Википедија

Pragmatizam

Pragmatizam (pragma = delo, delovanje, rad, čin i slično) je filozofski pravac koji potencira odnose između teorije i prakse. Ovaj pravac je nastao u Americi krajem 19. veka, a njegovi predstavnici su Džon Djui, Čarls Pirs i Vilijam Džejms.[1] Pragmatici smatraju da nastavak iskustva, kao i njegova priroda, dolaze kao rezultat ranije preduzete „akcije“ s ciljem da ista postane početna tačka za razmišljanje. Samo iskustvo nastaje uzajmnim procesom transakcije organizma i okoline u kojem se subjekat i predmet nadograđuju. Pragmatično saznanje se vodi interesima i vrijednostima. Budući da je stvarnost predmeta nemoguće spoznati bez iskustva, istinske tvrdnje je jedino moguće potvrditi kroz ispunjavanje određenih eksperimentalnih uslova.

Čarls Sanders Pers, jedan od osnivača pragmatizma
Hilari Patnam, poznati pragmatista

Pragmatizam izražava veru u modernu tehnologiju i on je izraz industrijske civilizacije savremenog društva. Pragmatizam uči da cilj „filozofiranja“ mora biti praktična korist. Ova ideja se nalazi svuda pa i u religiji i može se lako izraziti ovim temeljnim učenjem:

Bolji je gram iskustva, nego tovar teorija.

Ovaj filozofski pravac smatra da su ideje dobre samo kao plan delovanja i da imaju vrednost prema učinku - prema koristi. Kada se ideje slažu sa stvarnošću pomažu nam da se lakše snalazimo, prilagodimo. Za pragmatiste, istinita je ona ideja koja je korisna. Kritike pragmatizma su slične kritikama pozitivizma, a one se fokusiraju na jednostavno gledanje ovih pravaca i na zanemarivanje vrednosti teoretskog razmatranja.

Pragmatizam je filozofsko shvatanje prema kome praktična korist i delovanje predstavljaju osnovni kriterijum za procenjivanje da li su saznajni iskazi smisleni i istiniti. Na njegov razvoj uticali su pozitivizam, engleski empirizam i utilitarizam. Može se smatrati jednom modifikacijom verifikacionizma.

Sama reč vodi porijeklo od grčke reči pragma (delo, delovanje, čin). Pojam korisno upotrebljava se u pragmatizmu različito: ponekad u smislu pojedinačne, ali češće u smislu opšte društvene koristi ili dobra.

Pragmatistički metod rešava teoretske sporove tako što iz razmatranih stavova izvodi praktične posledice, a zatim prihvata one stavove čije su posledice korisnije ili prihvatljivije. Ako neki stavovi ne proizvode nikakve praktične posledice, oni se odbacuju kao besmisleni.

Za razliku od pozitivista, pragmatisti ne odbacuju metafiziku u potpunosti, jer prihvataju sva verovanja koja imaju korisne posledice, bez obzira da li su metafizička ili nisu. Iz takvog stava proizilazi tolerantan odnos prema različitim naučnim, moralnim, religioznim i političkim pitanjima. U skladu s tim, oni se razlikuju od pozitivista i po tome što smatraju da i vrednosti mogu biti predmet saznanja i da sama naučna saznanja zavise od društvenih vrednosti. S druge strane, slično pozitivistima, oni pridaju presudan značaj nauci u društvenom životu, ali se od njih razlikuju po tome što istinitost i smisaonost saznajnih iskaza određuju na osnovu društvene koristi, a ne isključivo na osnovu čisto naučne proverljivosti.

Poreklo uredi

Pragmatizam kao filozofski pokret započeo je u SAD-u oko 1870. godine. Čarls Sanders Pirs (i njegova pragmatička maksima) smatra se odgovornim za razvoj pragmatizma, uz 20-ovekovne filozofe Vilijama Džejmsa i Džona Djuia.

Prva pisana upotreba termina nastala je od strane Vilijama Džejmsa 1898. godine, koji je odao priznanje Pirsu kao misliocu koji je skovao termin tokom ranih 1870-ih. Džejms je smatrao da osnovu pragmatizma predstavlja Pirsova edicija "Ilustracije logike nauke" (uključujući "Kako učiniti naše ideje jasnim" (1877)).

Lista pragmatista uredi

Klasični pragmatisti uredi

Analitički, neo- i drugi pragmatisti uredi

Pragmatisti u širem smislu uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Peirce, C.S. (1878), "How to Make Our Ideas Clear", Popular Science Monthly, v. 12, 286–302. Reprinted often, including Collected Papers v. 5, paragraphs 388–410 and Essential Peirce v. 1, 124–141. See end of §II for the pragmatic maxim. See third and fourth paragraphs in §IV for the discoverability of truth and the real by sufficient investigation.

Literatura uredi

  • Baldwin, James Mark (ed., 1901–1905), Dictionary of Philosophy and Psychology, 3 volumes in 4, Macmillan, New York, NY.
  • Dewey, John (1900–1901), Lectures on Ethics 1900–1901, Donald F. Koch (ed.), Southern Illinois University Press, Carbondale and Edwardsville, IL, 1991.
  • Dewey, John (1910), How We Think, D.C. Heath, Lexington, MA, 1910. Reprinted, Prometheus Books, Buffalo, NY, 1991.
  • Dewey, John (1929), The Quest for Certainty: A Study of the Relation of Knowledge and Action, Minton, Balch, and Company, New York, NY. Reprinted, pp. 1–254 in John Dewey, The Later Works, 1925–1953, Volume 4: 1929, Jo Ann Boydston (ed.), Harriet Furst Simon (text. ed.), Stephen Toulmin (intro.), Southern Illinois University Press, Carbondale and Edwardsville, IL, 1984.
  • Dewey, John (1932), Theory of the Moral Life, Part 2 of John Dewey and James H. Tufts, Ethics, Henry Holt and Company, New York, NY, 1908. 2nd edition, Holt, Rinehart, and Winston, 1932. Reprinted, Arnold Isenberg (ed.), Victor Kestenbaum (pref.), Irvington Publishers, New York, NY, 1980.
  • Dewey, John (1938), Logic: The Theory of Inquiry, Henry Holt and Company, New York, NY, 1938. Reprinted, pp. 1–527 in John Dewey, The Later Works, 1925–1953, Volume 12: 1938, Jo Ann Boydston (ed.), Kathleen Poulos (text. ed.), Ernest Nagel (intro.), Southern Illinois University Press, Carbondale and Edwardsville, IL, 1986.
  • James, William (1902), "Pragmatic and Pragmatism", 1 paragraph, vol. 2, pp. 321–322 in J.M. Baldwin (ed., 1901–1905), Dictionary of Philosophy and Psychology, 3 volumes in 4, Macmillan, New York, NY. Reprinted, CP 5.2 in C.S. Peirce, Collected Papers.
  • James, William (1907), Pragmatism, A New Name for Some Old Ways of Thinking, Popular Lectures on Philosophy, Longmans, Green, and Company, New York, NY.
  • James, William (1909), The Meaning of Truth, A Sequel to 'Pragmatism, Longmans, Green, and Company, New York, NY.
  • Lundin, Roger (2006) From Nature to Experience: The American Search for Cultural Authority Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
  • Peirce, C.S., Collected Papers of Charles Sanders Peirce, vols. 1–6, Charles Hartshorne and Paul Weiss (eds.), vols. 7–8, Arthur W. Burks (ed.), Harvard University Press, Cambridge, MA, 1931–1935, 1958. Cited as CP vol.para.
  • Peirce, C.S., The Essential Peirce, Selected Philosophical Writings, Volume 1 (1867–1893), Nathan Houser and Christian Kloesel (eds.), Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis, IN, 1992.
  • Peirce, C.S., The Essential Peirce, Selected Philosophical Writings, Volume 2 (1893–1913), Peirce Edition Project (eds.), Indiana University Press, Bloomington and Indianapolis, IN, 1998.
  • Putnam, Hilary (1994), Words and Life, James Conant (ed.), Harvard University Press, Cambridge, MA.
  • Quine, W.V. (1951), "Two Dogmas of Empiricism", Philosophical Review (January 1951). Reprinted, pp. 20–46 in W.V. Quine, From a Logical Point of View, 1980.
  • Quine, W.V. (1980), From a Logical Point of View, Logico-Philosophical Essays, 2nd edition, Harvard University Press, Cambridge, MA, 1980.
  • Ramsey, F.P. (1927), "Facts and Propositions", Aristotelian Society Supplementary Volume 7, 153–170. Reprinted, pp. 34–51 in F.P. Ramsey, Philosophical Papers, David Hugh Mellor (ed.), Cambridge University Press, Cambridge, UK, 1990.
  • Ramsey, F.P. (1990), Philosophical Papers, David Hugh Mellor (ed.), Cambridge University Press, Cambridge, UK.
  • Rescher, N. (1977), Methodological Pragmatism, Oxford: Blackwell, 1977.
  • Rescher, N. (2000), Realistic Pragmatism, Albany, SUNY Press, 2000.

Dalje čitanje uredi

Istraživanja uredi
  • John J. Stuhr, ed. One Hundred Years of Pragmatism: William James's Revolutionary Philosophy (Indiana University Press; 2010) 215 pages; Essays on pragmatism and American culture, pragmatism as a way of thinking and settling disputes, pragmatism as a theory of truth, and pragmatism as a mood, attitude, or temperament.
Važni uvodni primarni tekstovi uredi
Sekundarni tekstovi uredi
Kritički tekstovi uredi

Dodatna bibliografija uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Pragmatizam na Vikimedijinoj ostavi.

Opšti izvori uredi

Časoipisi i organizacije uredi

Časopisi posvećeni pragmatizmu:

Drugi onlajn izvori i organizacije uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Прагматизам&oldid=27550420”