Портал:Sjedinjene Američke Države/Članak meseca
Članci meseca
uredi
Januar uredi
Dolar je sredstvo plaćanja, obračuna i razmene u SAD. Takođe je rasprostranjen kao rezervna valuta u nekim drugim zemljama u svetu. Trenutno izdavanje dolara kontrolišu američke Federalne rezerve. Simbol koji je najčešće u upotrebi za američki dolar je znak dolara ($). ISO 4217 kod za američki dolar je USD; američki dolar je takođe označen kao US $ od strane Međunarodnog monetarnog fonda. Američki dolar se sastoji od 100 centi.
U 1995. godini preko 380 milijardi dolara u američkoj valuti je u upotrebi, od toga dvije trećine van Sjedinjenih Država. A od aprila 2004. godine gotovo 700 milijardi dolara je u opticaju i to još uvek dve trećine van Amerike. Sjedinjene Države su jedna od nekoliko zemalja koje koriste naziv dolar za svoju valutu. Nekoliko zemalja koriste američki dolar kao svoju zvaničnu valutu, a u mnogima se dolar upotrebljava kao dozvoljeno sredstvo plaćanja. Amerikanci često koriste i reč bak (buck) za dolar. Ovaj termin je nastao prilikom trgovine kožama u kolonijalno doba.
Februar uredi
F-22 raptor (engl. F22-Raptor) je jedini borbeni avion pete generacije u operativnoj upotrebi. Može da leti s većim brzinama od brzine zvuka na baznom potisku, bez uključivanja dopunskog sagorevanja. Osnovna namena mu je postizanje prevlasti u vazdušnom prostoru a sekundarna dejstvo po zemaljskim ciljevima.
F-22 je sposoban da leti na izuzetno velikim visinama i s velikim brzinama. Na njemu je primenjena najsavremenija tehnologija aerodinamičkog oblikovanja, gradnje motora, elekrtonske i druge opreme, sistema upravljanja i za smanjenje uočljivosti i mogućnosti otkrivanja sa zemlje i iz vazduha (stelt tehnologija).
Nekoliko država poput, Japana, Australije, Izraela pokazalo je želju za kupovinom Raptora, ali je američki Kongres stavio zabranu na prodaju, čak i pouzdanim američkim saveznicima.
Mart uredi
Zalivska oblast San Franciska (engl. San Francisco Bay Area), takođe poznata samo kao Zalivska oblast (engl. Bay Area), je geografski raznovsna metropolitanska oblast koja okružuje zaliv San Franciska u severnoj Kaliforniji. Zalivska oblast je dom za više od sedam miliona ljudi, i sastoji se od gradova, vojnih baza, aerodroma, ukomponovanih sa regionalnim, državnim i nacionalnim parkovima, rasutih preko devet okruga (deset po nekim agencijama) i povezanih velikom mrežom puteva, auto-puteva, železničkih pruga i prigradskih sistema železnice.
Zalivska oblast, za razliku od tipičnih metropolitanskih oblasti, sadrži nekoliko istaknutih urbanih gradskih i prigradskih centara. Iako je sada San Hoze najveći grad u Zalivskoj oblasti (prešao San Francisko na popisu 1990), kroz veći deo istorije San Francisko je bio najveći grad, a i sada je ostao glavni centar regiona.
Sa procenjenom populaciom u 2005. godini na 7.168.176 stanovnika, San Hoze – San Francisko – Ouklend objedinjena statistička oblast je peta po veličini konsolidovana metropolitanska oblast u Sjedinjenim Državama.
April uredi
En Arbor (engl. Ann Arbor) je grad u američkoj saveznoj državi Mičigen i sedište okruga Vošteno. En Arbor je sedmi po veličini grad u Mičigenu, sa 114.024 stanovnika prema popisu iz 2000, od čega su 36.892 studenti i poslediplomci. Navodno nazvan po suprugama osnivača i bogatim zasadima drveća u oblasti grada, En Arbor je najpoznatiji kao sedište glavnog kampusa Univerziteta Mičigena, koji je premešten iz Detroita 1837.
Maj uredi
„Simpsonovi“ (engl. The Simpsons) je američka crtana TV-serija autora Meta Grejninga u produkciji kuće Foks netvork. Serija je postala jedna od prvih uspešnih serija ove, kuće a takođe i jedna od najuspešnijih i najcenjenijih televizijskih serija u istoriji medija. Serija je u stvari „spin-of“ serije kratkih animiranih filmova prvobitno emitovanih u emisiji „Trejsi Ulman šou“.
Serija je satirična parodija načina života američkog srednjeg staleža, predstavljenog kroz život porodice iz naslova. Bavi se raznim aspektima čovekovog života, baš kao i američkom kulturom, društvom u celini, ali i samim fenomenom televizije, a najpoznatija je po samokritičkom humoru te po metareferencama. I sama porodica iz serije imala je značajan upliv na pop-kulturu, pa su u svakodnevnu upotrebu ušle razne fraze iz serije, a uzvik nezadovoljstva „dou“ (d'oh) uvršten je i u rečnik engleskog jezika. Navodi se da je nastanak mnogih animiranih serija za odrasle bio pod uticajem „Simpsonovih“, pri čemu se naročito misli na serije „Kralj brda“, „Saut Park“ i „Porodični čovek“. Iako je tokom poslednjih nekoliko godina, po nekima, došlo do pada kvaliteta, serija je još uvek veoma gledana i dalje dobija pozitivne kritike.
Serija „Simpsonovi“ je do danas najdugotrajniji američki sitkom i najdugotrajnija animirana serija uopšte. Od dana emitovanja prve epizode (17. decembra 1989.) pa do danas, za 18 sezona proizvedeno je i emitovano 385 epizoda. Dana 20. marta 2006. počelo se sa radom na epizodama devetnaeste sezone koje će biti emitovane 2007-2008. godine. Završna epizoda ove sezone biće 400. po redu, a proslava dvadesetogodišnjice serije održaće se 2007. godine. 27. jula 2007. bila je premijera dugometražnog filma Simpsonovih.
Jun uredi
Boston (engl. Boston) je glavni i najveći grad države Masačusets u Sjedinjenim Američkim Državama. Kao najveći grad Nove Engleske, Boston se smatra njenim nezvaničnim ekonomskim i kulturnim centrom. Po popisu stanovništva iz 2010. u njemu je živelo 617.594 stanovnika. Sa stanovnicima prigradskih naselja, Boston broji 4,4 miliona stanovnika.
Boston je osnovan 1630. godine dolaskom Engleza na poluostrvo Šomut. Tokom Američke revolucije, krajem 18. veka, Boston je bio poprište mnogih važnih bitaka i političkih prevrta, poput Bostonskog masakra i Bostonske čajanke. Nekoliko bitaka tokom revolucije su se odvijale u samom centru današnjeg grada – opsada Bostona i bitka kod Banker Hila. Nakon revolucije, Boston je postao važan saobraćajni centar sa svojom lukom na Atlantskom okeanu. Boston godišnje poseti 16,3 miliona turista. Boston je prvi grad u Sjedinjenim Državama koji je imao prvu osnovnu školu koja se finansirala iz državnog budžeta, Latinska škola Bostona (osnovana 1635. godine), prvi koledž – Harvard (osnovan 1636. godine), kao i prvi podzemni metro.
Boston je postao važan centar za visoko obrazovanje, kao i važan centar za istraživanja u oblasti nauke. Boston takođe ima i jedan od najviših standarda života u SAD, pa je i time jedan od najskupljih gradova u SAD.
Jul uredi
Majami (engl. Miami) je grad smešten u jugoistočnom delu američke savezne države Floride. Majami je drugi najveći grad na Floridi, ali i najveći grad i sedište okruga Majami-Dejd. Takođe je najveći grad u metropolitanskom područu južne Floride, koje se sastoji od okruga Majami-Dejd, Brouvard i Palm Bič,i najveće metropolitansko područje u jugoistočnom delu SAD.
Majami je kao grad službeno osnovan 28. jula 1896. s populacijom nešto većom od 300 stanovnika. Godine 1940. u gradu je živelo 172.172 stanovnika, a prema popisu stanovništva iz 2000. grad je imao 362.470 stanovnika dok je njegovo šire metropolitansko područje imalo populaciju veću od 5 miliona. Prema proceni iz 2004. u gradu je živelo 379.724 stanovnika.
Veliki porast broja stanovnika posljednjih godina rezultat je migracija unutar SAD, kao i imigracije. Šire područe Majamija mesto je gde se susreću brojne kulture i nalazi se pod snažnim uticajem velike populacije etničkih Latinoamerikanaca i karipskih ostrvaca od kojih su mnogi izvorni govornici španskog i haićanskog jezika.
Važnost regije kao međunarodnog financijskog i kulturalnog središta digla je Majami do statusa svetskog grada, a uz Atlantu grad je jedno od najvažnijih poslovnih središta u jugoistočnom delu SAD.
Avgust uredi
Bitka za Edsonov greben, poznata i kao Bitka za krvavi greben i Bitka za greben, je bila kopnena Pacifičke kampanje u Drugom svetskom ratu, između carske japanske armije i savezničkih kopnenih snaga (većinom američkih marinaca). Bitka se odigrala od 12. do 14. septembra 1942. godine, na ostrvu Gvadalkanal – Solomonova ostrva, i bila je to druga od tri posebne velike japanske kopnene ofanzive tokom Gvadalkanalske kampanje.
U bici, američki marinci, pod opštom komandom američkog general-majora Aleksandra Vandegrifta, odbijaju napade japanske 35. pešadijske brigade, koja je bila pod komandom japanskog general-majora Kijotake Kavagučija. Marinci su branili perimetar Lunga, gde se nalazio aerodrom „Hendersenovo polje“, koji je preuzet od Japanaca odmah nakon savezničkog iskrcavanja na Gvadalkanal 7. avgusta 1942. godine. Kavagučijeva jedinica je poslata ka Gvadalkanalu kao odgovor na saveznička iskrcavanja, sa zadatkom da preotme aerodrom i istera savezničke vojnike sa ostrva. Potcenjujući brojnost savezničkih snaga na Gvadalkanalu, koje su u to vreme brojale oko 12.000 ljudi, Kavagučijevih 6.000 vojnika izvode nekoliko noćnih frontalnih juriša na savezničku odbranu. Glavni japanski napad se dogodio u blizini grebena Lunga, južno od aerodroma „Hendersenovo polje“, gde su se nalazile nekoliko jedinice iz američkog marinskog korpusa, uglavnom trupe iz 1. rajderskog i 1. padobranskog bataljona, koje su bile pod komandom američkog potpukovnika Edsona. Premda je odbrana američkih marinaca gotovo pregažena, Kavagučijev napad je propao sa velikim gubicima japanskih vojnika.
Pošto su ključ odbrane bile Edsonove jedinice na grebenu, greben se obično naziva „Edsonov greben“ u istorijskim knjigama zapadnog porekla. Nakon bitke za Edsonov greben, Japanci nastavljaju da šalju trupe na Gvadalkanal, radi novog pokušaja zauzimanja aerodroma „Hendersenovo polje“, koji je direktno uticao na japanske ofanzivne operacije u ostalim oblastima južnog Pacifika.
Septembar uredi
Napadi 11. septembra 2001. godine su bili serija koordinisanih terorističkih napada protiv Sjedinjenih Američkih Država koji su se dogodili u utorak, 11. septembra 2001. godine. Prema zvaničnom izvještaju Komisije 911, 19 osoba u službi Al-Kaide, mreže militantnih vahabijskih organizacija, otelo je 4 američka aviona. Dva su udarila u Svetski trgovinski centar (STC) na Menhetnu u Njujorku, po jedan u svaki soliter u 17 minuta razlike, ubrzo nakon čega su se oba solitera srušila. Treći avion je udario u Pentagon, glavno sedište Ministarstva odbrane SAD u opštini Vašington. Četvrti avion se srušio u ruralnom delu Pensilvanije 130 km istočno od Pitsburga nakon što su putnici pružili otpor otmičarima .
Izveštaj komisije 9/11 je pokazao da su napadači pretvorili otete avione u najveće samoubilačke bombe u istoriji, te su izvršili najubitačnije napade ikad počinjene protiv Sjedinjenih Američkih Država. Napadi 11. septembra su relativno najznačajniji događaj koji se do sada desio u 21. veku u smislu opštih ekonomskih, socijalnih, kulturnih i vojnih posledica koje su usledile u Sjedinjenim Američkim Državama i mnogim drugim delovima sveta.
Oktobar uredi
Hana i Barbera je bila američka produkcijska kuća za crtane filmove koja je producirala animirani televizijski i bioskopski program četrdeset i pet godina između 1957. i 2001. Hana-Barberu su osnovali 1944. Metro-Goldvin-Majerovi animacioni režiseri Vilijam Hana i Džozef Barbera pod nazivom H-B Enterprajziz, koji je korišćen za produkciju televizijskih reklama.
Pošto je MGM zatvorio svoj studio za animacije 1957, H-B Enterprajziz je postao glavni posao Hane i Barbere i kompanija je promenila naziv u Hana i Barbera produkciju 1960. Za tri decenije, Hana i Barbera su proizveli mnogo uspešnih crtanih filmova, na primer Porodica Kremenko, Porodica Džetsons, Hiki i prijatelji, Medvedić Jogi, Džoni Kvest, Skubi-Du i Štrumfovi, svi oni će postati ikone zapadne pop kulture.
Godine 1991, kompaniju je kupio Tarner Brodkasting, u glavnom iz razloga kako bi Tarner mogao da upotrebi njihovu biblioteku koja je sadržala preko 300 crtanih filmova i serija kako bi je iskoristio kao osnovu potrebnu za njegov novi program Kartun Netvork kanal za kablovsku televiziju. Promenjen je naziv u H-B Produkcijska kompanija i 1992, u Hana i Barbera crtani filmovi 1993, studio je nastavio sa proizvodnjom bez aktivnog delovanja Vilijama Hane ili Džozefa Barbere, oni su obojica otišli u polu-penziju, ali su i dalje ostali vodeća lica studija.
Za vreme kasnih 1990-tih, Tarner je Hana i Barberu isključivo okrenuo produkciji novih materijala za Kartun Netvork. 1996, Tarner Brodkasting je kupio Tajm Vorner. Pošto je Vilijam Hana umro 2001, Hana i Barbera je postao deo Varner Braders Animejšena, i Kartun Netvork studija nastavljena je produkcija Kartun Netvorkovih crtanih filmova. Džozef Barbera je ostao sa Varner Braders Animejšenom kao ceremonijalno lice sve do njegove smrti 2006.
Novembar uredi
Američki rat za nezavisnost (1775-1783), koji je takođe poznat i kao Američki revolucionarni rat, je bio rat između Kraljevine Velike Britanije i trinaest „Ujedinjenih kolonija“ (Nju Hempšir, Masačusets, Rod Ajlend, Konektikat, Njujork, Nju Džerzi, Pensilvanija, Delaver, Merilend, Virdžinija, Severna Karolina, Južna Karolina i Džordžija). Rat je predstavljao vrhunac politike Američke revolucije tokom koje su kolonisti hteli da zbace britansku vlast. Bitkom kod Leksingtona (18. aprila 1775) otpočeo je rat za sticanje nezavisnosti. Tokom rata, 4. jula 1776. doneta je deklaracija nezavisnosti i proglašena samostalnost od britanske krune.
Decembar uredi
Vašington (engl. Washington, D.C.) je glavni grad Sjedinjenih Američkih Država. Dobio je ime po Džordžu Vašingtonu, vrhovnom zapovedniku američke vojske u Američkoj revoluciji i prvom predsedniku SAD.
U Vašingtonu su sedišta sve tri grane američke savezne vlade (izvršne, zakonodavne i sudske), kao i sedišta većine saveznih službi. Vašington je i sedište Svetske banke, Međunarodnog monetarnog fonda i Organizacije američkih država, kao i mnogih drugih međunarodnih i nacionalnih ustanova. Vašington takođe ima brojne američke spomenike, muzeje i sportske klubove, pa je jedno od glavnih turističkih odredišta u SAD. Osim toga, glavno gradsko šetalište se često koristi za masovne političke demonstracije.
U SAD se grad službeno zove Washington, D.C.. Skraćenica D.C. znači District of Columbia (Distrikt Kolumbija), jer je grad smešten u posebnom saveznom distriktu kojim upravlja gradsko poglavarstvo, pa se u praksi grad i distrikt poklapaju.
Prema popisu stanovništva iz 2003. distrikt ima 563.384 stanovnika. Ako se uzme u obzir „metropolitansko područje“ Vašingtona, koje osim distrikta uključuje delove Merilenda, Virdžinije i Zapadne Virdžinije, onda ima više od 4,7 miliona stanovnika.