Poljaci u Republici Srpskoj
Poljaci u Republici Srpskoj (polj. Polacy w Republice Serbskiej) su građani poljskog porijekla, koji žive i rade na teritoriji Republike Srpske. Poljska kultura je na prostore današnje Republike Srpske najranije došla, udajom Jelisavete Pjast Kotromaić poljske princeze za srpskog bana Stefana II Kotromanića. Pripadala je dinastiji Pjast koja je vladala Poljskim kraljevstvom. Pored Jelisavete, poljski kralj Kazimir je imao sina Vladislava Poljskog. Prve poljske porodice iz Zapadne Galicije, današnje Ukrajine naseljavaju područja prnjavorske, laktaške, čelinačke, derventske i susjednih opština i to su uglavnom bili zemljoradnicim. Sa sobom su donijeli svoju kulturu, običaje, tradiciju i jezik koji su se i danas zadržali u Republici Srpskoj. Poljaka je, po završetku Drugog svetskog rata, u prnjavorskom kraju bilo gotovo sedamnaest hiljada. Posle zla i stradanja koje je ih je snašlo za vrijeme Hitlerove vladavikne, mnogi su se vratili u staru domovinu. Uglavnom u Boleslavjec.
 Poljska narodna zastava | |||
| |||
| Ukupna populacija | |||
|---|---|---|---|
| 186 (2013) | |||
| Regioni sa značajnom populacijom | |||
| Prnjavor | 64(2013) | ||
| Gradiška | 38(2013) | ||
| Banja Luka | 35(2013) | ||
| Jezici | |||
| Srpski jezik Poljski jezik (51)[a] | |||
| Religija | |||
| Katolicizam | |||
| Srodne etničke grupe | |||
| Česi Slovaci | |||
.jpg){kind=small}
U Prnjavoru je u sjedištu Udruženja Poljaka „Boleslavec” pokrenuta škola poljskog jezika, koja će omogućiti potomcima Poljaka koji žive na prostoru opštine Prnjavor učenje poljskog jezika. Škola je sa radom počela 11. novembra 2017. godine na Dan nezavisnoti Republike Poljske. Knjige i materijal za školu poljskog jezika doniralo je Udruženje „Reemigranti iz Bosne” iz Boleslavjeca.[1]
Poljaci su jedna od sedamnaest službenih nacionalnih manjina u Republici Srpskoj, a njihove interese zastupaju predstavnici i delegati u Savjetu nacionalnih manjina, i Savezu nacionalnih manjina.
Istorijat uredi
Poljaci su počeli da naseljavaju teritoriju današnje Republike Srpske u vrijeme austrougarske vladavine. Došli su iz Galicije, i to su uglavnom bili zemljoradnicim koji su naselili ravničarske krajeve Bosanske Krajine i Posavine. Osim prenaseljenosti Galicije, Monarhija je željela iskorisiti znanje njezinih žitelja u obrađivanju zemljišta u novookupiranim krajevima. Naselili su krajeve oko Dervente, Prnjavora, Gradiške, Banje Luke, Novog Grada i Prijedora. Prema popisu stanovništva iz 1910. godine u BiH je živjelo 10.975 Poljaka, koji su bili organizovani u 12 svojih zemljoradničkih kolonija.[2] Austrougarske vlasti su 1912. godine zabilježile da u prnjavorskom kraju postoje „čisto poljska sela“, nabrajajući sela Novi Martinac, Gumjera, Grabašnica, Rakovac, Kunova, Devetina, Gajevi, Stara Dubrava i Kokorski Lug. Oko Gradiške takva sela su bila Miljevačka Kozara, Čelinovac, Bakinci Donji i Bakinci Gornji. Do 1930. godine taj broj se popeo na 30.000 poljskih doseljenika. Uz poljoprivredu, Poljaci su se bavili i pčelarstvom. U prnjavorskom selu Šibovska porodice Pincuk i Žiževski imale su po 150 do 200 košnica.
Po dolasku u Srbac, krajem 19. vijeka, poljske porodice besplatno su dobile po deset hektara zemlje, a potom su na tom zemljišru gradili kuće, crkve, škole i groblja, i započinjale novi život na ovim prostorima. Najveći trag među Poljacima koji su se doselili u Srbac ostavio je Artur Burda, koji je 1903. u Bardači podigao prvi ribnjak na teritoriji današnje Republike Srpske. U poljskom gradu Novogrođecu i okolini oko 80 odsto građana vodi porijeklo upravo od Poljaka iz okoline Srbca, koji su se 1946. vratili u svoju domovinu. U naselju Černa kod Novogrođeca povodom godišnjice povratka Poljaka u domovinu, nakon što su pet decenija naseljavali područje Kunove u Srpcu, svake godine se održava prigodan program i polažu vijenci na spomen obilježje.[traži se izvor]
Načelnik Odjeljenja za poljoprivredu Vrbaske banovine g. Marković, koji dobro poznaje život poljskih kolonija, ne samo po svom položaju, već i stoga što se rodio i odrastao u selima u kojima žive Poljaci, u razgovoru sa Marijom Dombrovskom tvrdio je da se poljska imanja službeno vode kao dobra i da, na primer, 75% isporuka sjemenske dejteline u cijeloj Banovini daju Poljaci. G. Marković je takođe isticao čvrstinu, strpljivost i neumornu vrednoću Poljaka, njihovu sposobnost za odricanjem, umješnost prilagođavanja i u najgorim uslovima, uz istovremenu otpornost na uticaje razne vrste koji bi bili u suprotnosti s njihovim nacionalnim osjećanjem. Iznio je zatim mišljenje da su poljske kolonije, same po sebi, a zatim i kao činilac u sveopštoj privredi zemlje veoma zanimljiv problem, koji bi vrijedelo proučiti. Dodao je i to, da bi možda bilo dobro da neki student, poljski ili jugoslovenski stipendista, obradi to pitanje, recimo kao temu za diplomski rad. Čini mi se da bi ova misao mogla da se poveže s nacrtom statističke ankete poljskih kolonija, koji je iznijelo naše Poslanstvo u Beogradu i da bi to trebalo istaći i podržati.[3]
Tokom Drugog svjetskog rata Poljaci su aktivno učestvovali u antifašističkom pokretu, pridruživši se partizanskim jedinicama. Čak su imali i svoj Poljski (peti) bataljon, u sastavu 14. srednjobosanske brigade i borili su se protiv fašista na prostorima između Teslića, Žepča, Zavidovića i Zenice.[4]
Nakon rata, poljska vlada je pozvala sve Poljake koji su se nalazili izvan Poljske na povratak u otadžbinu. Poljaci su, na svom kongresu 1945. godine, donijeli odluku da se vrate u svoju otadžbinu i o tome izvjestili i jugoslovenske i poljske vlasti. Uz dozvolu obiju strana, Poljaci su odredili Donju Šlesku za mjesto svoga povratka u Poljsku. Međutim, jugoslovenske vlasti nisu željelje da isplate naknadu Poljacima za imovinu koju su ostavljali. Čak su tražili da im Poljska plati za svu stoku koju su Poljaci sa sobom odvodili, što je Poljacima, nakon nekoliko decenija života i rada u BiH, teško palo. Uslijedila su velika iseljavanja Poljaka.[2]
Religija uredi
Poljaci u Republici Srpskoj, kao i većina njihovih sunarodnika, u matičnoj zemlji, kao i širom svijeta su katoličke vjeroispovijesti. Na teritoriji Republike Srpske, postoji jedan sakralni objekat, katoličke crkve, u kom svoje vjerske obrede obavljaju pripadnici poljskog naroda. Crkva Svetog Mihovila Arkanđela[5] je smještena u Čelinovcu kod Gradiške.[6] Poljsko groblje u mjestu Novi Martinac, je evidentirano kao nacionalni spomenik u BiH.[7]
Udruženja uredi
U Republici Srpskoj, postoje tri udruženje Poljaka, U Banja Luci je registrovano udruženje, čiji je naziv Udruženje Poljaka Banja Luka. Aktivnosti Udruženja započele su u maju 2004. nakon dobijanja prostorija za Savez nacionalnih manjina Republike Srpske od Uprave grada Banje Luke.[8] Udruženje Poljaka „Boleslavec“ iz Prnjavora ima oko 80 članova, a aktivnih oko 20 članova. Na teritoriju Gradiške, u mjestu Čelinovac, djeluje udruženje „Mak“. Specifičnost ovog mjesta je što u njemu žive preostali Poljaci iz Poljske koji se nisu željeli vratiti u Poljsku. Regionalno udruživanje Poljaka s područja Balkana uobličeno je u Balkansko udruženje Poljaka „Polonia Balkanika“.[9] Jedina kolonija Poljaka u Republici Srpskoj, okupljena i aktivna unutar Udruženja „Mak“ iz Čelinovca, već duži niz godina održava „Dan pirogijade“ u Čelinovcu. To je prilika da poljska nacionalna manjima predstavi gostima tradicionalno poljsko jelo Pirogi.[10]
Proslava 120 godina od zvaničnog doseljavanja Poljaka na područje današnje Republike Srpske organizovana je 1. avgusta 2015. godine u selu Čelinovac na području opštine Gradiška. Čelinovac je prva poljska naseobina nastala na našim područjima 1895. godine. Prvi Poljaci u organizovanom doseljavanju dolaze već 1892. godine.[11]
Rasprostranjenost uredi
Građanin koji se izjašnjava kao Poljak, to jeste kao pripadnik poljske nacionalne manjine u Republici Srpskoj trebalo bi da zna okvirne podatke o svojoj drugoj domovini Poljskoj, znati neke običaje, istoriju i kulturu. Od pripadnika ove nacionalne manjine se očekuje da istinski osjećaju pripadnost toj nacionalnoj manjini, a udruženja treba da razvijaju i njeguju te osjećaje.[7]
Po popisu stanovništva 2013. u Bosni i Hercegovini, a prema podacima koje je izdao Republički zavod za statistiku, i koji su jedini validni za Republiku Srpsku, u Republici Srpskoj je živjelo 186 Poljaka.[12] Poljaci nastanjuju sljedeće opštine i gradove:
| Poljaci, po opštinama i gradovima, prema popisu stanovništva 2013. u Republici Srpskoj | ||||||
| jedinica lokalne samouprave | ukupno | |||||
| ukupno | 186 | |||||
| Banja Luka | 35 | |||||
| Bijeljina | 3 | |||||
| Gradiška | 38 | |||||
| Derventa | 8 | |||||
| Doboj | 2 | |||||
| Zvornik | 1 | |||||
| Laktaši | 16 | |||||
| Oštra Luka | 1 | |||||
| Prijedor | 4 | |||||
| Prnjavor | 64 | |||||
| Srbac | 9 | |||||
| Srebrenica | 2 | |||||
| Foča | 1 | |||||
| Čelinac | 2 | |||||
Značajne ličnosti uredi
- Artur Burda, počasni konzul Republike Poljske u Kraljevini Jugoslaviji i prvi osnivač Rotari kluba u Banjoj Luci.[7]
- Zofija Orličova, poručnik Armije Krajova i učiteljica, rođena u Foči.
- Jelisaveta Pjast Kotromanić, banica srpske Banovine Bosne kao treća supruga bana Stefana II.[13]
- Mihajlo Soboljevski, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i potpukovnik JNA, rođen u Novom.
Vidi još uredi
Napomene uredi
- ^ Broj stanovnika Republike Srpske kojima je Poljski jezik, maternji jezik.
Reference uredi
- ^ „Nakon 70 godina djeca poljskih potomaka u Prnjavoru mogu učiti poljski jezik”. Ambasada Republike Poljske u BiH. Pristupljeno 28. 4. 2019.
- ^ a b Izvještaj 2015, str. 71.
- ^ „Marija Dombrovska o Poljacima u Bosni”. Projekat Rastko. Pristupljeno 21. 4. 2017.
- ^ „Poljaci: Doseljenici u davnu Bosnu”. Prometej. Pristupljeno 21. 4. 2017.
- ^ „Crkva Svetog Mihovila Arkanđela”. AIS Republika Srpska. Pristupljeno 13. 5. 2017.
- ^ „Poljaci; Vjerski objekti”. Savez nacionalnih manjina Republike Srpske. Pristupljeno 21. 4. 2017.
- ^ a b v Izvještaj 2015, str. 72.
- ^ „Ko su nacionalne manjine u Republici Srpsko”. Manjine.ba. Arhivirano iz originala 06. 02. 2017. g. Pristupljeno 21. 4. 2017.
- ^ Izvještaj 2015, str. 74.
- ^ Riječ 2016, str. 40.
- ^ Riječ 2016, str. 41.
- ^ „Rezultati Popisa 2013, Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. Republički zavod za statistiku. Pristupljeno 22. 3. 2017.
- ^ „Poljska”. Medlands. Pristupljeno 22. 4. 2017.
Literatura uredi
- Vijeće nacionalnih manjina BiH (2015). „Nacionalne manjine u BiH”. Izvještaj.
- Savez nacionalnih manjina Republike Srpske (2016). „Riječ nacionalnih manjina”. 1: 68.