Prespanska arhiepiskopija
Prespanska arhiepiskopija je istoriografski naziv za srednjovekovnu pravoslavnu pomesnu crkvu, koja je postojala krajem 10. i početkom 11. veka u južnoslovenskoj državi cara Samuila i njegovih naslednika (976—1018).[1]
| Prespanska arhiepiskopija | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Osnivanje | nakon 976. godine |
| Predstojatelj | prespanski, a potom ohridski arhiepiskop |
| Sjedište | Prespa, a potom Ohrid |
| Kanonska jurisdikcija | teritorija Samuilovog carstva |
| Statistika | |
| Eparhija | 18 (prema prespanskom natpisu) |
Sedište arhiepiskopa, koji se nazivao i patrijarhom, prvobitno se nalazilo u Prespi, na ostrvu Svetog Ahilija, a kasnije je preneto u obližnji Ohrid. Stoga se u istoriografiji upotrebljava i dvojni naziv: Prespansko-ohridska arhiepiskopija,[2][3] odnosno Prespansko-ohridska patrijaršija ili samo Prespanska patrijaršija.[4]
Obuhvatala je brojne eparhije, na područjima današnje Severne Makedonije i delimično Grčke, Bugarske, Srbije i Albanije. Nakon vizantijskog osvajanja (1018), transformisana je u novu Ohridsku arhiepiskopiju (1019).[5]
Istorija uredi
Uporedo sa izgradnjom države, koja je stvorena nakon uspešnog ustanka Kometopula (976), car Samuilo je pristupio preuređenju crkvenih odnosa na oslobođenim područjima. Pored brojnih episkopija koje su ranije pripadale staroj Bugarskoj patrijaršiji iz vremena careva Simeona i Petra, nova Samuilova država je postepenim širenjem obuhvatila i neke eparhije koje su pripadale susednim vizantijskim mitropolijama, kao što su Dračka ili Solunska.[6][7]
Nakon raznih promena i premeštanja crkvenog središta (iz bugarskog Dorostola preko Serdike u Voden i Moglen), Samuilo je krajem 10. veka radi stvaranja objedinjene crkvene vlasti uredio novo crkveno središte u Prespi, gde je na ostrvu Svetog Ahilija podigao veliki saborni (katedralni) hram, koji je postao sedište prespanskog arhiepiskopa.[6][8][9]
Delimično sačuvani natpis iz pomenutog hrama svaedoči da je Prespanska arhiepiskopija u to vreme (oko 1000. godine) obuhvatala čak osamnaest eparhija, od kojih se u pomenutom natpisu danas raspoznaju nazivi samo devet: Vidin, Glavinica, Ber, Bitolj, Velbužd, Selasfor (Devol), Skoplje, Serdika i Edesa (Voden).[10][11]
Tokom poznijih godina Samuilove vladavine, kada je porastao značaj Ohrida kao glavnog centra političke vlasti, u taj grad je iz Prespe preneto i sedište arhiepiskopije, koja je takođe smatrana patrijaršijom, a takvo uređenje je zadržano i za vreme vladavine Samuilovih naslednika, Gavrila Radomira i Jovana Vladislava.[6][12][13]
Uporedo sa vizantijskim napredovanjem nakon bitke na Belasici (1014), postepeno je sužavan i opseg države Samuilovih naslednika, a samim tim i opseg njihove arhiepiskopije, odnosno patrijaršije, koja je nakon konačnog vizantijskog osvajanja (1018) ukinuta i zamenjena novom (vizantijskom) Ohridskom arhiepiskopijom (1019).[9]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Zajkovski 2018, str. 167.
- ^ Ѓorgiev-Likin 2015, str. 61-62.
- ^ Belčovski 2015, str. 107-108.
- ^ Grujić 1920, str. 9.
- ^ Zajkovski 2018, str. 165—172.
- ^ a b v Ljubinković 1969, str. 125-139.
- ^ Komatina 2016, str. 80-87.
- ^ Pirivatrić 1997, str. 154.
- ^ a b Komatina 2016, str. 86-87.
- ^ Pirivatrić 1997, str. 155.
- ^ Komatina 2016, str. 84.
- ^ Angeličin-Žura 2008, str. 9-18.
- ^ Komatina 2016, str. 87.
Literatura uredi
- Angeličin-Žura, Goce (2008). „Nov arheološki nalaz u Ohridu: Da li je otkriven katedralni hram Samuilove patrijaršije?” (PDF). Zbornik Matice srpske za likovne umetnosti. 36: 9—18.
- Belčovski, Jovan (2015). „Pravnata položba na crkvata vo Samuilovata država”. Samuilovata država vo istoriskata, voeno-političkata, duhovnata i kulturnata tradicija na Makedonija. Strumica: Zavod za zaštita na spomenicite na kulturata. str. 106—113.
- Vraniškoski, Jovan (2008). Kratka istorija na Ohridskata arhiepiskopija. Beograd: Izdavački fond Srpske pravoslavne crkve.
- Ѓorgiev-Likin, Vasil (2015). „Opštestveno-političkite, crkovno-religioznite i kulturnite priliki vo Strumica i Strumičko vo vremeto na Samuilovata država”. Samuilovata država vo istoriskata, voeno-političkata, duhovnata i kulturnata tradicija na Makedonija. Strumica: Zavod za zaštita na spomenicite na kulturata. str. 59—69.
- Grujić, Radoslav (1920). Pravoslavna srpska crkva. Beograd: Izdavačka knjižarnica Gece Kona.
- Živković, Tibor (2004). Crkvena organizacija u srpskim zemljama: Rani srednji vek. Beograd: Istorijski institut SANU, Službeni glasnik.
- Zajkovski, Dragan (2015). „Ohridskata patrijaršija vo vremeto na Samoilovata država: Erarhija i dieceza”. Samuilovata država vo istoriskata, voeno-političkata, duhovnata i kulturnata tradicija na Makedonija. Strumica: Zavod za zaštita na spomenicite na kulturata. str. 107—123.
- Zajkovski, Dragan (2018). „Erarhijata na crkovnata organizacijavo vremeto na Samoilovata država” (PDF). 1000 godini od bitkata na Belasica i od smrtta na car Samoil. Skopje: Institut za nacionalna istorija. str. 165—172.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Maksimović, Ljubomir (1981). „Trijumf Vizantije početkom XI veka”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 170—179.
- Ljubinković, Radivoje (1967). „Tradicije Prime Justinijane u titulaturi ohridskih arhiepiskopa”. Starinar. 17: 61—76.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Panov, Mitko B. (2019). The Blinded State: Historiographic Debates about Samuel Cometopoulos and His State (10th-11th Century). Leiden-Boston: Brill.
- Pirivatrić, Srđan (1997). Samuilova država: Obim i karakter. Beograd: Vizantološki institut.