Prepad na Sen Nazer
Operacija Čeriot (engl. Operation Chariot) bila je britanski napad na dokove u Sen Nazeru u okupiranoj Francuskoj, koja se odigrala u noći 28. marta 1942. godine tokom Drugog svetskog rata. Operaciju su izveli Britanska kraljevska ratna mornarica i komandoske jedinice pod okriljem Kombinovanih operacija Luisa Mauntbatena.
| Prepad na Sen Nazer | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugog svetskog rata | |||||||||
 Razarač HMS Kembeltaun nakon udara u ustavu na ulazu u suvi dok Normandija | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Britanija |
 Nemačka | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
|
Pukovnik Čarls Njumen (komandovao komandosima) Komandir Robert Rajder (komandovao pomorskim sastavom) | |||||||||
| Jačina | |||||||||
|
Razarač HMS Kembeltaun, 17 motornih čamaca, torpedni čamac i 611 komandosa | oko 5.000 vojnika | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
|
168 mrtvih[1][2] 214 ranjenih ili zarobljenih[2] razarač HMS Kembeltaun dignut u vazduh 8 motornih čamaca potopljeno |
42 mrtva, 127 ranjenih (nakon eksplozije HMS Kembeltauna broj mrtvih se popeo na 400) | ||||||||
Sen Nazer uredi
Postojalo je više razloga za napad na Sen Nazer. Glavni cilj bio je najveći suvi dok na Atlantskoj obali, sposoban da primi najveće ratne brodove Nemačke ratne mornarice. Britanci su strahovali da bi nemački bojni brod Tirpic mogao da započne operacije u Atlantiku koristeći Sen Nazer kao svoju bazu. Suvi dok je izgrađen u periodu 1924-28 kako bi mogao da primi najveći francuski putnički brod Normandiju, zbog čega je često nazivan i Normandija dok. Bio je 350 m dugačak i 50 m širok. Na jednom delu bio je spojen sa Penoa basenom, a drugim delom je izlazio na ušće reke Loare. Ustave na doku su bile 51 m dugačke i 11 m široke i bile su konstruisane od šupljih čeličnih sekcija.
Pored suvog doka u luci se nalazio i novi podmornički basen sa šest ogromnih hangara koji je izgradila nemačka organizacija Tot. Sa morem je bio povezan preko dva ulaza na kojima su se nalazile ustave. Jedan ulaz se nalazio neposredno uz Normandija dok, a drugi se nalazio na ulazu u prednju luku koja je izgrađena 1907. god.
Nemačka odbrana u Sen Nazeru bila je druga po snazi u zapadnoj Francuskoj, odmah posle luke Brest. Obe strane ušća bile su utvrđene i posednute od strane 280. mornaričkog artiljerijskog bataljona (pod komandom Eda Dikmana) i 22. mornaričkog protivavionskog bataljona (pod komandom C. C. Mekea). Na severnoj obali nalazila su se četiri topa od 150 mm, četiri topa od 170 mm i četiri topa kalibra 75 mm u Šemulanu, jugoistočno od Sen Nazera: četiri topa od 88 mm i deset topova kalibra 20 do 40 mm u Vije Martenu bliže Sen Nazeru; malo dalje, u La Buleu nalazila su se četiri topa od 105 mm i dva železnička topa kalibra 240 mm. Na ušću, preko puta Sen Nazera nalazila su se četiri topa od 75 mm kod Sen Gilde, još četiri kod L‘Poantoa i deset ili više topova od 20 mm kod Mindina. U samom rejonu luke nalazilo se oko 30 jednocevnih topova od 20 mm, dva četvorocevna topa od 20 mm, oko petnaest topova kalibra 40 mm i protivavionski brod Šperbreher 137, koji je bio usidren u blizini nove luke. Jake snage protivavionske odbrane nalazile su se i u samom gradu. Nemačke radarske stanice nalazile su se kod L‘Kroazija i Sen Marka, a svi nemački odbrambeni položaji bili su opremljeni reflektorima. Posadu utvrđenih položaja činilo je oko 1.000 vojnika, a u gradu se nalazilo još oko 5.000 vojnika iz borbenih i radnih jedinica. Izuzimajući podmornice, pomorske snage u gradu bile su ograničene na deset minolovaca, četiri mala brza broda i četiri torpedna čamca.
Britanski plan uredi
Plan za napad koji su sačinile Kombinovane operacije oslanjao se u velikoj meri na efekat iznenađenja. Flotila brodova sa plitkim gazom trebalo je da velikom brzinom zaplovi duž ušća reke Loare, dok bi pažnja odbrane bila privučena bombarderskim napadom na Sen Nazer. Brod napunjen eksplozivom trebalo je da se zabije u ustavu na ulazu u Normandija dok i da je uništi tempiranom eksplozijom. Komandoske jedinice imale su zadatak da se iskrcaju u rejonu luke i da unište 24 cilja i da se zatim povuku ka brodovima koji bi ih evakuisali na sigurno. U prvoj fazi planiranja, za učešće u operaciji bile su predložene pomorske snage jačine jednog razarača natovarenog eksplozivom i osam motornih čamaca, ali su konačne pomorske snage upotrebljene za napad bile sačinjene od jednog razarača, šesnaest motornih čamaca, jedne topovnjače i jednog torpednog čamca.
Za eksplozivni brod izabran je zastareli razarač HMS Kembeltaun (engl. HMS Campbeltown). Ovaj brod, koji je u Američkoj ratnoj mornarici nosio ime USS Bačhenen (engl. USS Buchanan, oznaka DD-131), predat je Ujedinjenom Kraljevstvu u okviru sporazuma Razarači za baze. Kempbeltaun je grubo modifikovan kako bi ličio na nemački razarač klase Move. Celokupno glavno naoružanje, kao i sav nepotreban teret, uklonjeni su sa broda kako bi imao što plići gaz. Od glavnog naoružanja je zadržan samo jedan top od 12 funti i osam topova Oerlikon kalibra 20 mm. Eksploziv je postavljen u trupu broda, odmah iza prednjeg topa. Sastojao se od 24 dubinske bombe Mark VII oklopljene čelikom i zalivene betonom. Brod je trebalo da udari u ustavu i da zatim bude onesposobljen kako Nemci ne bi mogli da ga uklone pre eksplozije. Komanda nad Kempbeltaunom poverena je poručniku S. H. Bitiju, a posada broda je smanjena na 75 članova.
Motorni čamci Fermil, klase B, bili su 34 m dugački i 5.9 m široki. Pogonila su ih dva benzinska motora snage 650 KS. Napravljeni od mahagonija, bili su veoma slabo oklopljeni i izuzetno osetljivi na vatru i na oštećenja na ćudljivom hirauličnom sistemu za upravljanje. Bili su naoružani topom Oerlikon kalibra 20 mm za protivvazdušnu odbranu i sa četiri mitraljeza Luis (prvi put upotrebljenih u Prvom svetskom ratu). Iako je standardna posada motornih čamaca iznosila 12 mornara, tokom Operacije Čeriot, na svakoom čamcu nalazilo se i po 15 komandosa.
Motorna topovnjača MGB 314 (engl. Motor Gun Boat 314) pridodata je kao komadni brod pomorskih snaga angažovanih u operaciji. Takođe Fermil brod klase C, iako neznatno manja od motornih čamaca, topovnjača je imala pogonsku grupu sastavljenu od tri motora snage po 850 KS, koji su pokretali zasebne propelere što je brodu pružalo brzinu od oko 30 čvorova (56 km/h). Bila je naoružana sa jednim automatskim dvofuntašem na pramcu, jednim poluautomatskim dvofuntašem na krmi i sa dva mitraljeza kalibra 12.7 mm na bokovima. Takođe je bila opremljena neupotrebljivim radarskim sistemom i prilično korisnim sonarom.
Vosper motorni torpedni čamac MTB 74 (engl. Vosper 70 ft Motor Torpedo Boat 74) je bio poseban brod. Bio je modifikovan da nosi specijalna eksplozivna punjenja težine 1.000 kg sa odloženim dejstvom, smeštena u torpedne cevi koje su bile postavljene visoko na pramcu kako bi mogle da dejstvuju preko torpednih mreža. MTB 74 je bio naoružan sa dva Hočkins mitraljeza. Njegovih pet motora ukupne snage preko 3.500 KS omogućavalo mu je da razvije brzinu od oko 45 čvorova (83 km/h) ali je potrošnja goriva bila tolika da je morao da bude šlepovan od strane drugog broda neposredno do pred sam cilj. Svi brodovi koji su učestvovali u akciji bili su ofarbani u posebnu nijansu ljubičaste boje nazvanu „Plimut roze“, koja je trebalo da smanji njihovu vidljivost pod svetlima reflektora.
Pratnju pomorske grupe činila su dva britanska razarača klase Hant, HMS Aterston (engl. HMS Atherstone) i HMS Tindejl (engl. HMS Tynedale) koji su grupu dopratili skoro do samog cilja.
U napadu je ukupno učestvovalo 611 ljudi. Pomorski komandant je bio Robert Rajder dok su jedinice komandosa bile pod vođstvom pukovnika A. C. Njumena.[3] Jedinice komandosa su bile podeljene u tri grupe od kojih je jedna bila na razaraču Kempbeltaun dok su druge dve bile na motornim čamcima. Svaka grupa komandosa je bila podeljena na grupe zadužene za postavljanje eksploziva i zaštitne grupe. Grupe zadužene za uništavanje nosile su oko 30-40 kg eksploziva, maljeve i sekire. Zbog velike količine tereta koji su nosile, grupe za uništavanje bile su naoružanje samo pištoljima. Zaštitne grupe, koje su bile zadužene da ih štite tokom postavljanja eksloziva bile su naoružanje ručnim granatama, automatima Tompson i puškomitraljezima tipa Bren.
Bombarderska grupa koja je trebalo da izvede diverzioni napad na luku i grad bila je sastavljena od 35 bombardera Vitvort Vitli i 25 bombardera Vikers Velington. Međutim, broj raspoloživih bombardera značajno je smanjen zbog potreba Bombarderske komande kao i zbog Čerčilovog nastojanja da izbegne veliki broj civilnih žrtava među francuskim stanovništvom.
Putovanje uredi
Brodovi su napustili Falmut 26. marta 1942. godine. Planom operacije bilo je predviđeno da se razarač Kembeltaun zabije u ustavu na ulazu u dok 28. marta u 01.30. Flotila se zaputila jugozapadno, a zatim ka zapadu zauzevši formaciju u obliku vrha strele koja je bila najpovoljnija za odbranu od nemačkih podmornica. Osim kratkog susreta sa nemačkom podmornicom 27. marta, brodovi su neprimećeno nastavili putovanje da bi izjutra 27. marta skrenuli istočno, a zatim produžili severoistočno u pravcu ka cilju. Jedan motorni čamac je zbog kvara na motoru bio prinuđen da se vrati u Englesku. Na prilazu Sen Nazeru flotila je promenila formaciju. Motorni čamci kretali su se u dve kolone dok se u sredini nalazio razarač Kempbeltaun. Na čelu formacije nalazila se motorna topovnjača. Da bi izbegla rano otkrivanje, flotila se umesto glavnim kanalom zaputila plićacima koji su se nalazili malo zapadnije. Prilikom prolaska kroz plićake razarač Kembeltaun je zamalo izbegao nasukavanje.
Napad uredi
Bombarderski napad koji je trebalo da odvuče pažnju branilaca, bio je slabog efekta i samo je povećao budnost nemačkih jedinica. Uprkos tome, britanski brodovi su uspeli da priđu veoma blizu luke pre nego što je na njih otvorena vatra. Flotila je prvi put opažena u 01.15 ali je prvi reflektor upaljen tek u 01.22 kada su britanski brodovi bili na manje od 3 km od luke. Britanci, koji su emitovali nemački pozivni znak na morzeovoj azbuci, uspeli su da dobiju još 5 min tako da su Nemci otvorili vatru tek u 01.28. Najveći brod flotile, razarač Kembeltaun, privukao je najjaču vatru branilaca ali je uprkos brojnim žrtvama uspeo da se, pri brzini od 37 km/h zabije u 01.34, u južnu ustavu na ulazu u Normandija dok smrskavši pri tome više od 12 m pramčane konstrukcije. Detonator sa odloženim dejstvom podešen je neposredno pre nego što je na brod otvorena vatra. Odmah po udaru, sa broda se iskrcalo sedam grupa komandosa koji su uspešno uništili ciljeve u blizini Normandija doka i oštetili severnu ustavu. Nakon uspešno izvršenog zadatka, grupe komandosa sa Kembeltauna povukle su se ka doku odakle je trebalo da budu evakuisane. Tek tada im je postalo jasno kako je prošao ostatak grupe.
Sedamnaest manjih brodova, iako su privukli slabiju neprijateljsku vatru, bilo je znatno ranjivije od razarača. Za samo četiri minuta, u okviru kojih je Kembeltaun uspeo da se zabije u južnu ustavu, potopljeno je osam motornih čamaca. Komandosi, koji su se nalazili na pogođenim čamcima, spas su potražili u vodi. Većina njih se udavila ili je izgorela u požaru koji je zahvatio gorivo iz pogođenih brodova. Gubici u ljudstvu na pogođenim čamcima iznosili su preko 80% dok je skoro svaki preživeli bio lakše ili teže ranjen. Zaslepljeni u mraku od strane reflektora, nekoliko motornih čamaca promašilo je mesta za iskrcavanje zbog čega su morali da se pod teškom vatrom vraćaju na predviđeno mesto. MTB 74 je uspešno ispalio svoja modifikovana torpeda na ustavi starog ulaza i uspeo je da se vrati na pučinu evakuišući polovinu posade Kembeltauna. Samo nekoliko jedinica komandosa iskrcalo se sa čamaca u blizini starog mola odakle su očekivali da budu evakuisani. Neoštećeni motorni čamci pokupili su preživele iz vode i pod zaštitom dimne zavese, zaputili su se ka izlazu iz kanala ostavljajući oko stotinu komandosa na dokovima. MGB 314 je bila zadnji britanski brod koji je napustio ušće sa palubom prepunom ranjenih komandosa. Dva člana posade topovnjače, Sevidž i Smit, koji su poginuli tokom operacije, posebno su se istakli neustrašivo rukujući izloženim topovima kalibra 37 mm.
Povratak na more uredi
Britanski brodovi koji su uspeli da napuste ušće uputili su se ka lokaciji udaljenoj 46 km od Sen Nazera, na kojoj je trebalo da se susretnu sa razaračima iz pratnje. U širem delu kanala našli su se pod dejstvom teške nemačke artiljerije smeštene dublje u kopnu. Nemačka artiljerija uspela je da uništi još jedan motorni čamac i MTB 74 koji su prevozili veliki broj ranjenika. Komandosi i mornari koji su poginuli prilikom potapanja ova dva plovila činili su skoro polovinu ukupnih britanskih gubitaka. Oko 05.30, nemački torpedni čamac Jaguar, pod komandom F. K. Paula, napao je motorni čamac koji je prevozio 28 komandosa i članova posade. U nameri da zarobi brod, nemački kapetan je izdao naređenje da se upotrebi samo oruđe malog kalibra. Posle skogo sat vremena borbe i 20 ranjenih i poginulih vojnika, britanci su se predali. Narednik T. F. Durant, koji je tokom ove borbe rukovao Luis mitraljezom, posthumno je odlikovan Viktorijinim krstom.
Četiri britanska broda uspela su da stignu na mesto sastanka sa razaračima. Dva su odmah napuštena zbog toga što su bila teško oštećena dok su druga dva napuštena nedugo zatim kada su britanski razarači napadnuti iz vazduha. Tri motorna čamca koja su promašila mesto sastanka sami su se vratili u Falmut.
Bitka na dokovima uredi
Britanski komandosi koji su ostali na dokovima započeli su žestoku borbu sa nemačkim jedinicama koje su oko 02.00 počele da pristižu u rejon dokova. Britanci, koji su u međuvremenu odbili poziv na predaju, pregrupisali su se među skladištima i krenuli u proboj ka mostu koji je vodio u grad, odakle su se nadali da će uspeti da se probiju u unutrašnjost.
Ostavljajući trag od mrtvih i ranjenih, britanski komandosi uspeli su da se probiju preko mosta u grad gde su izbili na Stari gradski trg (fr: Place de la Vielle Ville). Međutim, njihovi gubici su bili veliki. Tek je svaki četvrti komandos izbegao ranjavanje. U trenutku britanskog proboja u grad su počeli da pristižu oklopna vozila i vojnici 679. motorizovane brigade Vermahta. Britanci su odbačeni nazad u grad u kojem su potražili sklonište. Nemci su opkolili grad, blokirali sve izlaze i zaustavili saobraćaj, a zatim su počeli detaljni pretres grada, od kuće do kuće. Do 10.00 časova skoro svi Britanci su bili zarobljeni ili ubijeni. Britanski zarobljenici, njih oko 200, sakupljeni su u La Buleu, odakle su upućeni u zarobljenički logor Stalag 133. Pet britanskih komandosa, koji su izbegli zarobljavanje, uspelo je da se probije sve do Gibraltara. Britanski gubici iznosili su 169 vojnika, dok su nemački gubici iznosili 42 poginula i 127 ranjena.
Pored Duranta, Viktorijinim krstom odlikovani su Biti, Njumen, Rajder i Sevidž.[4]
Epilog uredi
Eksploziv na Kembeltaunu je trebalo da eksplodira najkasnije oko 09.00. Nemci su pretražili brod ali nisu otkrili eksploziv koji je eksplodirao tek u 10.35. Prilikom eksplozije, koja je potpuno uništila ustavu na ulazu u dok Normandija, poginulo je oko 250 nemačkih vojnika i francuskih civila. Razlog za zakasnelu detonaciju nikada nije ustanovljen. (Za aktiviranje ekslozivnog punjenja na Kembeltaunu upotrebljen je detonator na bazi kiseline koji je poznat po nepouzdanosti i po tome što često aktivira eksploziv znatno ranije od predviđenog vremena.)
Eksplozivna punjenja koje je postavio MTB 74 u blizini starog ulaza, eksplodirala su 30. marta 1942. godine kako je i bilo planirano. Eksplozija je uzbunila nemački garnizon i izazvala opštu paniku zbog čega su nemački vojnici otvorili vatru ne samo na francuske civile već i na sopstvene ljude. U toku uzbune koju je izazvala eksplozija ubijeno je 16, a ranjeno 30 francuskih civila. Kasnije je oko 1.500 francuskih civila uhapšeno i prebačeno u logor Savinji.
Izvori uredi
- ^ „The Chariot Story”. St Nazaire Society. Arhivirano iz originala 11. 09. 2012. g. Pristupljeno 24. 3. 2007.
- ^ "Prodor u St. Nazaire“, David Mason, ALFA, Zagreb, 1976, str-32.
- ^ "Prodor u St. Nazaire“, David Mason, ALFA, Zagreb, 1976, str-162.
