Potončan
Potončan (šp. Potonchán), u srpskoj i starijoj srpsko-hrvatskoj literaturi poznat pod imenom Tabasko,[1] nekadašnji majanski grad, prestonica majanske kraljevine Tabasko, nedaleko od ušća reke Grihalva u Karipsko more u današnjem Meksiku.[2]
| Potončan | |
|---|---|
| Grad Maja | |
| 10. vek—1519. | |
 Prijateljski susret Huana de Grihalve i Tabaska, poglavice grada Potončana (1518). | |
  Potončan Lokacija grada u današnjem Meksiku | |
| Događaji | |
| Vladavina | |
| Kacik | |
• 1518-1519. | Tabasko |
| Istorija | |
• Uspostavljeno | 10. vek |
• Osvojen od Španaca. | 25. mart 1519. |
• Ukinuto | 1519. |
Istorija uredi
U vreme dolaska Evropljana u Ameriku, na levoj obali reke Tabasko, oko sat hoda od ušća, nalazio se majanski grad Potončan, prestonica male kraljevine Tabasko. Ušće reke Tabasko otkrio je Huan de Grihalva 1518. godine, koji je dao reci svoje ime, a lokalni narod Maja dočekao je Špance prijateljski.[3] Sledeće godine (1519), u reku je uplovila ekspedicija Ernana Kortesa i zauzela Potončan, a u blizini se vodila i bitka kod Sentle (1519), kojom je kraljevina Tabasko pala pod špansku vlast.[4]
Istorijski izvori uredi
Najraniji podaci o Potončanu nalaze se u Četvrtog dekadi knjige O novom svetu italijanskog hroničara Pjetra Martira (objavljena 1521-1530). Njegovi izvori obaveštenja bili su poslanici Ernana Kortesa koji su došli na španski dvor 1520, među kojima je bio navigator Anton de Alaminos, koji je učestvovao u Grihalvinoj ekspediciji 1518, i Kortesovi oficiri Alonso Ernandez Portokarero i Fransisko de Monteho, koji su učestvovali u osvajanju Potončana i bici kod Sentle.[5]
Grihalvina ekspedicija (1518) uredi
Po Martiru, došavši na ušće velike reke kojoj je dao svoje ime, Huan de Grihalva je na obali zatekao okupljenu vojsku lokalnih Indijanaca, spremnih da se odupru iskrcavanju. Idijanskih ratnika bilo je oko 6.000, naoružanih ukrašenim štitovima, lukovima, velikim drvenim mačevima i kopljima sa vrhom ojačanim u vatri. Uz pomoć prevodilaca sa Kube, koji su se mogli sporazumeti sa lokalnim urođenicima, uspostavljene su prijateljske veze i lokalni kacik je lično došao na Grihalvin brod, poklonivši mu oklop od zlatnih pločica iz više delova u zamenu za špansku odeću od lana i vune. Španci su se iskrcali na obalu zemlje, koju su domoroci nazivali Koluakan (šp. Coluacan) i započeli mirnu trgovinu sa Indijancima, zadržavši se kao poglavičini gosti nekoliko dana. Kacik se zvao Tabasko, a njegov grad Potončan, i imao je 15.000 domova. Kuće su bile razdvojene dvorištima i baštama, građene od cigle i maltera sa zidanim pećima i furunama, a ulice popločane i bilo je više hramova sa kulama. Bilo je očigledno da su domorodački stolari, grnčari i druge zanatlije vešte u svom poslu.[6]
Kortesova ekspedicija (1519) uredi
Došavši na ušće reke Grihalva u martu 1519, španski brodovi nisu mogli da uplove u reku zbog peščanih sprudova, pa je Kortes čamcima iskrcao oko 200 ljudi. Prevodilac Heronimo de Agilar, koji je dobro znao majanski, pokušao je da započne mirnu trgovinu sa stanovnicima, ali su ovi doneli malu količinu hrane i zatražili od Španaca da odmah odu, preteći im smrđu ako ostanu. Nakon tri dana neuspelih pregovora, Kortes je iskrcao još 50 ljudi i uputio nekoliko odreda pod svojim oficirima u izviđanje prema gradu, ali su Indijanci napali jedan od ovih odreda i potisnuli ga nazad. Kortes je na to iskrcao ostatak svojih ljudi, topove i 16 konja, ali je prilikom iskrcavanja ponovo napadnut. Boreći se u vodi do kolena, oko 20 Španaca je ranjeno indijanskim strelama i kopljima, ali Indijanci nisu izdržali borbu prsa u prsa i pobegli su prema gradu. Španci su upali u grad goneći Indijance, koji su pobegli iz grada napustivši svoje domove. Tako je osvojen Potončan.[4] Kortesov sekretar, Fransisko Lopez de Gomara, navodi da je gradske bedeme branilo svega 400 ratnika.[7]
Nekoliko dana kasnije, 25. marta 1519, u blizini grada na obali reke vođena je bitka kod Seutle, gde su Španci razbili čitavu indijansku vojsku od navodno 40.000 ratnika zahvaljujući topovima i konjici, koju Indijanci do tada nikada nisu videli.[4]
Opis grada uredi
Martire navodi da je po rečima navigatora Alaminosa grad bio dugačak sat i po hoda, i imao oko 25.000 kuća, dok su njegovi saputnici tvrdili da je mnogo manji, ali ipak veliki i prostran. Kuće u gradu bile su prizemne, izdignute na platforme visoke do sedam stepenika, zidane od cigle, kamena i maltera i pokrivene snopovima trske ili slame, dok su znatnije zgrade bile pokrivene kamenim pločama. Kuće su bile razdvojene jedna od druge najmanje 3 stope (90 cm) zbog opasnosti od požara, a većina je bila okružena dvorištima i baštama, zbog čega je grad delovao znatno veći.[4] Po Gomari, većina kuća bila je zidana od čerpića (blata), a oko grada bila je drvena ograda sa prorezima za strelce.[7]
U popularnoj kulturi uredi
Potončan je prikazan u prvoj epizodi španske serije Ernan (2021). U seriji, grad je prikazan kao selo na obali reke sa kućama od drveta pokrivenim slamom.
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Mladenović 1974, str. 283.
- ^ Mitchell, J. Leslie (1960). Conquest of the Maya. London: Jarrolds Publishers.
- ^ Martire 1912, str. 15-16.
- ^ a b v g Martire 1912, str. 32-35.
- ^ Martire 1912, str. 27.
- ^ Martire 1912, str. 18-19.
- ^ a b Gomara 1964, str. 41-42.
Literatura uredi
- Mladenović, Andreja, ur. (1974). VELIKI ATLAS SVETA. Beograd: Prosveta.
- d’Anghiera, Pietro Martire (1912). De Orbe Novo, The Eight Decades of New World [O novom svetu]. 2. Prevod: MacNutt, Francis Augustus. New York: G. P. Putnam's Sons. OCLC 1043023930.
- LÖPEZ DE GÖMARA, FRANCISCO (1964). CORTES, The Life of the Conqueror (translated from the Istoria de la Conquista de Mexico, Printed in Zaragoza, 1552) [Kortes, život osvajača, od njegovog sekretara Fransiska Lopeza de Gomere]. Prevod: SIMPSON, LESLEY BYRD. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. str. 41—42.