Preki šor
Preki šor je ulica poznata po velikom broju ličnosti i kulturnih zdanja u Šapcu. U Prekom šoru su rođeni ili živeli Stojan Novaković, Sima Trojanović, osnivač etnografskog muzeja, prota Jovan Pavlović, Milorad Popović Šapčanin, Janko Veselinović, Živojin Pavlović. Preki šor će se s kraja devetnaestog veka i do tridesetih godina dvadesetog veka zvati Pocerska, a zatim Masarikova ulica.
Kafane Starog Šapca u Prekom šoru uredi
U Pocerskoj ulici se nalazio veći broj kafana Laf, Miramare, Beli krst, Srpska kruna. U prostoru kafane Miramare je današnji Abrašević (nazvan po belvederu Franje Josifa). A naspram Miramara je bio Laf, kafana sportskog kluba Mačva, Aerokluba, biblioteke. Beli krst je bila kafana u ulici gde se nalaze dve kuće Dragomira Draže Petrovića, pa je podignuta kao kafana ovog radikalskog advokata i nazvana po odlikovanju dodeljenom Šapcu. Miramare je sa druge strane kafana Demokratske stranke. Srpska kruna se nalazi na kraju Prekog šora sa strane Lafa.
Između dva rata u Masarikovoj ulici (nazvanoj po čehoslovačkom predsedniku Tomašu Masariku) je poznata Mala Kasina, ili samo Kasina, pošto je Velika Kasina prestala sa radom tokom Prvog svetskog rata. U Šapcu je inače postojalo pet Kasina: Velika Kasina, Zemljoradnička Kasina, Zanatlijska Kasina, Radnička Kasina i Mala Kasina.
Važna zdanja Prekog šora uredi
U Pocerskoj ulici se za vreme Prvog svetskog rata nalazi Ratna komanda, a zatim Pošta, Štamparija lista Radikal, a pored Gimnazije Štamparija M. Ilića.
Tri najstarija objekta Šapca se nalaze u Pocerskoj ulici, i to: zgrada Polugimnazije, Šabačka biblioteka (Vladičanski konak) i kuća prote Jovana Pavlovića.
Palata Krsmanovića uredi
Krsmanovića kuća u ulici Masarikova broj 2, jedno od najreprezentativnijih dela prve faze srpskog akademizma, prepoznatljiv je simbol Šapca sagrađena je 1891. godine, kako je i zabeleženo na pročelju. Sa Palatom Krsmanovića je dakle počinjao Preki šor, a nastala je kao miraz J. Krsmanovića. U palati Krsmanovića su se nalazile mnoge ustanove kulture, sadržaji, Gimnazija na spratu zdanja, Bora Antonić u prizemlju, lokal Jevreja Avramovića, knjižara Čede Gajića. Poslednji od naslednika iz porodice Krsmanović, kako bi ostala zaštićena i sačuvana, poklonio je kuću državi. Objekat je pod zaštitom države od 1985. godine kao spomenik kulture. Zdanje je sazidano u stilu akademizma, sa reprezentativno obrađenim fasadama. Treća, ugaona fasada je sa širokim portalom za poslovni prostor u prizemlju, balkonom iznad na koji vode vrata, a u samom vrhu, u nivou krovnih ravni, postavljena je bila reprezentativna kupola, koja je uništena u Prvom svetskom ratu, zajedno sa nizom slobodnostojećih figura koje su bile postavljene na vrhu visoke atike duž obe ulične fasade.
Saborna crkva uredi
Saborna crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Šapcu je glavni i najveći pravoslavni hram u Šapcu, smešten uz sedište Šabačke eparhije Srpske pravoslavne crkve. Saborna crkva u Šapcu je središnja crkva eparhije. Sadašnja šabačka crkva građena je od 1826. do 1831. godine. Plac za novu šabačku crkvu je poklonio zlatar Jovan Kurteša–Kurtović. Majstor-neimar je bio Kosta Dimović iz Ohrida. Gradnja crkve trajala je dosta duže nego što se predviđalo. Tako je već nakon nekoliko godina crkvu trebalo popravljati i dozidati zvonik. U Prvom svetskom ratu crkva je teško oštećena. Srušen je zvonik do polovine, potpuno porušen krov, a svodovi i zidovi oštećeni. Austrijanci su u crkvi držali taoce, koje su streljali ispred crkve, a kasnije držali konje. Prema podacima iz Istorijskog arhiva u Šapcu smatra se da je u crkvi i crkvenoj porti izgubilo živote oko 200 lica. Tačan broj nikada nije utvrđen. Okupatori su opljačkali sve što se moglo nositi, a ikonostas u donjoj zoni boli bajonetima. Nekoliko godina posle rata crkva je popravljana. Ispred crkve, na mestu gde je nekada bila zgrada osnovne škole, podignut je spomenik izginulim šapčanima u ratovima od 1912. do 1918. godine. Spomenik je osvetio Njegova svetost patrijarh srpski g. Varnava 3. juna 1934. godine u prisustvu kralja Aleksandra i i bana Drinske banovine.
Kuća prote Jovana Pavlovića uredi
Kuća Jovana Pavlovića se nalazi u Šapcu, ulica Masarikova 3, u strogom centru grada, ubraja se kao nepokretno kulturno dobro u zaštićene spomenike kulture.[1] Prota Jovan Pavlović je sazidao kuću 1846. godine za svoje potrebe. Posle 1863. godine, protina udovica kuću prodaje i ona do danas menja više vlasnika. Protina kuća je izrazit primer profane balkanske arhitekture i kao takva se sačuvala kao jedini preostali primer u gradu. Objekat ima blago izduženu pravougaonu osnovu sa ulazom na bočnoj fasadi. Ulična fasada ima na spratnom delu niz od tri prozorska otvora koja su međusobno odvojena naglašenim, jednostavnim pilastrima. Krov je blagog pada, sa ćeramidom kao pokrivačem.
Krajem prošlog veka se u ovom objektu nalazila poslastičarnica „Lipa”, a danas kafić „Protina kuća”.
Vladičin konak uredi
Zgrada vladičinog konaka u Šapcu, u ulici Masarikova br. 18, sagrađena 1854. godine, predstavlja jedan od najreprezentativnijih objekata u gradu. Kao nepokretno kulturno dobro ima status spomenika kulture od velikog značaja.[2][3] Zgrada je namenski građena za potrebe Šabačko-valjevske eparhije Srpske Pravoslavne crkve, koju je sagradio Jaroslav Časni. Duži niz godina objekat je služio svojoj prvobitnoj nameni, da bi krajem 19. veka zgradu koristila šabačka gimnazija. Između dva rata u zgradi je ponovo sedište eparhije, da bi 1954. godine građevini data sadašnja namena, useljena je Biblioteka šabačka. Spratno zdanje je podignuto pod jakim uticajem vojvođanskog akademizma.[4]
Zgrada Polugimnazije uredi
,_%D0%A8%D0%B0%D0%B1%D0%B0%D1%86.jpeg)
Zgrada polugimnazije u Šapcu je podignuta 1857. godine u centru grada sa ulazom iz Prekog šora. Predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja. U zgradama škole su boravile austrougarska vojska za vreme Prvog svetskog rata, i nemačka vojska tokom Drugog svetskog rata pri čemu su više puta demolirane i pljačkane. Tokom narednih godina vršene su razne popravke i proširenja, da bi se 1954. godine prizemni deo ustupio Gradskom muzeju, koji dobija celu zgradu na raspolaganje 1961. godine. Na spratu Polugimnazije nekada su učile značajne ličnosti Isidora Sekulić, Mileva Marić, Ljubomir Stojanović, Jovan Đorđević, Vladimir Jovanović, Vladimir Karić, Sima Trojanović, Vladimir Vasić.
Kuća Dragomira Petrovića uredi
Kuća Dragomira Petrovića se nalazi u Šapcu, u ulici Masarikova br. 39. Kuću je 1912. godine za svoje potrebe podigao Dragomir Draža Petrović, šabački advokat. Kao nepokretno kulturno dobro predstavlja spomenik kulture od velikog značaja. [5] Na njoj obiluju floralni motivi, a posebno su ukrašeni venci zgrade i natprozornici (girlande, balusteri i dr). Na tom prostoru su vešto izvedene živopisne kombinacije klinker opeke i maltera. Zgradom dominira polukružni erker koji se uzdiže nad haustorom. Vrh erkera je rešen u obliku kubeta, sa ogradicom od kovanog gvožđa. Slična ograda ukrašava i gornju ivicu krova. Sokl je urađen od radaljskog granita, sa dubokim brazdama, izvedenim kao na renesansnim građevinama. [6]
Reference uredi
- ^ „Kuća Jovana Pavlovića”. Arhivirano iz originala 23. 10. 2013. g.
- ^ „Šabac”. Arhivirano iz originala 03. 04. 2013. g.
- ^ „TO Šabac”. Arhivirano iz originala 23. 09. 2014. g.
- ^ „Zdanje biblioteke šabačke”. Arhivirano iz originala 30. 10. 2013. g. Pristupljeno 04. 02. 2020.
- ^ „Centalni registar”. Arhivirano iz originala 29. 10. 2013. g.
- ^ „Kuća Dragomira - Draže Petrovića, Šabac”. Arhivirano iz originala 29. 10. 2013. g.