurova prva profesionalna glumica u Srbiji, “srpska Sara Bernard”. U Odžacima je rođen i pisac Radomir Z. Putnik koji je takođe i dramaturg, teatrolog, pozorišni i književni kritičar. Tu su i slikari Karol Miloslav Lehotski, prvi školovani slikar, i Rafailo Georgije Momčilović slikar iz redova Srpske pravoslavne crkve. Pesnici Jovan Berić, Đena Pavlović[55], čija je poema “Sitna knjiga od Krajine Marku, Šalje mu je na koljeno: Odžačanin Đemo” i socijalni pesnik Proka Jovkić. Slobodan Trkulja srpski muzičar, multiinstrumentalista, kompozitor i pevač grlenog i vizantijskog stila koji je iz Odžaka. Takođe u Odžacima je živela i glumica Jugoslava Drašković.

Manifestacije u Odžacima uredi

Nacionalna, verska i kulturna šarolikost odlikuju Odžake. Upravo ova šarolikost može se videti na brojnim turističkim manifestacijama koje se tokom godine održavaju u Odžacima. Početkom godine, u januaru, se organizuje lomljenje božićne česnice u Hramu Spaljivanja moštiju Sv. Save i doček Nove godine po Julijanskom kalendaru na platou ispred Sportsko-poslovnog centra. Na platou sviraju lokalni bendovi, dok u ponoć dolazak Nove godine obeležava vatromet. U martu se organizuje Haiku festival. Tradicionalno festival ima svoju formu: raspisivanje konkursa, izbor selektora od strane organizacionog odbora, odabir radova, štampanje Zbornika i na kraju dodela nagrada i predstavljanje pesnika. Ovo je najstariji i najvažniji festival ove vrste u zemlji. Zbornik radova koji prati ceo događaj je arhiv koji je institut za japanologiju uvrstio u svoj fond. Kinološko društvo Odžaka organizuje CACIB Međunarodna izložba pasa svih rasa u aprilu, a istog meseca Moto Klub Odžaci organizuje Moto fest. Pored ove dve manifestacije u aprilu se ispred Sportsko-poslovnog centra održava prezentacija ponude opštine Odžaci kroz promociju sporta, lova, ribolova, kulture i gastronomije pod nazivom Odžaci na dlanu. Na veliki petak ispred Hrama Spaljivanja moštiju Sv. Save se oslikavaju uskršnja jaja. Jun takođe ima dve manifestacije Dan Dunava i Fijakerijadu. Do kraja godine se između ostalih izdvajaju Međunarodni festival meda, Odžačka rakijada, Zlatni kotlić, Internacionalni karate turnir Zlatna pesnica i IMAF Međunarodni festival multimedijalne umetnosti.

Neke od manifestacija su:[56]

Muzej, galerija i biblioteka uredi

Muzejska jedinica Narodne biblioteke Branko Radičević osnovana je 1979. godine. Preko 600 predmeta iz perioda od turskog do kraja 20. veka pripada istorijskom odeljenju. Među njima najinteresantnije su zbirke: kolonizacija, školstvo, Odžaci do Prvog svetskog rata i zbirka tekstilija. Arheološko odeljenje poseduje materijal, hronološki zastupljen u svim fazama, od najstarijeg-ranoneolitskog do avarskog i srednjovekovnog. Najpoznatiji je ranoneolitski lokalitet Donja Branjevina, a najpoznatiji predmet je statua Crvenokose boginje koja spaja mušku i žensku plodnost.

U Odžacima postoje dve galerije Atelje 025 i Galerija MAS. Galerija MAS već duši niz godina učestvuje u Noći muzeja u kojoj učestvuje preko 200 muzeja, galerija i izložbenih prostora u 65 gradova u Srbiji. Takođe se u Galeriji MAS održava i IMAF Međunarodni festival multimedijalne umetnosti.

Narodne biblioteke Branko Radičević je opštinska biblioteka i radi u deset odeljenja u svim selima i u samim Odžacima. Biblioteka je organizator mnogih kulturnih dešavanja: Mesec knjige- najstarijeg likovno-literarnog konkursa, Haiku festival, mnogobrojne likovne izložbe. Posebno se zalaže za afirmaciju lokalnih pisaca.

Obrazovanje uredi

 
Tehnička škola

U Odžacima se nalaze dve osnovne škole OŠ Miroslav Antić i OŠ Branko Radičević.[57] Nakon oslobođenja Odžaka osnovana je Državna niža gimnazija, koja se kasnije razvila u Gimnaziju Jovan Jovanović Zmaj, danas je to Gimnazija i ekonomska škola Jovan Jovanović Zmaj. Pored nje u Odžacima postoje još dve srednje škole Tehnička škola[58] i privatna srednja škola Pitagora[59], kao i odeljenje niže muzičke škole "Petar Konjović" i fakulteta za uslužni biznis EDUKONS.

Arhitektura i urbana struktura uredi

 
Glavna ulica u Odžacima

U širem prostoru ravničarske Bačke Odžake ističu stariji delovi grada zajedno sa novopodignutim i rekonstruisanim kompleksima. Kako se grad razvijao došlo je do promene arhitektonske strukture, na periferiji i centralnim delovima. Te promene proističu iz kompaktne izgradnje novih blokova.

Prve građevine u Odžacima su prizemne arhitekture, iako je tokom 19. i 20. veka došlo do rekonstrukcije ovih objekata oni su sadržali svoju prizemnu arhitekturu i čine 98% svih arhitektonskih objekata.

Samo jezgro grada se temelji na ortogonalnom sistemu. Jezgro grada sačinjavaju četiri uzdužne i tri transverzalne ulice.

Najstariji sačuvani objekat u Odžacima je crkva sv. Mihaila, građena u periodu od 1818. do 1821. godine u baroknom stilu. Kopija slike sv. Mihaila, italijanskog umetnika Gvida Remija, se nalazi u apsidalnom delu ove crkve.[60]

Sport uredi

Glavni članak: Spisak sportskih klubova u Odžacima
 
Sportsko-poslovni centar

Prvi fudbalski klub u Odžacima osnovan je 1919. godine pod imenom Odžački športski klub,[61] a nastupa na stadionu Ivo Lola Ribar.[62] Godine 1928. osnovan je i teniski klub koji je bio jedan od favorita na teniskim takmičenjima u tadašnjoj državi. Teniski klub je raspolagao sa 5 teniskih terena. Između dva rata u Odžacima je radilo Sokolsko društvo deo Sokola Kraljevine Jugoslavije, a održan je i Sokolski slet.[63]

Grad je sada sedište nekoliko sportskih klubova najznačajniji su fudbalski klub Tekstilac koji se takmiči u Prvoj ligi Srbije, zatim OFK Odžaci, košarkaški klub Odžaci, karate klub Mladost, ženski rukometni klub Odžaci, odbojkaški klub Odžaci, šahovski klub Mladost. Pored njih postoje i klubovi u streljaštvu i streličarstvu kao i teniski i stonoteniski klub.

Najuspešniji i najpoznatiji sportisti Odžaka

Mediji uredi

U Odžacima sada postoje dve radio stanice Radio Odžaci i BB Radio, nekada Blu Radio. Novine koje izlaze na svake dve nedelje Naše novine. Takođe nekadašnju odžačku televiziju je zamenio Kanal 25, sada jedina televizijska stanica u Odžacima.

Znamenitosti Odžaka uredi

Crvenokosa boginja uredi

Glavni članci: Starčevačka kultura i Donja Branjevina
 
Skulptura Crvenokose boginje postavljena u blizini centra grada

Statua je pronađena 1989. u arheološkoj sondi veličine 6x6 m. Ova figurina je posebna zbog svoje monumentalnosti u odnosu na slične nalaze.[64] Njena visina iznosi 38 cm, pravi je div u poređenju sa do sada pronađenim nekompletnim statuetama istog tipa, čija visina ne prelazi 15 cm. Jedinstvena je u svetu, premda neki arheolozi osporavaju značaj ovog nalaza. Ako svemu dodamo da su u njoj sjedinjeni simboli ženske i muške plodnosti, invencija tadašnjeg umetnika, pre više od 7.000 godina, izaziva ushićenje. Gledana u celini, statueta deluje genijalno. Crvenokosa boginja i pored vidno izraženih atributa ženske plodnosti istovremeno je i simbol muške plodnosti jasno prikazan testisima i falusom. Ostaci ranoneolitskog ratarskog naselja otkriveni su još 1965. godine, kada su građeni nasipi protiv poplave, na mestu gde Dunav pravi veliku okuku, između sela Deronja i Karavukova. Tu se zatekao i arheolog amater Sergej Karmanski, koji je primetio u zemlji ostatke neobične grnčarije. Zaustavio je bager i počeo da kopa. Sergej Karmanski je, sa puno požrtvovanja, spasavao ovo arheološko nalazište. Radio je sa mnogim arheološkim ekipama. Bio hvaljen i osporavan, ali nesumnjivo zaslužan što su pronalasci sa lokaliteta Donja Branjevina, postali dostupni domaćoj i svetskoj naučnoj javnosti. Zahvaljujući njemu Odžaci su dobili Muzejsku jedinicu čiju je izložbenu postavku posetilo hiljade ljudi, a grad i opština postali prepoznatljivi po Crvenokosoj boginji.

Verski objekti uredi

Odžake krase brojni sakralni objekti. Svaki od njih odiše svojstvenom lepotom i skladnošću graditeljskih linija, a poseban utisak ostavlja dubok odjek zvona sa crkvenih tornjeva koji se pruža nad ravnicom.

U samom gradu nalazi se niz sakralnih objekata od kojih je nekolicina pod zaštitom države.

Osim navedenih sakralnih objekata koji se nalaze pod zaštitom države Odžake krase i druge crkve koje takođe poseduju određen kulturnoumetnički i istorijski značaj.

Hram Spaljivanja moštiju Sv. Save u Odžacima uredi

 
Hram Spaljivanja moštiju Sv. Save u Odžacima

U Odžacima se nalaze dve crkve, Hram Spaljivanja moštiju Sv. Save u Odžacima koji predstavlja najmlađi sakralni objekat u opštini čija je izgradnja počela 1989. godine.[65] Projekat crkve, duge 24, široke 12 i visoke 12 m uradio je u srpsko-vizantijskom stilu, arhitekta Radoslav Prokić iz Kragujevca.

Oktobra 1993. godine, na upražnjenu parohiju u Odžacima Episkop Irinej postavlja jereja Gorana Artukovića, koji zajedno sa Crkvenim odborom preuzima veliku odgovornost oko izgradnje novog hrama. U početku hram se gradi zahvaljujući prilozima vernika, kao i preduzeća, a kasnije žitelji Odžaka prilažu putem mesnog samodoprinosa. Redovna bogosluženja počela su na dan Svetog Arhangela Mihajla 1993. godine, 1996. godine podignuti su na hram i osvećeni novi krstovi. Krstove je osvetio Episkop Bački gospodin Irinej Bulović kao i osvećenje hrama koje je obavljeno 2002. godine.[66] Izgradnja parohijskog doma započeta je 2014. godine.

Na mestu sadašnjeg hrama 18. avgusta 1946. godine kamenovan je episkop bački Irinej Ćirić. Episkop Irinej je na Preobraženje 1946. godine došao u Odžake radi osvećenja novopodignute crkve. Kada je episkop Irinej u arhijerejskoj odeždi izašao iz hrama i krenuo u litiju oko crkve, nekoliko ljudi je počelo da baca kamenje na njega. Jedan kamen ga je pogodio u potiljak i episkop Irinej je pao na zemlju. Đakon Ružić je skočio preko njega i pokušao je da ga zaštiti svojim telom, dok je sveštenik Milenko Cvejanov iz Sivca pokušavao da zaustavi napadače, ali je i on pao usled nekoliko uboda nožem.[67]

Rimokatolička crkva arhanđela Mihaila u Odžacima uredi

 
Rimokatolička crkva arhanđela Mihaila u Odžacima

Rimokatolička crkva Sv. Arhangela Mihovila u Odžacima građena je u periodu od 1818 do 1821. godine na mestu starije crkve iz 1764. godine. Njen glavni izvođač je bio zidar Johan Šmaus iz Apatina. Posebno se ističe i njena dekorativna glavna fasada sa tri tornja, srednjim višim od bočnih, i klasicistički rešenim središnjim delom, gde se nad glavnim ulazom nalazi zapis na latinskom jeziku o posveti hrama arhanđelu Mihailu, kojim se građevina datuje u 1821. Obeležje istoricizma građevini daju motivi grčke i egipatske ornamentike. Unutrašnjost svetilišta i bočnih prostorija uz njega, hor, oltari i predikaonica, su arhitektonski i skulptorski raskošno obrađeni. Pored slobodnih skulptura, uz svetilište su izvedene bojene i pozlaćene reljefne predstave u drvetu na predikaonici i na balkonu hora. Bogatu unutrašnju dekoraciju između ostalog krasi oltarna slika Sv. Mihovila kako probada sotonu, rad Jožefa Peškija iz 1834. godine. Po lepoti ističe se i slika Svetog Trojstva, rad majstora Polaka, koja je inače kopija po Rubensu. Unutrašnja zidna dekoracija uključujući i slike svetlih, živih boja, nastala je krajem 20. veka. Prozori su ukrašeni vitražima. Najveće orgulje koje je Kašpar Fišer napravio nalaze se u Odžacima u ovoj crkvi i jedine su orgulje ovog umetnika koje su ostale čitave u Bačkoj.

Godine 1970. crkva je stavljena pod zaštitu države kao spomenik kulture od velikog značaja.[68]

Kapela Svetog Vendela uredi

 
Kapela

Pored crkava, na katoličkom groblju se nalazi Kapela Svetog Vendela. Kapela je prvobitno podignuta 1776. godine, a 1893. godine je sagrađena sadašnja kapela. Ova kapela svedoči o prisustvu nemačkog naroda i kulture u Vojvodini. Renovirana je 2004. godine, a od 1970. godine se nalazi pod zaštitom kao spomenik kulture.[69]

Spomen-krst ubijenim podunavskim Švabama uredi

 
Johan Ertl

Između Odžaka i Bačkog Gračaca 2011. godine otkriven je spomen-krst za 212 ubijenih podunavskih Švaba. Streljanje su 25. novembra 1944. godine izvršili pripadnici partizanske vojske. Tog dana su streljani muškarci iz Filipova, današnjeg Bačkog Gračaca, a među njima je bilo i maloletnika.[32] Ispod krsta su uklesana imena svih žrtava koje se nalaze u tri odvojene masovne grobnice. Partizani su uhapšene Nemce podelili u tri odvojene grupe. Najpre je prva grupa iskopala raku u kojoj su ih streljali, a potom ih je zemljom prekrila druga grupa. To se ponovilo i sa drugom i sa trećom grupom.[70]

Vila Ertl uredi

Vilu Ertl je izgradio Johan Ertl kao porodičnu kuću za stanovanje početkom 20. veka. Johan Ertl postao je prvi predsednik odbora, a kasnije i vlasnik 90% svih akcija fabrike za preradu kudeljnih vlakana osnovane 1907. godine. Prvi zvanični naziv je "Honi fonó és kötélverőgyár" (Fabrika kudeljnog vlakna i kanapa). Od 1955. godine u njoj se nalazi Tehnička škola. Pokrajinsko izvršno veće Vojvodine je obnovilo zgradu 2004. godine. Zgrada je pod zaštitom države.[71]

Drvored platana, kestena i lipe — spomenik prirode uredi

Drvored platana, kestena i lipe, duž saobraćajnicu iz Sombora, 1978. godine stavljen je pod zaštitu države. Drvored platana, kestena i lipe predstavlja jedino zaštićeno prirodno dobro na teritoriji Odžaka.[72]

Partnerski gradovi uredi

Poznati Odžačani uredi

Neki od najpoznatijih Odžačana su:[75][76]

  •  
    Deže Gromon
  •  
    Milka Grgurova-Aleksić
  •  
    Atanasije Nikolić
  •  
    Jovan Hadžić

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Za sadašnji status Jugoslovena vidi članak Jugosloveni.

Reference uredi

  1. ^ Dr Vladimir Stojanović, Razvoj morfoloških karakteristika Odžaka od 18. do 21. veka, Novi Sad 2007, str. 12
  2. ^ a b v g Dr Vladimir Stojanović, 2007, str. 12
  3. ^ [„Hodschag | World Public Library — eBooks | Read eBooks online[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 29. 10. 2018. g. Pristupljeno 31. 08. 2015.  Sukob URL—vikiveza (pomoć) Hodschag | World Public Library — eBooks | Read eBooks online]
  4. ^ Josip Pleša, Opština Odžaci, Novi Sad 1976, str. 110
  5. ^ Josip Pleša, 1976, str. 114
  6. ^ „Geografski položaj Odžaka”. odzaci.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  7. ^ Dr Vladimir Stojanović, 2007, str. 14
  8. ^ Dr Vladimir Stojanović, 2007, str. 15
  9. ^ Dr Vladimir Stojanović, 2007, str. 16
  10. ^ Josip Pleša, 1976, str. 9–14
  11. ^ Svetlana Blažić, The Faunal Assemblage, in S. Karmanski (ed. bz P. Biagi) Donja Branjevina: a Neolithic settlement near Deronje in the Vojvodina (Serbia), Societa per la preistoria e protostoria della regione Friuli-Venezia Giulia, Quaderno 10, Trieste 2005, str. 49–57
  12. ^ Sergej Karmanski, Donja Branjevina: a Neolithic settlement near Deronje in the Vojvodina (Serbia), Societa per la preistoria e protostoria della regione Friuli-Venezia Giulia, Quaderno 10, Trieste 2005
  13. ^ Dragana Antonović, Industrija glačanog kamena sa Donje Branjevine i njeno mesto u neolitu naše zemlje, Glasnik Srpskog arheološkog društva 2002, str. 18, 25-43
  14. ^ Dr Vladimir Stojanović, 2007, str. 19
  15. ^ a b v g Olga Andraši, Dokumentacija iz Muzejske jedinice Narodne biblioteke Branko Radičević u Odžacima
  16. ^ Dr Vladimir Stojanović, 2007, pp. 12.
  17. ^ Branislav Srdanović, 2013, str. 20
  18. ^ Branislav Srdanović, 2013, str. 21
  19. ^ a b v g d đ e ž z i j k „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 23. 9. 2015. g. Pristupljeno 31. 8. 2015. 
  20. ^ „Zavičaj kudelje, tamburaša i alasa”. paunpress.com. Arhivirano iz originala 31. 5. 2015. g. Pristupljeno 30. 5. 2015. 
  21. ^ Olga Andraši, Muzejska dokumentacija Muzejske jedinice NB Branko Radičević, Odžaci karton br. 7.
  22. ^ Olga Andraši, karton br. 637
  23. ^ a b Olga Andraši, karton br. 186
  24. ^ Olga Andraši, karton br. 45.
  25. ^ Olga Andraši, Muzejska dokumentacija Muzejske jedinice NB Branko Radičević, Odžaci
  26. ^ Olga Andraši, karton br. 4
  27. ^ Olga Andraši, karton br. 123
  28. ^ Tomasevich 2002, str. 201.
  29. ^ Branislav Srdanović, Prošlost Odžaka kroz stare fotografije, Odžaci 2013, str. 30
  30. ^ Josip Mirnić, Nemci u Bačkoj u Drugom svetskom ratu, Novi Sad 1974.
  31. ^ a b v Josip Mirnić, 1974.
  32. ^ a b Dokumentation der Vertreibung der Deutschen aus Ost-Mitteleuropa, Band 5, str. 269. cz/books?id=RN8MAQAAMAAJ&q=%22Massaker+im+Bezirksort+Hodschag%22&dq=%22Massaker+im+Bezirksort+Hodschag%22&hl=de&ei=VszgTqS2J9K1hAeahvjQBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2&ved=0CDIQ6AEwAQ Online]
  33. ^ „Kalendar lokalnih dešavanja” (PDF). Pristupljeno 30. 5. 2015. , mod.gov.rs
  34. ^ Nikola Božić, Batinska bitka, Beograd 1978.
  35. ^ Nikola Gaćeša, Agrarga reforma i kolonizacija u Jugoslaviji 1945–1948, Novi Sad 1984
  36. ^ Branislav Srdanović, Prošlost Odžaka kroz stare fotografije, Odžaci 2014, str. 51
  37. ^ „Organizaciona struktura opštine”. odzaci.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  38. ^ „Skupština opštine”. odzaci.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  39. ^ „Predsednik opštine”. odzaci.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  40. ^ „Opštinska uprava”. odzaci.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  41. ^ „Opštinska uprava”. odzaci.rs. Pristupljeno 03. 06. 2015. 
  42. ^ Amblem Odžaka na Zastave i grbovi.com
  43. ^ Stari grb Odžaka
  44. ^ „Arhivirana kopija” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 24. 9. 2015. g. Pristupljeno 31. 8. 2015. 
  45. ^ „Popis 1869-1931.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 23. 09. 2015. g. Pristupljeno 31. 08. 2015. 
  46. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  47. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  48. ^ Josip Pleša, 1976, str. 73
  49. ^ „Lov i ribolov — Odzaci”. srbija.superodmor.rs. Arhivirano iz originala 31. 5. 2015. g. Pristupljeno 30. 5. 2015. 
  50. ^ „Privreda u Odžacima”. opstinesrbije.com. Arhivirano iz originala 30. 6. 2016. g. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  51. ^ Josip Pleša, 1976, str. 92–93
  52. ^ „Privatizacija preduzeća u Odžacima”. ico.rs. 23. 2. 2013. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  53. ^ Rajić, Z. (20. 7. 2019). „Peroni u Odžacima zarasli u korov”. Večernje novosti. Pristupljeno 20. 7. 2019. 
  54. ^ „Jovan Hadžić”. riznicasrpska.net. Arhivirano iz originala 23. 09. 2016. g. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  55. ^ „Đena Pavlović”. odzaci-hodschag.blogspot.com. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  56. ^ „Manifestacije”. turizamodzaci.rs. Arhivirano iz originala 24. 04. 2015. g. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  57. ^ „Osnovne škole iz Odžaka”. odzaci.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  58. ^ „Srednje škole iz Odžaka”. odzaci.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  59. ^ „Srednja škola Pitagora”. edukacija.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  60. ^ Josip Pleša, 1976, str. 120–125
  61. ^ „ODZACI — Sportski Club 1919”. fussballabzeichen.at. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  62. ^ „Stadion Ivo Lola Ribar Odzaci”. soccerway.com. Pristupljeno 30. 5. 2015. 
  63. ^ Olga Andraši, karton br. 638 i 196
  64. ^ Balj, Lidija. „CRVENOKOSA BOGINJA KAO SIMBOL”. academia.edu. Pristupljeno 30. 5. 2015. 
  65. ^ „Hram Spaljivanja moštiju Sv. Save u Odžacima”. turizamodzaci.rs. Arhivirano iz originala 25. 04. 2015. g. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  66. ^ „Hram Spaljivanja moštiju Sv. Save u Odžacima”. mail-archive.com. Pristupljeno 30. 8. 2015. 
  67. ^ „Stradanje srbskih mitropolita i episkopa”. rastko.rs. Pristupljeno 14. 11. 2019. 
  68. ^ „RIMOKATOLIČKA CRKVA SVETOG ARHANGELA MIHOVILA – Odžaci”. vojvodinaonline.com. Arhivirano iz originala 17. 3. 2015. g. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  69. ^ „KAPELA SVETOG VENDELA – Odžaci”. Vojvodinaonline.com. Arhivirano iz originala 31. 5. 2015. g. Pristupljeno 30. 5. 2015. 
  70. ^ „Krst na stratištu nevino streljanih bačkih Švaba”. blic.rs. 18. 6. 2011. Pristupljeno 18. 6. 2011. 
  71. ^ „Vila Ertl”. dvorci.info. Pristupljeno 31. 8. 2015. 
  72. ^ „DRVORED PLATANA, KESTENA I LIPE – Odžaci”. Vojvodinaonline.com. Arhivirano iz originala 16. 6. 2017. g. Pristupljeno 20. 8. 2018. 
  73. ^ „Pobratimske opštine”. odzaci.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  74. ^ „Partnerski gradovi i opštine”. odzaci.rs. Pristupljeno 3. 6. 2015. 
  75. ^ Bela Ižak, Na krilima vremena — znameniti ljudi opštine Odžaci, Odžaci 2014
  76. ^ „Slavne Ličnosti”. turizamodzaci.rs. Arhivirano iz originala 19. 07. 2016. g. Pristupljeno 3. 6. 2015. 

Literatura uredi

  • Pleša, Josip (1976): Opština Odžaci, Institut za geografiju Prirodno-Matematičkog Fakulteta Novi Sad, Novi Sad
  • Idvorean — Stefanović, Bratislava i Andraši, Olga (2010): Odevne tekstilije zbirke kolonizacija muzejske jedinice Odžaci, Narodna biblioteka Branko Radičević, Odžaci
  • Đorđević, Boško. (2012): Mala enciklopedija Odžaka, Narodna biblioteka Branko Radičević, Odžaci
  • Ižak, Bela (2014): Na krilima vremena — znameniti ljudi opštine Odžaci, Narodna biblioteka Branko Radičević, Odžaci
  • Agbaba, M., Alimpić, D., Kostić, S., Mirnić, J., Perc, R., Sokolović, K. Tadić, Ž. (1963): Vojvodina u borbi, Savez udruženja boraca narodnooslobodilačkog rata SR Srbije predsedništvo AP Vojvodine, Novi Sad
  • Đorđević, Boško (2012): Pola veka Gimnazije, Narodna biblioteka Branko Radičević, Odžaci
  • Srdanović, Branislav (2013): Prošlost Odžaka kroz stare fotografije, Narodna biblioteka Branko Radičević, Odžaci
  • Srdanović, Branislav (2014): Prošlost Odžaka kroz stare fotografije, Narodna biblioteka Branko Radičević, Odžaci
  • Mirnić, Josip (1974): Nemci u Bačkoj u Drugom svetskom ratu, Institut za izučavanje istorije Vojvodine, Novi Sad
  • Božić, Nikola (1978): Batinska bitka, Izdavačka organizacija Rad, Beograd
  • Stojanović, Vladimir (2007): Razvoj morfoloških karakteristika Odžaka od 18. do 21. veka, Matica srpska, Novi Sad
  • Gaćeša, Nikola (1984): Agrarna reforma i kolonizacija u Jugoslaviji 1945—1948., Matica srpska, Novi Sad
  • Karmanski, Sergej (2005): Donja Branjevina: a Neolithic settlement near Deronje in the Vojvodina (Serbia), Societa per la preistoria e protostoria della regione Friuli-Venezia Giulia, Quaderno 10, Trieste
  • Antonović, Dragana (2002): Industrija glačanog kamena sa Donje Branjevine i njeno mesto u neolitu naše zemlje, Glasnik Srpskog arheološkog društva
  • Bodor, Antal (1914): Délmagyarországi telepítések története és hatása a mai közállapotokra, Stephaneum, Budapest
  • Blažić, Svetlana (2005): The Faunal Assemblage, in S. Karmanski (ed. bz P. Biagi) Donja Branjevina: a Neolithic settlement near Deronje in the Vojvodina (Serbia), Societa per la preistoria e protostoria della regione Friuli-Venezia Giulia, Quaderno 10, Trieste
  • Borovszky, Samu (1909): Magyarország vármegyéi és városai. Bács-Bodrog vármegye. I.-II. kötet, Apolló Irodalmi és Nyomdai Részvénytársaság, Budapest
  • Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2. 

Spoljašnje veze uredi

Službena stranica grada

Informativni sadržaji

Kultura

Saobraćaj

Mape

Ostale veze

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Оџаци&oldid=27735484”