Википедија

Parlamentarna republika

тип републике која делује унутар парламентарног система

Parlamentarna republika ili parlamentarna ustavna republika je oblik republike koja djeluje pod parlamentarnim sistemom vlasti, gdje legitimitet izvršna vlast (vlada) dobija od zakonodavne vlasti (skupština). Postoji veliki broj različitih parlamentarnih republika. Većina ima jasnu razlika između šefa vlade i šefa države; gdje šef vlade drži stvarnu vlast, baš kao u ustavnim monarhijama. Neke imaju spojene uloge šefa države i šefa vlade, kao u predsjedničkom sistemu, ali sa zavisnošću od zakonodavne vlasti.[1][2]

  Predsjedničke republike sa punim predsjedničkim sistemom.
  Države sa polupredsjedničkim sistemom.
  Parlamentarne republike sa izvršnim predsjedništvom biranim u parlamentu.
  Parlamentarna republika sa ceremonijalnim predsjednikom, gdje predsjednik vlade predstavlja izvršnu vlast.
  Ustavne monarhije u kojima izvršnu vlast pripada monarhu, a obično je vrši predsjednik vlade.
  Ustavne monarhije, koje imaju odvojenog šefa vlade ali kraljevska porodica drži političku moć.
  Apsolutne monarhije.
  Jednopartijske države.
  Vojne diktature.

Istorijski razvoj uredi

Tipično, parlamentarne republike su države koje su ranije bile ustavne monarhije sa parlamentarnim sistemom, sa položajem šefa države koji je dodeljen monarhu.[3]

Nakon poraza Napoleona III u francusko-pruskom ratu, Francuska je ponovo postala republika – Francuska Treća republika – 1870. Predsednik Treće republike je imao znatno manja izvršna ovlašćenja od onih u prethodne dve republike. Treća republika je trajala do invazije Francuske od strane nacističke Nemačke 1940. Nakon završetka rata, Francuska Četvrta republika je konstituisana na sličan način 1946. Četvrta republika je doživela eru velikog ekonomskog rasta u Francuskoj i obnove društvene institucije i industrija nacije posle rata, i odigrala je važnu ulogu u razvoju procesa evropskih integracija, koji su trajno promenili kontinent. Bilo je pokušaja da se ojača izvršna vlast kako bi se sprečila nestabilna situacija koja je postojala pre rata, ali je nestabilnost ostala, i u Četvrtoj republici su se često menjale vlasti – bilo je 20 vlada za deset godina. Pored toga, vlada se pokazala nesposobnom da donese efikasne odluke u vezi sa dekolonizacijom. Kao rezultat toga, Četvrta republika je propala i onom što su neki kritičari smatrali de fakto državnim udarom, naknadno legitimizovanim referendumom 5. oktobra 1958, dovelo je do uspostavljanja Francuske Pete republike 1959. godine.

Spisak savremenih parlamentarnih republika i srodnih sistema uredi

Glavni članak: Spisak zemalja po sistemu vlasti § Parlamentarni i srodni sistemi
Pune parlamentarne republike
Zemlja Šef države Šef države izabran od Kameralna struktura Usvojena parlamentarna republika Prethodni oblik vlade Napomene
  Albanija Ilir Meta Parlament, većinom od tri petine Jednodomni 1991 Jednopartijska država
  Jermenija Vahagn Kačaturjan Parlament, apsolutnom većinom Jednodomni 2018[note 1] Polupredsednički sistem
  Austrija Aleksander Van der Belen Direktni izbori, dvokružnim sistemom Dvodomni 1945 Jednopartijska država (kao deo Nacističke Nemačke, pogledajte Anschluss)
  Bangladeš Abdul Hamid Parlament Jednodomni 1991[note 2] Predsednička republika
  Barbados Sandra Mejson Parlament, dvotrećinskom većinom ako nema zajedničke nominacije Dvodomni 2021 Ustavna monarhija (Krunske zemlje Komonvelta)
  Bosna i Hercegovina Kristijan Šmit
Milorad Dodik
Šefik Džaferović
Željko Komšić 		Direktan izbor kolektivnog šefa države, glasanjem većinskog izbornog sistema Dvodomni 1991 Jednopartijska država (deo Jugoslavije)
  Bugarska Rumen Radev Direktni izbori, po sistemu dva kruga Jednodomni 1991 Jednopartijska država
  Republika Kina Caj Ingven Direktni izvori, većinskim izbornim sistemom
Nominalno Narodnom skupštinom[note 3] 		Jednodomni
Nominalno trodomni[note 4] 		1946
Samo nominalno parlamentarna republika od 1996 		Jednopartijska vojna diktatura (kontinentalna Kina)
Ustavna monarhija (Tajvan kao deo Japanskog carstva) 		Nominalno; Ustav je delimično zamenjen dodatnim članovima koji predviđaju polupredsedničku republiku sa direktnim predsedničkim izborima i jednodomnim zakonodavstvom. Ovi dodatni članci imaju klauzulu o zastarevanju koja će ih ukinuti u slučaju hipotetičkog obnavljanja carske vladavine u kontinentalnoj Kini.
  Hrvatska Zoran Milanović Direktni izbori, po sistemu dva kruga Jednodomni 2000 Polupredsednički sistem
  Češka Miloš Zeman Direktni izbori, po sistemu u dva kruga (od 2013; ranije parlament, većinom) Dvodomni 1993 Parlamentarna republika (deo Čehoslovačke)
  Dominika Čarls Savarin Parlament, većinom Jednodomni 1978 Pridružena država Ujedinjenog Kraljevstva
  Estonija Alar Karis Parlament, dvotrećinskom većinom Jednodomni 1991[note 5] Predsednička republika, posle toga okupirana jednopartijskom državom
  Etiopija Sahle-Vork Zavde Parlament, dvotrećinskom većinom Dvodomni 1991 Jednopartijska država
  Fidži Vilijam Katoniver Parlament, većinom Jednodomni 2014 Vojna diktatura
  Finska Sauli Niniste Direktni izbori, po sistemu dva kruga Jednodomni 2000[note 6] Polupredsednički sistem
  Gruzija Salom Zourabičvili Izborni kolegijum (parlament i regionalni delegati), apsolutnom većinom Jednodomni 2018[note 7] Polupredsednički sistem
  Nemačka Frank-Valter Stajnmejer Savezna skupština (parlament i državni delegati), apsolutnom većinom Dvodomni 1949[note 8] Jednopartijska država
  Grčka Katerina Sakelaropulu Parlament, većinom Jednodomni 1975 Vojna diktatura; ustavna monarhija
  Mađarska Katalin Novak Parlament, većinom Jednodomni 1990 Jednopartijska država (Narodna Republika Mađarska)
  Island Gvidni Jouhaneson Direktni izbori, većinskim izbornim sistemom. Jednodomni 1944 Ustavna monarhija (u personalna unija sa Danskom)
  Indija Ram Nat Kovind Parlament i državno zakonodavno telo, u drugom krugu glasanja Dvodomni 1950 Ustavna monarhija (britanski dominion)
  Irak Barham Salih Parlament, dvotrećinskom većinom Jednodomni[note 9] 2005 Jednopartijska država
  Irska Majkl Higins Direktni izbori, trenutnim drugim krugom glasanja Dvodomni 1949[note 10] Do 1936: ustavna monarhija (britanski dominion)
1936–1949: dvoznačano
  Izrael Isak Herzog Parlament, većinom Jednodomni 2001 Poluparlamentarna republika
  Italija Serđo Matarela Delegati parlamenta i regiona, apsolutnom većinom Dvodomni 1946 Ustavna monarhija Premijer zavisi od poverenja oba doma parlamenta.
  Kosovo Vjosa Osmani Parlament, dvotrećinskom većinom; prostom većinom, na trećem glasanju, ako nijedan kandidat ne postigne navedenu većinu u prva dva glasanja Jednodomni 2008 Kosovo pod upravom UN (formalno deo Srbije)
  Letonija Egils Levits Parlament Jednodomni 1991[note 11] Predsednička republika, nakon toga okupirana od strane jednopartijske države
  Liban Mišel Aun Parlament Jednodomni 1941 Protektorat (Francuski mandat Libana)
  Malta Džordž Vela Parlament, većinom Jednodomni 1974 Ustavna monarhija (Krunske zemlje Komonvelta[4])[5]
  Mauricijus Pritvarajsing Rupun Parlament, većinom Jednodomni 1992 Ustavna monarhija (Krunske zemlje Komonvelta[6][7])[5]
  Moldavija Maja Sandu Direktni izbori, po sistemu u dva kruga
(od 2016; ranije parlamentom, većinom od tri petine) 		Jednodomni 2001 Polupredsednički sistem
  Crna Gora Milo Đukanović Direktni izbori, po sistemu dva kruga Jednodomni 1992 Jednopartijska država (deo Jugoslavije, a posle Srbije i Crna Gore)
    Nepal Bidja Devi Bhandari Parlament i državni zakonodavci Dvodomni[8] 2008[note 12] Ustavna monarhija
  Severna Makedonija Stevo Pendarovski Direktni izbori, po sistemu dva kruga Jednodomni 1991 Jednopartijska država (deo Jugoslavije)
  Pakistan Arif Alvi Parlament i državni zakonodavci, u drugom krugu glasanja Dvodomni 2010[9][10] Skupština nezavisna republika
  Poljska Andžej Duda Direktni izbori, većinom Dvodomni 1989 Jednopartijska država (Narodna Republika Poljska) Poljska je takođe identifikovana kao de fakto polupredsednička republika pošto predsednik vrši neki oblik upravljanja i imenuje premijera za šefa vlade. Odluka je potom predmet glasanja o poverenju u parlamentu.[11][12][13][14]
  Samoa Tuimalealifano Vaaletoa Sualauvi II Parlament Jednodomni 1960 Poverenička teritorija Novog Zelanda
  Srbija Aleksandar Vučić Direktni izbori, po sistemu dva kruga Jednodomni 1991 Jednopartijska država (deo Jugoslavije, nakon Srbije i Crna Gore)
  Singapur Halima Jakob Direktni izbori (od 1993) Jednodomni 1965 Država Malezija
  Slovačka Zuzana Čaputova Direktni izbori, po sistemu u dva kruga (od 1999; ranije u parlamentu) Jednodomni 1993 Parlamentarna Republika (deo Čehoslovačke)
  Slovenija Borut Pahor Direktni izbori, po sistemu dva kruga Dvodomni 1991 Jednopartijska država (deo Jugoslavije)
  Somalija Mohamed Abdullahi Mohamed Parlament Dvodomni 2012[note 13] Jednopartijska država
  Trinidad i Tobago Pula-Mae Viks Parlament Dvodomni 1976 Ustavna monarhija (Krunske zemlje Komonvelta[15])[5]
  Vanuatu Talis Obed Moses Predsednici parlamenta i regionalnih saveta, većinom Jednodomni 1980 Britansko-Francuski kondominijum (Novi Hebridi)

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Changed after the 2015 referendum.
  2. ^ Was, previously, a parliamentary republic between 1971 and 1975.
  3. ^ The Constitution of the Republic of China went into effect on 25 December 1947 as the Chinese Civil War was underway. On 1 October 1949, the Kuomintang-led Republic of China (ROC) was succeeded in Mainland China by the People's Republic of China, a single-party state governed by the Chinese Communist Party. The ROC government was then confined to the island of Taiwan from 7 December. The provisions establishing a parliamentary republic remain in the Constitution but are suspended by the Additional Articles, which established direct presidential elections since 1996.
  4. ^ Under the Additional Articles, the Control Yuan ceased to be a parliamentary chamber in 1993 and the National Assembly was dissolved in 2005 leaving the Legislative Yuan as the unicameral chamber. Functions of the National Assembly were transferred to the Legislative Yuan and nationwide referendums.
  5. ^ Estonia was previously a parliamentary republic between 1918 and 1934 when the system was changed to a presidential system which was thereafter overthrown by a coup d'état. In 1938, Estonia finally adopted a presidential system and in June 1940 was illegally occupied by the Soviet Union. Became a parliamentary republic again in 1990 with the implementation of an interim period to restore full independence, which was achieved by 1991.
  6. ^ Formerly a semi-presidential republic, it is now a parliamentary republic according to David Arter, First Chair of Politics at Aberdeen University. In his "Scandinavian Politics Today" (Manchester University Press, revised 2008 ISBN 9780719078538), he quotes Nousiainen, Jaakko (jun 2001). „From semi-presidentialism to parliamentary government: political and constitutional developments in Finland”. Scandinavian Political Studies. 24 (2): 95—109. doi:10.1111/1467-9477.00048.  as follows: "There are hardly any grounds for the epithet 'semi-presidential'." Arter's own conclusions are only slightly more nuanced: "The adoption of a new constitution on 1 March 2000 meant that Finland was no longer a case of semi-presidential government other than in the minimalist sense of a situation where a popularly elected fixed-term president exists alongside a prime minister and cabinet who are responsible to parliament (Elgie 2004: 317)". According to the Finnish Constitution, the president has no possibility to rule the government without the ministerial approval, and does not have the power to dissolve the parliament under his or her own desire. Finland is actually represented by its prime minister, and not by its president, in the Council of the Heads of State and Government of the European Union. The 2012 constitutional amendements reduced the powers of the president even further.
  7. ^ „Salome Zurabishvili Wins Georgia Presidential Runoff”. The New York Times. The Associated Press. 29. 11. 2018. Pristupljeno 3. 1. 2019. 
  8. ^ In the case of the former West German states, including former West Berlin, the previous one-party state is Nazi Germany, but in the case of the New Länder and former East Berlin it is East Germany. German reunification took place on 3 October 1990, when the five re-established states of the German Democratic Republic (East Germany) joined the Federal Republic of Germany, and Berlin was united into a single city-state. Therefore, this date applies to today's Federal Republic of Germany as a whole, although the area of former East Germany was no part of that parliamentary republic until 1990.
  9. ^ Officially bicameral, upper house never entered into functions, to present day.
  10. ^ The head of state was ambiguous from 1936 until the Republic of Ireland Act came into force on 18 April 1949. A minority of Irish republicans assert that the Irish Republic proclaimed in 1919 is still extant.
  11. ^ Latvia was previously a parliamentary republic between 1921 and 1934 when the then prime minister Kārlis Ulmanis took power in a coup d'état. In June 1940 Latvia was occupied and annexed by the Soviet Union.
  12. ^ Under a transitional government between 2006 and 2015; this Transitional Government was responsible to an elected Constituent Assembly, which resolved to establish a republic in 2008.
  13. ^ Had a transitional government between 1991 and 2012.

Reference uredi

  1. ^ Twomey, Anne. „Australian politics explainer: Gough Whitlam's dismissal as prime minister”. The Conversation (na jeziku: engleski). Pristupljeno 18. 10. 2018. 
  2. ^ „The President's Role - Times of India”. The Times of India. Pristupljeno 18. 10. 2018. 
  3. ^ Arend Lijphart, ur. (1992). Parliamentary versus presidential government. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-878044-1. 
  4. ^ „Malta: Heads of State: 1964-1974”. Archontology.org. Pristupljeno 18. 2. 2018. 
  5. ^ a b v „British Monarch's Titles: 1867-2018”. Archontology.org. Pristupljeno 18. 2. 2018. 
  6. ^ „Mauritius: Heads of State: 1968-1992”. Archontology.org. Pristupljeno 18. 2. 2018. 
  7. ^ Paxton, John (1984). The Statesman's Year-Book 1984-85. Palgrave Macmillan. str. 29. ISBN 978-0-333-34731-7. Pristupljeno 18. 2. 2018. 
  8. ^ Constitution of Nepal Arhivirano decembar 23, 2015 na sajtu Wayback Machine
  9. ^ Kiran Khalid, CNN (9. 4. 2010). „Pakistan lawmakers approve weakening of presidential powers”. CNN. Pristupljeno 14. 4. 2010. 
  10. ^ „'18th Amendment to restore Constitution'”. Nation.com.pk. Arhivirano iz originala 14. 4. 2010. g. Pristupljeno 14. 4. 2010. 
  11. ^ Veser, Ernst (23. 9. 1997). „Semi-Presidentialism-Duverger's Concept — A New Political System Model” (PDF) (na jeziku: engleski i kineski). Department of Education, School of Education, University of Cologne. str. 39—60. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 04. 2021. g. Pristupljeno 21. 8. 2017. „Duhamel has developed the approach further: He stresses that the French construction does not correspond to either parliamentary or the presidential form of government, and then develops the distinction of 'système politique' and 'régime constitutionnel'. While the former comprises the exercise of power that results from the dominant institutional practice, the latter is the totality of the rules for the dominant institutional practice of the power. In this way, France appears as 'presidentialist system' endowed with a 'semi-presidential regime' (1983: 587). By this standard he recognizes Duverger's pléiade as semi-presidential regimes, as well as Poland, Romania, Bulgaria and Lithuania (1993: 87).” 
  12. ^ Shugart, Matthew Søberg (septembar 2005). „Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns” (PDF). Graduate School of International Relations and Pacific Studies. Arhivirano iz originala (PDF) 19. 8. 2008. g. Pristupljeno 21. 8. 2017. 
  13. ^ Shugart, Matthew Søberg (decembar 2005). „Semi-Presidential Systems: Dual Executive And Mixed Authority Patterns” (PDF). French Politics. 3 (3): 323—351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087  . Pristupljeno 21. 8. 2017. „Even if the president has no discretion in the forming of cabinets or the right to dissolve parliament, his or her constitutional authority can be regarded as 'quite considerable' in Duverger's sense if cabinet legislation approved in parliament can be blocked by the people’s elected agent. Such powers are especially relevant if an extraordinary majority is required to override a veto, as in Mongolia, Poland, and Senegal. In these cases, while the government is fully accountable to parliament, it cannot legislate without taking the potentially different policy preferences of the president into account.” 
  14. ^ McMenamin, Iain. „Semi-Presidentialism and Democratisation in Poland” (PDF). School of Law and Government, Dublin City University. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 2. 2012. g. Pristupljeno 11. 12. 2017. 
  15. ^ „Trinidad and Tobago: Heads of State: 1962-1976”. Archontology.org. Pristupljeno 18. 2. 2018. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Парламентарна_република&oldid=26500170”