Pergamska biblioteka

Pergamska biblioteka je jedna od najvažnijih biblioteka starog (antičkog) sveta. Njeni ostaci nalaze se u gradu Pergamu, današnjoj Turskoj.

Istorijat

Ostaci grada Pergama u kome se nalazila Pergamska biblioteka

Posle smrti Aleksandra Velikog, njegovo carstvo je podeljeno između njegovih vojskovođa a jednom od njih, Lizimahu, pripala je Trakija, približna teritorija današnje Rumunije i Bugarske, ali do početka 3. veka pre n. e on je uspeo da osvoji i doda svojim posedima deo Male Azije u čijem se severozapadnom delu nalazio Pergam. U Pergamu je Lizimah smestio veliki deo blaga koje je gomilao godinama i za upravnika postavio Filetera. Fileter je bio Lizimahov službenik skromnog porekla.

Kada su 282. godine pre n. e Seleukidi, Lisimahovi susedi u Maloj Aziji, napali njegovu teritoriju Fileter je prešao na njihovu stranu. Posle njihove pobede on je postao vladar male kneževine koja je obuhvatala Pergam i plodnu zemlju oko njega a istovremeno postaje i vlasnik blaga koje se nalazilo u Pergamu. Njegovi naslednici (dinastija Atalida), su od kneževine napravili carstvo a od Pergama jedan od najlepših gradova u Maloj Aziji. Atalidi su hteli da svoje neugledno poreklo nadoknade pokroviteljstvom umetnosti, kulture i nauke, što im i nije bilo teško s obzirom da su imali dosta novca.

Atal I Soter (241 – 197 god. pre n. e) je krajem 3. veka p. n. e. osnovao Pergamsku biblioteku. Međutim on je prvenstveno bio skoncentrisan na slikarstvo i vajarstvo – imao je impozantnu kolekciju umetničkih dela, a narudžbinama od najboljih savremenih umetnika ukrasio je grad probranim skulpturama. U vreme njegovog naslednika Eumena II (197 – 159 god. p. n. e.), Pergam i njegova biblioteka postaju centar književnosti i učenosti. Iako je biblioteka osnovana po ugledu na Aleksandrijsku koja je i bila njen glavni konkurent, ona nikada nije dostigla ugled Aleksandrijske biblioteke, niti su Atalidi uspeli da sakupe onoliko učenih ljudi u Pergamu koliko su to uspeli Ptolemeji u Aleksandriji.

Učeni ljudi i filozofi u Pergamu nisu se prvenstveno bavili kritičkim izdanjima starih pisaca, kao što su to činile njihove kolege u Aleksandriji, već su pre svega pisali naučne studije o raznim filološkim i drugim temama. Najpoznatiji među njima bio je gramatičar i diplomata Krates iz Malosa koji je jedno vreme bio i upravnik biblioteke. Smatra se da je on uradio i katalog biblioteke pougledu na Kalimahov pinakes (indeks knjiga). Osim kataloga, u Pergamu su nastala mnoga značajna bibliografska dela, čija je pojava pokazala da je nastupilo novo vreme u načinu širenja informacija o knjigama i njihovim autorima. U vreme svog najvećeg procvata tokom 1 veka p. n. e. Pergamska biblioteka je imala oko 200.000 svitaka.

Pergamska biblioteka se nalazila uz hram grčke boginje Atine, boginje mudrosti. Hram se nalazio unutar svetilišta uokvirenog kolonadom, a duž severne strane kolonade nalazile su se četiri prostorije u nizu za koje se smatra da pripadaju biblioteci. Najveća od četiri prostorije je najverovatnije služila kao soba za prijeme i sastanke učenih korisnika biblioteke. U sredini prostorije stajao je veliki kip boginje Atine a osim njega u prostoriji su se nalazili kipovi Homera, Herodota i drugih poznatih pisaca i pesnika. Na zidovima su se nalazile drvene police za čuvanje svitaka. Svaka od tih prostorija imala je vrata koja su se otvarala na kolonadu što je omogućavalo korisnicima da iznesu svitke tu gde bi bilo više svetlosti da bi ih čitali ili poučavali.

Pored Atalida i drugi vladari toga vremena slede primer Ptolemej i žele da na svoje dvorove dovedu što veći broj zamenitih pisaca, pesnika i učenih ljudi kao i da nabave što veći broj knjiga i pisanog materijala. Zahvaljujući tim abicijama razvoj knjiga i biblioteka toga vremena napredovale u razvoju kulture.