Pontijske planine
Pontijske planine ili kako se još zovu Severno-anadolijske planine (tur. Kuzey Anadolu Dağları) su planinski lanac u severozapadnom delu Turske. Protežu se duž crnomorske obale dužinom od oko 1.000 km između ušća reka Ješiljirmak na zapadu i Čoroh na istoku (ušće kod Batumija u Gruziji), maksimalne širine do 130 km.
| Pontijske planine | |
|---|---|
 Panorama Pontijskih planina | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Kačkar Dagi |
| Ndm. visina | 3.931 m |
| Geografija | |
| Države |  Turska Gruzija |
Ime im potiče od grčkog imena za Crno more - Pontos (grč. Ποντιακά). Izraz Parhar potiče od hetitske reči koja znači „visok“ ili „vrh“.[1] Na starom grčkom, planine su se zvale Parjadres[2] ili planine Parihedri.[3]
Sastavljene su od nekoliko paralelnih planinskih lanaca međusobno razdvojenih uzdužnim dolinama i klisurama. Rekom Kizil Irmak podeljene su na dva dela: niži zapadni (dužine oko 500 km, visine do 2.600 m) i viši istočni deo. Nadmorska visina raste od zapada (2.000—2.500 m) ka istoku do maksimalnih 3.931 metar na najvišem vrhu Kačkar Dagi. Zapadni delovi izgrađeni su od peščara, andezita, krečnjaka i metamorfnih stena, dok na istoku dominiraju graniti, gnajsevi, škriljci i vulkanske stene. Na severu strmo se spuštaju ka morskoj obali ostavljajući usku primorsku niziju širine svega 5—10 km. Priobalne ravnice su nešto šire jedino uz ušća reka Kizil Irmak, Ješil Irmak i Sakarija (60 do 70 km). Ka jugu i jugozapadu postepeno se spuštaju ka nižim delovima Jermenske i Anadolijske visoravni.
Rudno bogatstvo ogleda se u zalihama bakra i polimetaličnih ruda u Murgulskom basenu na istoku, te ležištima kamenog uglja u zapadnom delu.
Severni obronci su znatno vlažniji od južnih sa oko 2—3.000 mm godišnje padavina, obrasli su listopadnim šumama hrasta, bukve i graba koje postepeno smenjuju mešovite, a potom i četinarske šume i planinske livade. U zapadnim delovima dominira vegetacija makije. Južne padine su znatno aridnije i u nižim delovima obrasle trnovitim žbunjem, koje postepeno prelazi u mešovite šume u višim delovima planine. Ravnice u podnožju i kotline su gusto naseljene i u potpunosti kultivisane.
Geografija uredi
Raspon se prostire otprilike u pravcu istok-zapad, paralelno i blizu južne obale Crnog mora. Proteže se na severoistok u Gruziju, a na zapad u Mramorno more, sa severozapadnim ograncima planine Kure (i njihovim zapadnim produžetkom planine Ačakoka) i planinama Bolu, koje prate obalu. Najviši vrh u opsegu je Kačkar Dagi, koji se uzdiže na 3.937 m (12.917 ft). Severnoanadolski rased i Severoistočni anadolski rased, koji su rasedi u pravcu istok-zapad, protežu se duž lanca.
Ekologija uredi
Planine su uglavnom prekrivene gustim šumama, pretežno četinarima.
Četinarske i listopadne šume severne Anatolije[4] su ekoregion koji pokriva veći deo lanca, dok se mešovite šume Kavkaza[5][6] prostiru preko krajnjeg istočnog kraja lanca, poznatog kao planine Kačkar.[7][8][9] Uska obalna traka između planina i Crnog mora, poznata kao Pont, dom je Euksinsko-kolhijskih širokolisnih šuma,[5][10][11] koje sadrže neke od retkih kišnih šuma umerenog područja na svetu.
Region je dom evroazijskih divljih životinja kao što su evroazijski kobac, suri orao, istočni carski orao, mali pegavi orao, kavkaski tetreb, crvenoprsa zeba i crvenokrili litičar.[12]
Zimski uslovi su veoma oštri, a sneg čak i u letnjim mesecima nije neobičan iznad određenih nadmorskih visina.[13]
Anadolska visoravan, koja se nalazi južno od lanca, ima znatno suvlju i kontinentalniju klimu od vlažne i blage obalske, zahvaljujući efektu kišne senke u planinama.[14]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Karadeniz Ansiklopedik Sözlük Arhivirano 2008-05-13 na sajtu Wayback Machine. See the "Parhar" (plateau) and "Parhal" (village) articles.
- ^ Strabo. „Chapter XI”. Geographica (35 BC – 23 AD). str. xii.4.
- ^ Pliny the Elder. „Chapter VI”. Naturalis Historia (77–79 AD). str. iix.25.
- ^ „Northern Anatolian conifer and deciduous forests”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund.
- ^ a b Dinerstein, Eric; Olson, David; et al. (jun 2017). „An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm”. BioScience. 67 (6): 534—545. PMC 5451287
. PMID 28608869. doi:10.1093/biosci/bix014 . Supplemental material 2 table S1b.
- ^ „Caucasus mixed forests”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund.
- ^ Knight, Charles (1854). English cyclopaedia, a new dictionary of universal knowledge, conducted by Charles Knight. London: Bradbury. doi:10.5962/bhl.title.18631.
- ^ Somerville, Mary (1870). Physical geography. J. Murray. OCLC 24192172.
- ^ Ayvazyan, Hovhannes (1979). Soviet Armenian Encyclopedia, Volume 12 (na jeziku: Armenian). Yerevan: Armenian Encyclopedia Publishing. str. 373.
- ^ „Gladiator bug to protect Istanbul's forests”. DailySabah. 18. 4. 2019. Pristupljeno 2019-10-04.
- ^ „Colchic Rainforests and Wetlands”. UNESCO World Heritage List. United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization. Pristupljeno 24. 4. 2022.
- ^ Couzens, Dominic (2008). Top 100 Birding Sites of the World. University of California Press. str. 73—75. ISBN 978-0-520-25932-4.
- ^ „File:Koppen-Geiger Map TUR present.svg”. commons.wikimedia.org (na jeziku: engleski). 6. 11. 2018. Pristupljeno 2021-03-14.
- ^ Pontic Mountains and highlands Arhivirano 2014-02-26 na sajtu Wayback Machine
Literatura uredi
- Couzens, Dominic . Top 100 Birding Sites of the World. . University of California Press. 2008. pp. 73–75. ISBN 978-0-520-25932-4..
- Yardimci, Tugba (31. 7. 2019). „Turkey's Sumela Monastery aims to host 500,000 tourists”. Anadolu Agency. Pristupljeno 11. 9. 2019.
- „Secret tunnel discovered in Sümela Monastery”. Hürriyet Daily News. Trabzon, Turkey. Anadolu Agency. 22. 12. 2017. Pristupljeno 18. 5. 2022.
- „Sümela Monastery (The Monastery of Virgin Mary)”. UNESCO. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.
- „Sümela Monastery”. kultur.gov.tr. Ministry of Culture and Tourism, Republic of Turkey. Arhivirano iz originala 29. 9. 2007. g.
- The Heritage of Eastern Turkey: From Earliest Settlements to Islam. Macmillan Education AU. 2006. ISBN 9781876832056.
- Drettas, Georges (1997). Aspects pontiques. ARP. str. 19. ISBN 2-9510349-0-3. „... marks the beginning of a new era in Greek dialectology. Not only is it the first comprehensive grammar of Pontic not written in Greek, but it is also the first self-contained grammar of any Greek 'dialect' written, in the words of Bloomfield, 'in terms of its own structure'.”
- „Nişanyan Sözlük - Türkçe Etimolojik Sözlük” [Nişanyan Dictionary - Turkish Etymological Dictionary] (na jeziku: turski). Arhivirano iz originala 28. 12. 2021. g.
- „Rum Kelime Kökeni, Kelimesinin Anlamı - Etimoloji” [Greek Word Origin, Meaning of the Word - Etymology] (na jeziku: turski). Arhivirano iz originala 28. 12. 2021. g.
- „Mt. Kackar to be monitored”. Turkish Daily News. (National ed.). Ankara. 31. 10. 2007. str. 1. Pristupljeno 11. 10. 2009.
- Hadik, Jancsi (1. 11. 2005). „First Tracks”. Skiing. Winter Park, Florida: Bonnier Corporation. 58 (3): 28. ISSN 0037-6264. Pristupljeno 11. 10. 2009.
- Bergougnan, H. (1976) Dispositif des ophiolites nord-est anatoliennes, origine des nappes ophiolitiques et sud-pontiques, jeu de la faille nord-anatolienne. Comptes Rendus de l'Académie des Sciences, Série D: Sciences Naturelles, 281: 107–110.
- Bozkurt, E. and Satir, M. (2000) The southern Menderes Massif (western Turkey); geochronology and exhumation history. Geological Journal, 35: 285–296.
- Rice, S.P., Robertson, A.H.F. and Ustaömer, T. (2006) Late Cretaceous-Early Cenozoic tectonic evolution of the Eurasian active margin in the Central and Eastern Pontides, northern Turkey. In: Robertson, (Editor), Tectonic Development of the Eastern Mediterranean Region. Geological Society, London, Special Publications, 260, London, 413–445.
- Robertson, A. and Dixon, J.E.D. (1984) Introduction: aspects of the geological evolution of the Eastern Mediterranean. In: Dixon and Robertson (Editors), The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean. Geological Society, London, Special Publications, 17, 1–74.
- Ustaömer, T. and Robertson, A. (1997) Tectonic-sedimentary evolution of the north Tethyan margin in the Central Pontides of northern Turkey. In: A.G. Robinson (Editor), Regional and Petroleum Geology of the Black Sea and Surrounding Region. AAPG Memoir, 68, Tulsa, Oklahoma, 255–290.
- Sinclair, Thomas A. (2014). „Armenia (topography)”. Ur.: Fleet, Kate; Krämer, Gudrun; Matringe, Denis; Nawas, John; Rowson, Everett. Encyclopaedia of Islam, THREE. Brill Online. ISSN 1873-9830.
- Bealby, John Thomas; Kropotkin, Peter Alexeivitch (1911). „Caucasus”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 05 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 550–555. „...1. Western Caucasus...&...2. Middle Caucasus: (a) Western Half...&...3. Middle Caucasus: (b) Eastern Part...&...4. The Eastern Section”
- Reclus, Onésime (1892). A Bird's-eye View of the World (na jeziku: engleski). Ticknor. str. 264. „anti caucasus.”
- Adalian, Rouben Paul (2010). Historical dictionary of Armenia (2nd izd.). Lanham, MD: Scarecrow Press. str. 336—8. ISBN 978-0810874503.
- Grierson, Otto Mørkholm; Westermark, Ulla (1991). Philip, ur. Early Hellenistic coinage : from the accession of Alexander to the Peace of Apamea (336-188 B.C.) (Repr. izd.). Cambridge, the U.K.: Cambridge University Press. str. 175. ISBN 0-5213-9504-6.
- La Porta, Sergio (2018). „Armenia”. Ur.: Nicholson, Oliver. The Oxford Dictionary of Late Antiquity. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-19-866277-8. „Among the diversity of ethnicities residing on the Armenian plateau in Antiquity, the Armenian-speakers came to prominence during the Achaemenid period.”
- Hovhannisyan, Anahit; Jones, Eppie; Delser, Pierpaolo Maisano; Schraiber, Joshua; Hakobyan, Anna; Margaryan, Ashot; Hrechdakian, Peter; Sahakyan, Hovhannes; Saag, Lehti; Khachatryan, Zaruhi; Yepiskoposyan, Levon (2020-06-24). „AN ADMIXTURE SIGNAL IN ARMENIANS AROUND THE END OF THE BRONZE AGE REVEALS WIDESPREAD POPULATION MOVEMENT ACROSS THE MIDDLE EAST”. bioRxiv (na jeziku: engleski): 2020.06.24.168781. S2CID 220253091. doi:10.1101/2020.06.24.168781. Arhivirano iz originala 2020-08-15. g.</ref>
- Haber, Marc; Mezzavilla, Massimo; Xue, Yali; Comas, David; Gasparini, Paolo; Zalloua, Pierre; Tyler-Smith, Chris (21. 10. 2015). „Genetic evidence for an origin of the Armenians from Bronze Age mixing of multiple populations”. European Journal of Human Genetics. 24 (6): 931—936. PMC 4820045 . PMID 26486470. doi:10.1038/ejhg.2015.206 . „Our tests suggest that Armenians had no significant mixture with other populations in their recent history and have thus been genetically isolated since the end of the Bronze Age, 3000 years ago.”
- Strabo (1856). The geography of Strabo. H. G. Bohn. str. 260.
- Barbara A. West (2009). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing. ISBN 978-0-8160-7109-8. Pristupljeno 20. 9. 2011.
Spoljašnje veze uredi
- Geografski institut Ruske akademije nauka. Pontiйskie gorы.
- Relьef Turcii/Pontiйskie gorы
- Turciя. Pontiйskie gorы. Gora Nemrut.
- „Northern Anatolian conifer and deciduous forests”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund.