Paja Radosavljević

Pavle Paja Radosavljević (Obrež, 9. januar 1879 — Sent Pitersburg, 7. april 1958) bio je srpski profesor psihologije i pedagogije. Reformator je američkog školstva, jedan od rodonačelnika eksperimentalne psihologije i šef katedre na Njujorškom univerzitetu. Radosavljević je bio jedan blizak prijatelj Nikole Tesle.

Paja Radosavljević
Paja Radosavljević
Lični podaci
Datum rođenja	(1879-01-09)9. januar 1879.
Mesto rođenja	Obrež, Austrougarska
Datum smrti	7. april 1958.(1958-04-07) (79 god.)
Mesto smrti	Sent Pitersburg, Florida, SAD

Biografija

Pavle Paja Radosavljević rođen od oca Ranka i majke Bosiljke. Imao je brata Dušana. U Mostaru se 1901. godine oženio Ljubicom Krulj, sa kojom je imao sina Milenka, koji je bio profesor u Njujorku. Umro je 7. aprila 1958. godine u Mount Park Hospital u St. Pitersburgu. Kremiran i urna se nalazi na groblju u GulfPortu, na Floridi.

Obrazovanje

Osnovno obrazovanje Pavle je sticao najpre u svom rodnom mestu Obreži 1891. godine. Po savetu svog učitelja i uz pristanak oca Ranka, odlazi na dalje školovanje u Zemunsku gimnaziju koja se tada zvala Državna realka i bila sedmorazredna škola (1891). Zatim 1894. godine upisuje  prvi razred Srpske pravoslavne učiteljske škole u Somboru. Neznanje mađarskog jezika odvelo ga je u Srpsku pravoslavnu učiteljsku školu u Pakracu, a zatim u učiteljsku školu u Osijeku gde je i diplomirao. Studirao je eksperimentalnu psihologiju i pedagogiju u Beču, Jeni i Cirihu.

Godine 1899. odlazi u Beč na dalje školovanje u tamošnji Pedagogijum. Sledeće godine odlazi u Jenu, a zatim u Cirih  gde nastavlja svoje školovanje iz pedagoških i filozofskih nauka. Doktorat iz eksperimentalne psihologije stekao je u Cirihu 1904. godine kod čuvenog profesora Ernesta Mojmana, osnivača eksperimentalne psihologije. Tema doktorske disertacije je bila "Napredovanje zaboravljanja s vremenom". Stekao je doktorat i iz filozofije.

Nekoliko godina je radio kao učitelj u selu Ašanji, a potom kao profesor psihologije i pedagogije u Učiteljskoj školi u Somboru, a zatim u Mostaru. Pored toga što je bio doktor nauka, nije dobio mesto na Univerzitetu u Beogradu jer ga, kao psihologa i pedagoga eksperimentalne orijentacije, nisu prihvatali pedagozi tradicionalne herbartovske usmerenosti. Govorio je nemački, francuski, engleski, srpski, ruski jezik, a služio se italijanskim, mađarskim, češkim i španskim.

Odlazak u Ameriku

Na poziv dekana Njujorškog univerziteta, doktora Tomasa Balijata, ukrcava se 29.6.1905. godine u luci Hamburg i odlazi u Ameriku. Kad je stigao u Ameriku, dok nije počeo da radi na fakultetu na molbu načelnika duhovne misije Sebastijana Dabovića, odlazi u Čikago da pomogne da se organizuju 100 hiljada naših fizičkih radnika da sagrade crkvu i osnuju crkvenu opštinu. Odlazi kod Nikole Tesle i Mihajla Pupina da traži materijalnu i moralnu pomoć. Završava crkvu Svetog Luke u Čikagu i vraća se u Njujork na fakultet. Tako se upoznao sa Teslom i ostao njegov doživotni prijatelj.  

Prijateljstvo sa Nikolom Teslom

Nikola Tesla i Paja Radosavljević su se uzajamno često posećivali, vodili obimnu prepisku, viđali se bar jednom nedeljno. Paja je pratio sve njegove promocije i predavanja. I kada nije mogao da ode Tesla da primi neku nagradu i priznanje, Paja je išao umesto njega. Lako se mogu pratiti svi susreti i dogovori po datumima i godinama u pismima koja su ostala. Paja se divio njegovom umu i genijalnosti: „Srpska diko, veliki umniče, Vi ste svetionik ovdašnjeg srpstva. Vaš svetski glas je najbolja nada našem srpstvu. Vaše će se ime uzimati kao svetlost naše nove kulture i prosvete “ (18.6.1913) Takvih pisama ima u Muzeju Nikole Tesle 222, u Matici srpskoj u Novom Sadu 2857, Mitropoliji Sremsko-Karlovačkoj i SANU. Iz obimne prepiske Tesle i Radosavljevića može se doznati i o srpskoj zajednici u Americi u to vreme. From the extensive correspondence between Tesla and Radosavljevic, one can learn about the Serbian community in America at that time. Srpski iseljenici u Americi okupljali su se oko dva društva koja su međusobno bila u oštrom sukobu - U Pitsburgu „Srbobran“ na čijem čelu je bio Paja Radosavljević i društvo „Sloga“ sa sedištem u Njujorku koje je vodio Mihajlo Pupin. Često je zamenjivao Nikolu Teslu na mestu predsednika različitih udruženja. Svi kontakti drugih ljudi i ustanova prema Tesli išli su preko Paje Radosavljevića. Bio je kao neka spona između Tesle i spoljnjeg sveta i njegove rodbine, sestre Marice Kosanović, njenog sina, a našeg ambasadora Save Kosanovića i druge sestre Trbojević. Srpski pesnik Aleksa Šantić poslao je pesmu posvećenu majci Nikole Tesle dr Radosavljeviću da mu je preda. Iz svega ovoga može se sagledati koliko je dr Paja Radosavljević značajna osoba u životu Nikole Tesle.

Akademska karijera i naučno-istraživački rad

U SAD, na Njujorškom univerzitetu, studirao je eksperimentalnu pedagogiju, a potom odbranio drugu doktorsku disertaciju (Uticaji sadržine reči na primarno pamćenje, 1908). Godinu dana radio je kao asistent za psihologiju na Stanford univerzitetu u Kaliforniji i uporedo studirao medicinu. Kada se ubrzo vratio na Pedagoški fakultet Njujorškog univerziteta, izabran je za docenta (1910), potom vanrednog (1913) i redovnog (1915) profesora eksperimentalne psihologije, pedagogije i pedagoške antropologije. Na ovom univerzitetu ostao je do odlaska u penziju 1945. Više puta je dolazio u Jugoslaviju i držao predavanja i seminare za učitelje i nastavnike.

Napisao je preko hiljadu radova (monografije, udžbenici i članci) objavljenih na srpskom, engleskom, nemačkom, ruskom i drugim jezicima. Profesor Radosavljević je ostvario rezultate trajne vrednosti u području eksperimentalne psihologije, posebno u proučavanju zakonitosti pamćenja i zaboravljanja. Svojim udžbenicima iz eksperimentalne psihologije i pedagogije doprineo je potpunijem zasnivanju ovih naučnih oblasti, kao i stručnom usavršavanju učitelja i nastavnika. I iz oblasti kulturne istorije, etnopsihologije i pedagoške antropologije napisao je značajna dela. Obimnim istraživačkim i publicističkim radom može se svrstati u najplodnije psihologe u svetu. Smatra se jednim od pionira eksperimentalne psihologije i pedagogije. Zalagao se za metodološku egzaktnost u istraživanju u psihologiji i pedagogiji po ugledu na prirodne nauke, za eksperimentalno proučavanje psihičkih pojava i vaspitne prakse, za objektivno proučavanje, te je po psihološkoj usmerenosti bio blizak, a u izvesnom smislu i prethodio, biheviorističkoj orijentaciji u psihologiji i pedagoškoj teoriji i praksi.

Održavao je stalne veze sa našim prosvetnim ustanovama i načunicima sveta nemačkim, indijskim, engleskim, ruskim, kineskim i češkim. Bio je član mnogih iseljeničkih organizacija i zauzimao značajnu poziciju u njima.

Jedno od njegovih nazanimljivijih dela je knjiga „Ko su Sloveni, doprinos psihologiji rase“ iz 1919. godine. U tom delu Radosavljević analizira slovenske narode i i njihov odnos sa drugim narodima i predviđa dominaciju slovena u budućnosti, vodeći se tezom „da ako je prošlost pripadala Romanima, sadašnjost Germanima, budućnost će priipasti Slovenima“. Ova knjiga nikad nije prevedena sa engleskog na srpski jezik, a jedan od originalnih primeraka sa posvetom koji je Tesla dobio od Paje Radosavljevića čuva se u Muzeju Nika Tesla u Beogradu. Knjiga upravo i počinje Teslinom fotografijom i objašnjenjem „Naučni duh modernih Slovena, najveći izumitelj svih vremena“.

Godine 1939. u Njujorku je objavio delo „Duh kineske kulture i civilizacije“. U tom delu Radosavljević je primetio da je duh kineskog naroda blizak srpskom i da smo po duši slični i bliski, tako da to objašnjava i savremene dobre odnose i razumevanje ova dva naroda.

Napisao je 13 knjiga, 859 objavljenih radova i 133 neobjavljena rada u periodu od 1899 - 1947. godine. Među glavnim delima profesora Radosavljevića su: Uvod u eksperimentalnu psihologiju, I-II (1908-1909), Psihologija za učitelje sviju škola (1908), Nacrt opće pedagogije za učitelje (1910), Uvod u eksperimentalnu pedagogiju, I-II (1910-1912), Pedagogical Antropology in USA (1917), Who are the Slaves? A Contribution to Race Psychology (1919),Pozitivistička pedagogija Ogista Konta (1920).

Počasti

Paja Radosavljević odlikovan je: Ordenom Svetoga Save trećeg stepena 1921. godine i 1938. godine ordenom Svetoga Save drugog stepena, a zatim i ordenom jugoslovenske krune drugog stepena. Crnogorski kralj Mihajlo Petrović Njegoš odlikovao ga je ordenom Narodne odbrane. Godine 1938. Paja je bio zamenik počasnog predsednika, Nikole Tesle, srpske crkve i školske opštine u Njujorku.

Učestvovao je u slanju pomoći srpskom narodu i u Prvom i u Drugom svetskom ratu. Bio je član komiteta za Rusku ratnu pomoć u Drugom svetskom ratu i član Američko-ruskog kulturnog društva čiji je počasni predsednik bio čuveni ruski naučnik i slikar Nikola Rerih. Društvo „Otadžbina“ osnovano je 3. juna 1915, a radni predsednik je bio Paja Radosavljević koji izdaje proglas za pomoć Srbiji.

U Njujorku je ostavio reformu američkog školstva, nastavničku delatnost, stotinu doktorata, osnovao sommer schol, Pedagoški institut, poklonio svoju biblioteku od 30 hiljada knjiga Njujorškom univerzitetu. Podigao je nadgrobni spomenik dekanu Njujorškog univerziteta Tomasu Balietu. Pedagoški fakultet Njujorškog univerziteta imao je i svoj časopis Rho Journal, Pi Lamba Theta. Ovo društvo posvetilo je 1934. godine Paji Radosavljeviću u znak poštovanja novembarski broj svoga časopisa sa posvetom:

„U znak priznanja njegove zanosne odanosti školi i njegova vođstva koja nadahnjuje njegove istinske učenosti i priznatih uspeha, njegove skromnosti, iskrenosti i prijateljske ljubaznosti, osmo izdanje Rho žurnala Pi Lamba Theta posvećuje se Pavlu Radosavljeviću“.

P. Radosavljević je za ovaj broj napisao uvodni članak The Role of Women in Education:

„Muškarci mogu biti ponosni na svoj razum, znanje i veštine, ali to ne znači da oni imaju mudrost žena. Mudrost, logos ili sophia žena zasniva se na intuiciji, koja je, biološki rečeno, starija od mišljenja i ideja jer osećanja ili čuvstva osnov su kulture. Vaspitanje, kao deo kulture i obrazovanja mladog pokolenja od rođenja do puberteta, trebalo bi da se izvodi što je više moguće u krilu porodice pod rukovodstvom majke.“

Godine 2017. na zgradi OŠ "Dušan Vukasović Diogen" u Obrežu postavljena je spomen ploča u čast dr Radosavljeviću.

Vidi još

• Američki Srbobran

Literatura

• Iskruljev, Dr Jovan (1971). Dr Paja Radosavljević, Život i rad. Beograd: Zavod za udžbenike. 
• Sajfer, Mark Dž. (2012). Čarobnjak, Život i vreme Nikole Tesle, biografija jednog genija. Novi Sad: Stylos Art. ISBN 978-86-7473541-1. 

Spoljašnje veze

• Dr Paja Radosavljević, Virtuelni Muzej Nikola Tesla Telekom Srbija
• Paul Rankov Radosavljevich, SERBIKA AMERIKANA
• Paja Radosavljević prvi srpski doktor psihologije