Портал:Sjedinjene Američke Države/Izabrana biografija 2014.
Izabrane biografije
uredi
Januar uredi
Džimi Donal „Džimbo“ Vejls (engl. Jimmy Donal "Jimbo" Wales; Hantsvil, 7. avgust 1966) je američki preduzetnik, saosnivač i predsednik Zadužbine Vikimedije, neprofitne korporacije koja rukovodi Vikipedijom i nekolicinom drugih viki projekata. Vejls je takođe osnivač komercijalne kompanije Vikije (Wikia, ranije Wikicities), nepovezane sa Vikimedijom. Vejls je rođen u Hantsvilu, u Alabami, gde je pohađao gimnziju Randolf, pripremnu školu za univerzitet, nakon čega je upisao fakulet i stekao diplomu u oblasti finansija. Dok je bio na postdiplomskim studijama, predavao je na dva univerziteta, ali ih je napustio pre završetka doktorata, jer je našao posao u oblasti finansija, a kasnije je radio kao direktor istraživanja jedne firme iz Čikaga. Godine 1996. Vejls je osnovao „Bomis“, portal na kome se nalazio sadržaj za odrasle. Kasnije, ova kompanija je obezbedila početno finansiranje slobodne enciklopedije Nupedije (2000—2003) i njene naslednice, Vikipedije.
Dana 15. januara 2001. godine, sa Larijem Sangerom i drugim kolegama, Vejls je osnovao Vikipediju, slobodnu enciklopediju otvorenog sadržaja koja je brzo postala popularna, a kako je Vikipedijin javni profil porastao, Vejls je postao promoter i portparol projekta. Iako se često navodi kao saosnivač Vikipedije, sam Vejls je to osporio, proglašavajući sebe jedinim osnivačem. Vejls radi u Odboru poverenika Zadužbine Vikimedije, neprofitne humanitarne organizacije koja je pomogla uspostavljanju rada Vikipedije. Godine 2004, bio je saosnivač Vikije, komercijalnog viki hosting servisa. Zbog njegove uloge u stvaranju Vikipedije, koja je postala najveća enciklopedija na svetu, časopis Tajm ga je 2006. godine svrstao na listu „100 najuticajnijih ljudi na svetu“.
Februar uredi
.jpg)
Sandra Anet Bulok (engl. Sandra Annette Bullock; rođena 26. jula 1964. u Arlingtonu, Virdžinija, SAD) je američka filmska glumica, komičarka, producent i najveća filmska zvezda današnjice.
Karijeru je počela krajem osamdesetih, igrajući u romantičnim komedijama. Najpoznatija je po filmovima Brzina, Ljubavne čarolije, Dok si ti spavao, Mis tajni agent i Dve nedelje za zaljubljivanje. Veridba i Gravitacija su njeni finansijski najuspešniji filmovi. Za ulogu u drami Mrtav ugao iz 2009. godine, najuspešnijem sportskom filmu svih vremena, osvojila je Zlatni globus za najbolju glavnu glumicu u drami i Oskara za najbolju glavnu glumicu. Ona je prva žena u istoriji čiji je film u Americi zaradio više od 200.000.000 dolara, i prva koja je iste godine proglašena za najbolju i najgoru glumicu Holivuda. Od njenih novijih komedija, pored Veridbe, poznata je i Žestoke devojke, finansijski najuspešnija komedija 2013. godine.
Sandra je jedna od najbogatijih i najmoćnijih javnih ličnosti na svetu. Ukupna zarada od njenih filmova iznosi 4.100.000.000 dolara. Godinama važi za najomiljeniju glumicu u Americi, gde ima reputaciju jednostavne devojke iz komšiluka. Časopis Pipl proglasio je za ženu 2010. godine, kada je takođe proglašena za najveću filmsku zvezdu američkog Juga. Bulokova je 2012. upisana u Ginisovu knjigu rekorda kao najplaćenija glumica svih vremena. Ona je bila najpopularnija glumica prve decenije dvadesetprvog veka, a često je navođena kao kraljica romantičnih komedija.
Mart uredi
Majkl Džozef Džekson (engl. Michael Joseph Jackson; Geri, 29. avgust 1958 — Los Anđeles, 25. jun 2009), bio je američki muzičar i jedan od komercijalno najuspešnijih i najuticajnijih zabavljača svih vremena. Njegovi doprinosi muzici, plesu i modi, zajedno sa privatnim životom praćenim jakim publicitetom, činili su ga značajnom figurom u popularnoj kulturi četiri decenije. Poznat i kao Kralj popa, solo karijeru je započeo 1971. godine nakon debija na profesionalnoj sceni 1964. kao vodeći i najmlađi član grupe Džekson 5.
Početkom 1980-ih Džekson je postao dominantna figura u pop muzici. Njegov šesti studijski album „Thriller“, izdat 1982. godine, najprodavaniji je album svih vremena. Četiri od ostalih njegovih izdanja, „Off the Wall“ (1979), „Bad“ (1987), „Dangerous“ (1991) i „HIStory: Past, Present and Future, Book I“ (1995), takođe spadaju među najprodavanijim muzičkim materijalima na svetu. Nastupima i spotovima, Džekson je popularizovao nekoliko kompleksnih plesačkih tehnika kao što su robot i mesečev hod. Široko se navodi kao najzaslužniji za preobražaj muzičkih spotova iz promotivne alatke u umetničku formu sa spotovima pesama: „Beat It“, „Billie Jean“ i „Thriller“, koji su ga učinili prvim afroameričkim izvođačem sa snažnim publicitetom na Muzičkoj televiziji. Njegov jedinstven muzički zvuk, vokalni stil i koreografije su inspirisale brojne pop, rok, ritam i bluz i hip hop izvođače rušeći kulturne, rasne i generacijske barijere. Dva puta uvršten u „Rokenrol kuću slavnih“, njegova ostala dostignuća su mnogi Ginisovi rekordi, uključujući i rekord za „Najuspešnijeg zabavljača svih vremena“, 15 Gremi nagrada, 26 američkih muzičkih nagrada, 13 singlova br. jedan, i procenjena prodaja od preko 750 miliona albuma širom sveta. Bio je istaknut filantrop i humanitarac koji je zaradio i donirao milione dolara podržavši 39 akcija i osnovavši svoju fondaciju.
Džeksonov privatni život je izazivao kontroverze godinama. Promena njegove pojave se primećivala od kraja 1970-ih i početkom 1980-ih, sa promenama oblika njegovog nosa i boje njegove kože koje su rezultovale široko medijsko izveštavanje. Godine 1993, okrivljen je za seksualno zlostavljanje deteta iako nije bio optužen. Dva puta se ženio, prvo 1994. a zatim i 1996, postajući otac troje dece. Jedno dete je rodila surogat majka. Godine 2005. je zvanično optužen za maltretiranje deteta i zatim ponovo oslobođen optužbi. Dok se spremao za svoju poslednju koncertnu turneju 2009, pedesetogodišnji Džekson je preminuo usled predoziranja lekovima za uspavljivanje i smirenje. Njegova komemoracija je prikazivana uživo širom sveta i posmatralo ju je oko milijardu ljudi.
April uredi
Beti Dejvis (engl. Bette Davis; Louel, 5. april 1908 — Neji sir Sen, 6. oktobar 1989) je bila američka filmska, pozorišna i televizijska glumica, neretko navođena kao Prva dama američkog filma i jedna od najvećih filmskih diva svih vremena. Prve uloge na filmu dobila je tridesetih godina, nakon nekoliko uspešnih predstava na Brodveju. Tokom svoje šezdesetogodišnje karijere odigrala je preko sto uloga u filmovima. Bila je tražena i cenjena zbog spremnosti da igra negativne likove, i toliko uspešna u tome da su filmovi u kojima je, kako je sama govorila, glumila kučku, reklamirani pod sloganom: „Ko je bolji od zle Beti?“. Bila je jedna od malobrojnih holivudskih diva koje su karijeru izgradile jedino zahvaljujući glumačkom talentu. Pored maestralno odigranih uloga, Dejvisova je takođe bila poznata po svojoj plahovitoj i egocentričnoj prirodi. Smatrali su je za ratobornu i naglu osobu zbog čestog suprotstavljanja režiserima i producentima.
Na samom početku karijere, privukla je pažnju filmskih kritičara ulogama u dramama Ljudski okovi, Pobeda nad tamom i Pismo. Već početkom četrdesetih godina 20. veka bila je najtraženija, najplaćenija i najuticajnija američka filmska zvezda, sa bioskopskim i kritičkim hitom Male lisice iza sebe. Scenaristi su prepravljali scenario na njen zahtev, a režiseri joj dozvoljavali da menja njihove odluke, samo da ne bi napustila snimanje, i nastavila da pravi blokbastere poput filmova Na raskršću i Gospodin Skefington. Krajem četrdesetih Betina karijera stagnira, da bi 1950. ponovo počela vrtoglavo da raste zahvaljujući ulozi Margo Čening u kultnom filmu Sve o Evi. Ipak, bio je to vrhunac njene karijere, nakon čega njena popularnost opet opada. Iako je već bila smatrana zvezdom koja se polako gasi, dva puta je opet uspela da privuče pažnju javnosti na sebe: prvi put kada je ulogom psihopate u trileru Šta se dogodilo sa Bebi Džejn? osvojila mlađu publiku, a drugi put kao osamdesetogodišnja glumica u dirljivoj drami Avgustovski kitovi. Dejvisova, koja je bila prva predsednica Američke akademije nauka i umetnosti, dva puta je nagrađena Oskarom za najbolju glavnu glumicu — za uloge u filmovima Opasna iz 1935. i Džezebel iz 1937. godine.
Beti Dejvis je bila najplaćenija i najpopularnija holivudska zvezda od 1940. do sredine pedesetih. Prva je glumica koja je dobila Nagradu za životno delo od Američkog filmskog instituta i prva osoba koja je bila nominovana za deset Oskara. Taj broj nadmašili su samo Meril Strip, Ketrin Hepbern, Lorens Olivije i Džek Nikolson. Pored Hepbernove, Beti Dejvis se smatra najboljom glumicom dvadesetog veka. Virtuoznost pred filmskim kamerama donela joj je reputaciju jedne od najpoštovanijih filmskih zvezda svih vremena, dok su joj uloge koje je birala i njeno ekscentrično ponašanje obezbedili status istinske gej ikone.
Maj uredi
Abraham Linkoln (engl. Abraham Lincoln; Kentaki, 12. februar 1809 — Vašington, 15. april 1865) je bio šesnaesti predsednik SAD.
Rođen je u siromašnoj familiji, a u mladosti je dobio dozvolu da se u državi Ilinois bavi advokaturom, iako nije imao završenu ni osnovnu školu. Politikom se bavio od 1832. a 1856. priključio se republikanskoj stranci, osnovanoj zato da bi se suprotstavila širenju ropstva među novopriključenim državama SAD.
Godine 1860. njegov izbor za predsednika SAD je potaknuo južne robovlasničke države SAD da započnu proces otcepljenja i stvore Konfederativne Američke Države. Linkolnova vlada u Vašingtonu nije priznala novostvorenu konfederaciju tako da je u proleće 1861. došlo do izbijanja Američkog građanskog rata.
Iako se nije istakao kao posebno talentovan ratni vođa niti je, sve do pred sam kraj, imao uspeha u izboru generala Unije, Linkoln je imao ključnu ulogu u pobedi Unije. Dok je na početku, iz političkih razloga, kao cilj rata naveo očuvanje Unije, godine 1862. je doneo proglas o ukidanju ropstva, čime je Unija stekla simpatije svetske javnosti. Istovremeno je bez mnogo obzira kršio i mimolizao mnoge ustavne odredbe o ljudskim pravima i slobodama kako bi suzbio južnjačku petu kolonu. Njegov mandat je značajan po celom nizu reformi koje su ojačale pozicije federalne vlasti na račun federalnih država.
Nekoliko meseci nakon što je Linkoln pobedio na izborima 1864. godine, Konfederacija je prisiljena na kapitulaciju i rat je završen pobedom Unije. Nekoliko dana kasnije, 15. aprila 1865. Linkoln je ubijen u pozorištu kao žrtva fanatičnog južnjačkog glumca Džona Vilksa Buta.
Jun uredi
Džudi Garland (engl. Judy Garland; Grand Rapids, 10. jun 1922 — Čelsi, 22. jun 1969) je bila američka glumica i pevačica. U karijeri dužoj od 45 godina proslavila se ulogama u filmskim mjuziklima i dramama, a zatim i kao pevačica. Osvojila je Oskar za mlade glumce, Zlatni globus i nagradu Sesil B. Demil, te nagrade Gremi i Toni. Njen tip vokala je bio kontraalt.
U početku glumačke karijere je sa dvema starijim sestrama (Sestre Gam)nastupala u pozorišnim vodviljima, da bi kao tinejdžerka potpisala ugovor sa producentskom kućom Metro-Goldvin-Mejer. Glumila je u više od dvadeset filmova tog studija, uključujući i devet filmova u kojima joj je partner bio Miki Runi. Proslavila se ulogom devojčice Doroti u filmu „Čarobnjak iz Oza“ (1939). Ugovor sa MGM-om raskinula je nakon 15 godina saradnje i okrenula se muzičkoj karijeri, koja je obeležena brojnim rasprodatim koncertima te nastupom u „Karnegi holu“. Godine 1954. vratila se glumi ulogom u filmu „Zvezda je rođena“.
Uprkos uspesima na profesionalnom planu, Garlandova je imala velikih problema u privatnom životu. Pošto su je filmski producenti ubedili da ima višak kilograma i da ne izgleda privlačno, Džudi Garland postala je nesigurna u svoj izgled pa je počela da koristi lekove u prekomernim dozama, što je dovelo do višedecenijske borbe protiv zavisnosti. Njena finansijska stabilnost je bila veoma ugrožena jer je bila prisiljena da pozajmljuje na stotine hiljada dolara sa velikim kamatama, a njena prva četiri braka, od ukupno pet, završila su se razvodom. Pokušavala je da izvrši samoubistvo nekoliko puta. Džudi Garland je umrla u četrdesetsedmoj godini života, usled predoziranja lekovima, ostavljajući iza sebe troje dece: Lajzu Mineli, Lornu Laft i Džozefa Lafta.
Džudi Garland je 1997. godine posthumno dodeljena nagrada Gremi za životno delo. Američki filmski institut je 1999. godine uvrstio Džudi Garland među deset najuspešnijih glumica u istoriji američkog filma.
Jul uredi
Dženifer Mari Masoli (engl. Jennifer Marie Massoli; Las Vegas, 9. april 1974), poznatija kao Džena Džejmson (engl. Jenna Jameson) je američka pornografska glumica. Nazvana je najpoznatijom porno zvezdom i „Kraljicom pornića“.
U porno industriji je počela da radi od 1993, a pre toga je radila kao striptizeta i glamur model. Već 1996, osvojila je nagradu „Najbolja nova glumica“ od sve tri organizacije koje dodeljuju nagrade u oblasti filmova za odrasle. Osvojila je više od 20 nagrada i primljena je u kuću slavnih X-Rated Critics Organization (XRCO) i Adult Video News (AVN) — koji se često naziva porno Oskar.
Džena je 2000. godine osnovala preduzeće ClubJenna sa Džejem Grdinom, za koga se kasnije udala i nedugo zatim razvela. Film Briana Loves Jenna je na dodeli AVN nagrade 2003. proglašen za najprodavaniji i najbolji pornografski film za 2002. godinu. Do 2005, ClubJenna imala je prihod od 30 miliona američkih dolara. Takođe je fotografisana u najpoznatijim časopisima za muškarce kao što su Plejboj, Penthaus i Hasler. Prva je porno zvezda koja je dobila svoju voštanu figuru u muzeju Madam Tiso. Na Plejboj televiziji se emituje rijaliti šou Jenna's American Sex Star gde se porno zvezde takmiče za ugovor sa njenom producentskom kućom ClubJenna.
Objavila je knjigu 2004., autobiografiju How to Make Love Like a Porn Star: A Cautionary Tale, koja je bila šest nedelja na Njujork tajmsovoj listi bestseler knjiga.
Džejmsonova je glumila u mejnstrim filmovima i pojavljivala se u serijama koje nemaju veze sa porno-filmovima, počevši sa manjom ulogom 1997. u filmu Private Parts.
Avgust uredi
Leonardo Vilhelm Dikaprio (engl. Leonardo Wilhelm DiCaprio) je američki glumac i producent, rođen 11. novembra 1974. u Los Anđelesu u Kaliforniji (SAD).
Pet puta je nominovan za nagradu Oskar, a deset puta za nagradu Zlatni globus. Zlatni globus za najboljeg glavnog glumca u drami osvojio je 2004. godine za ulogu u filmu Avijatičar, a 2013. godine istu nagradu, ovog puta za najboljeg glavnog glumca u mjuziklu ili komediji dobio za ulogu u filmu Vuk sa Vol Strita. Bio je nominovan za nagrade Skrin Gild (engl. Screen Guild Awards), Satelit (engl. Satellite Awards) i za nagradu BAFTA (engl. British Academy of Film and Television Arts).
Glumačku karijeru je započeo početkom devedesetih godina prošlog veka nastupajući u reklamama i sapunicama kao što su Santa Barbara, Parenthood i u sitkomu Growing Pains. Prva zapaženija filmska uloga mu je bila u filmu Dečakov život iz 1993, gde mu je partner bio Robert de Niro. U filmu Šta izjeda Gilberta Grejpa 1993. iz godine imao je sporednu ulogu, a u biografckom filmu Košarkaški dnevnici iz 1995. glumio je zavisnika Džima Kerola. Dobija na popularnosti glavnom ulogom u filmu, odnosno modernoj adaptaciji istoimenog Šekspirovog dela, Romeo i Julija iz 1996. u režiji Baza Lurmana. Međunarodnu slavu postiže glavnom ulogom u romantičnoj drami Titanik (1997) režisera Džejmsa Kamerona, a sam film je u tadašnje vreme postao film sa najvećom zaradom u istoriji kinematografije. Početkom 21. veka kritika je hvalila njegove performanse u filmovima poput Uhvati me ako možeš (2002), Bande Njujorka (2002), Krvavi dijamant (2006), Dvostruka igra (2006), Revolucionarni put (2008), Zatvoreno ostrvo (2010), Početak (2010), Đangova osveta (2012) i Vuk sa Vol Strita (2013).
Vlasnik je producentske kompanije „Appian Way Productions“. Često sarađuje sa režiserom Martinom Skorsezeom i do sada je glumio u pet Skorsezeovih filmova. Kao posvećenog filantropa i borca za očuvanje životne sredine pohvalile su ga organizacije za zaštitu životne sredine.
Septembar uredi
Dženis Lin Džoplin (engl. Janis Lyn Joplin, Port Artur, Teksas, 19. januar 1943 — 4. oktobra 1970, Los Anđeles, SAD) bila je američka rok i bluz pevačica, tekstopisac i muzički aranžer.
Karijeru je počela ranih šezdesetih kao folk i bluz pevačica po klubovima San Fransiska. Svetsku slavu je stekla krajem šezdesetih godina dvadesetog veka, kao pevačica psihodeličnog esid rok benda Big Brother and the Holding Company. Kasnije je nastupala i kao solo pevačica uz pratnju bendova The Kozmic Blues Band i The Full Tilt Boogie Band.
U kratkoj profesionalnoj karijeri koja je trajala svega četiri godine, proslavila se brojnim hitovima, a neki od najvećih su „Down On Me“, „Bye, Bye Baby“, „Piece of My Heart“, „Try (Just A Little Bit Harder“), „Maybe“, „To Love Somebody“, „Mercedes Benz“, „One Night Stand“, „Raise Your Hand“ i „Me and Bobby McGee“. Tokom karijere objavila je četiri studijska albuma, od kojih je poslednji izdat posthumno i pet singlova.
Časopis Roling stoun uvrstio je Džoplinovu na 46. mesto na listi 100 najvećih umetnika svih vremena 2004. godine, te na 28. mesto na listi 100 najboljih pevačica svih vremena 2008. godine. Njena verzija pesme Me and my Bobby McGee posthumno je dospela na prvo mesto američke top-liste singlova. Godine 1995. posthumno je proglašena za člana Kuće slavnih rokenrola u Klivlendu, a 2005. dodeljena joj je i Gremi nagrada za životno delo.
Dženis je imala buntovan i neuobičajen stil tipičan za hipi pokret tog vremena. Hronični alkoholizam i konzumiranje teških droga uzrok su njene prerane smrti. Preminula je 4. oktobra 1970. godine u hotelskoj sobi u Los Anđelesu od posledica predoziranja heroinom u 27. godini života.
Oktobar uredi
_(Cropped).png)
Marlen Ditrih (nem. Marlene Dietrich; Berlin, 27. decembar 1901 — Pariz, 6. maj 1992) je bila američka glumica i pevačica, nemačkog porekla. Filmsku karijeru počela je dvadesetih godina prošlog veka, da bi za deset godina postala jedna od najcenjenijih i najtraženijih glumica, kao i najplaćenija kabaretska igračica na svetu. Ostvarila je zapažene uloge u filmovima Plavi anđeo, Žena za kojom se čezne, Šangaj ekspres, Đavo je žena i Plava venera, kao i u filmu Maroko za koji je bila nominovana za Oskara za najbolju glavnu glumicu.
Marlen je bila veoma intrigantna žena. Za nju se vezuju ljubavne afere sa Čarlijem Čaplinom, Kirkom Daglasom, Frankom Sinatrom, Ernestom Hemingvejem, Garijem Kuperom, Džonom Vejnom, Remarkom i Hamfrijem Bogartom. Deklarisala se kao biseksualka i privlačila ogromnu pažnju noseći muško odelo. Veruje se da je bila u vezi sa Edit Pjaf i Gretom Garbo.
Ditrihova je prva Nemica koja je uspela da postane zvezda u Holivudu i doživela svetsku slavu. Američki filmski institut je proglasio za jednu od najvećih filmskih zvezda svih vremena.
Novembar uredi
Klint Istvud (engl. Clint Eastwood; rođen 31. maja 1930. kao Klinton Istvud mlađi u San Francisku) je američki filmski glumac, kompozitor, reditelj i producent. Iako kritičari bez izuzetka hvale njegova skorašnja rediteljska ostvarenja kao što su filmovi Devojka od milion dolara i Pisma sa Ivo Džime, Istvud je mnogo poznatiji po ulogama „čvrstih momaka“ ili antijunaka kao što su inspektor „Prljavi“ Hari Kalahan u seriji filmova o Prljavom Hariju ili čovek bez imena u špageti-vesternima Serđa Leonea.
Istvud je dobio dva Oskara za najboljeg režisera za filmove Neoprostivo i Devojka od milion dolara.
Decembar uredi
Meril Strip (engl. Meryl Streep; rođena 22. juna 1949. u Samitu, Nju Džerzi, SAD) je američka pozorišna, filmska i televizijska glumica. Glumačku karijeru započela je 1971. u pozorišnoj predstavi „Seviljski plejboj“, a prvu filmsku ulogu dobila je 1977. u drami Džulija Freda Zinemana. Najpoznatiji filmovi u kojima je glumila su Lovac na jelene, Žena francuskog poručnika, Moja Afrika, Mostovi okruga Medison, Đavo nosi Pradu i Sumnja. Za ulogu u drami Kramer protiv Kramera dobila je Oskar za najbolju glumicu u sporednoj ulozi, a za uloge u filmovima Sofijin izbor i Čelična dama nagrađena je Oskarom za najbolju glumicu u glavnoj ulozi.
Osamnaest puta je nominovana za nagradu Oskar (od kojih je osvojila tri), a 27 puta za nagradu Zlatni globus (od kojih je osvojila sedam). Dobitnica je dva Emija, jedne kanske Zlatne palme, jednog Zlatnog i jednog Srebrnog medveda, i dve nagrade BAFTA. Pet puta je nominovana za nagradu Gremi a jednom za nagradu Toni. Američki filmski institut joj je 2004. dodelio Nagradu za životno delo.
Meril Strip je jedna od najboljih i najviše nagrađivanih glumica svih vremena, a često se, pored dame Džudi Denč, navodi kao najbolja glumica svoje generacije. Tu titulu joj je još osamdesetih predvidela legendarna Beti Dejvis.