Ražanjsko crepuljarstvo
Ražanjsko crepuljarstvo najmlađi je i ujedno najrasprostranjeniji zanat, keramičke produkcije, nastao u selu Rujište u okolini Ražnja, u 19. veku. Izradom crepulja u selu Rujište tradicionalno se bave muškarci, ali danas ovim zanatom počinju da se bave i žene. Ražanjsko crepuljarstvo uvršteno je 2019. godine u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa u Srbiji.[1]
| Ražanjsko crepuljarstvo | |
|---|---|
 Crepulja sa lokaliteta u okolini Ražnja (Narodni muzej Kruševac) | |
| Nematerijalno kulturno nasleđe | |
| Region | Jugoistočna Srbija, opština Ražanj |
| Zajednica | Crepuljari sela Rujište i opštine Ražanj |
| Predlagač | Muzej Jadra i dr. |
| Datum upisa | 13. 12. 2018. |
| Veb sajt | http://nkns.rs/cyr |
Opšte informacije uredi
Crepulja je jedna od najstarijih formi kuhinjske keramike, plitkog kružnog oblika u kojoj se na ognjištu pekao hleb. Naziv je dobila po tome što se izrađuje od pečene zemlje slične crepu, i način pravljenja posude koji je isti kao za pravljenje crepa.[2] Ona je zajedno sa loncem — zemljanom posudom za kuvanje hrane, najstarija i najzastupljenija ljudska tekovina, koja se kao kuhinjska keramika, u različitim dimenzijama i u više varijanti, koristila još od mlađeg neolita, Mogu biti različite veličine, a najčešće su okrugle, sa rupom u sredini prečnika do pola metra ili bez nje.[2]
Sinonimi za crepulju uredi
Crepulja — crijepnja — crepna — čerepnja — podnica — širinje — ćirimn — čirimn.
Istorija uredi
_-_Ruji%C5%A1te_(Ra%C5%BEanj).JPG)
Prema pojedinim etnolozima smatra se da su crepulju na Balkansko poluostrvo iz svoje prapostojbine doneli Sloveni. To zaključuju na osnovu naziva slovenskog porekla koji se pojavljuje u više varijanti, kao crepulja, crepnja, crepna, čerepnja, podnica, a koji se odomaćio i u neslovenskim jezicima.
Međutim, istorijska činjenica je da se crepulja koristila još u mlađem neolitu na prostoru Balkanskog poluostrva i šire. Prošavši kroz sve epohe (uključujući i srednji vek) u gotovo neizmenjenom obliku crepulja je dospela do naših dana s istim funkcionalnim karakteristikama, što dovodi u pitanje verodostojnost navoda pojedinih etnologa da je crepulja slovenskog porekla.[2]
Na centralnom delu Balkanuskog poluostrva, na prostoru koji danas zauzima Srbija, prvo keramičko posuđe pojavljuje se u neolitu, na prelazu 7. u 6. milenijum p. n. e.[3] Od tada, keramika nije izgubila na značaju. Ono što je čini jedinstvenim fenomenom u tehnološkom pogledu je činjenica da se otkrivanjem novih tehnika i proizvodnih procesa, stari, već usvojeni i ovladani, nisu napuštali, već su nastavljali da žive i aktivno koegzistiraju sve do danas.[4][5][6]
Izrada crepulja karakteristična je za Balkansko poluostrvo, naročito njegov istočni, a delimično i centralni deo. Sve do sredine 20. veka, crepulje su bile neizostavni deo kuhinjskog inventara, posebno u seoskim sredinama planinskih oblasti Rumunije, Bugarske, Makedonije, Grčke, Albanije, Crne Gore i Srbije.[7][8][9][10]
U Srbiji je postojalo nekoliko centara za izradu crepulja, među kojima se naročito ističu selo Roge u užičkom kraju, Kotraža u Jasenici, Vrnjci, Rujište kod Ražnja, nekoliko sela kod Novog Pazara itd.
Crepuljarstvo u selu Rujištu uredi
Crepulje su na prostoru Jugoistočne Srbije u početku nakon doseljavanja Slovena obično izrađivale starije žene vične ovom poslu, koje su crepulje oblikovela s proleća o Spasova meseca i rano s jeseni kada se završe poljski radovi, a vreme nije prevruće i nema jakih mrazeva.[2][11][12]
Kao zanatska delatnost izrada crepulja u selu Rujište kod Ražnja začeta je znatno kasnije od pojave prvih crepulja u ražanjskom kraju i datira iz 19. veka, kada su se razvijali i brojni drugi stari zanati na prostoru Kneževine Srbije.[1]
Izradom crepulja u selu Rujište tradicionalno se bave muškarci, ali se ovom starom zanatu danas ponovo vraćaju i njime bave i žene.[1]
Način izrade uredi
U Rujištu se crepulje izrađuju od dve vrste gline – „lulavice“ i peskovite gline, koje grnčari kopaju na Crepuljarskom brdu u okolini sela.
Proces izrade crepulja obuhvata:[1]
- kopanje gline;
- mešanje gline gaženjem;
- ručno oblikovanje posuda;
- sušenje;
- „kalaisanje“ ostacima sa sastruganih crepulja („struganka“),
- prskanje vodom i zaglađivanje;
- sušenje – „dimljenje“;
- pečenje u „furuni“;
- vezivanje žicom i „pepelisanje“ pepelom iz furune.
Vrste crepulja uredi
Ražanske crepulje se izrađuju u tri veličine, i mogu biti:
- Crepulje sa rupom u sredini — namenjena za pečenje hleba i pogača.
- Crepulje bez rupe u sredini — namenjenje za pripremu različitih jela (pod sačem).[1]
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ a b v g d „Ražanjsko crepuljarstvo U:Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije”. Dokumentacija Centra za NKN 26. 12. 2019. Arhivirano iz originala 21. 03. 2020. g. Pristupljeno 21. 3. 2020.
- ^ a b v g Borivoje Drobljaković, urednik, O izradi crepulja i pečenju hleba u Crmnici, Glasnik etnografskog muzeja u Beogradu, Knjiga 12, Državna štamparija Kraljevine Jugoslavije, Beograd, 1937. str. 135—137
- ^ Tasić, Nenad. Neolitska kvadratura kruga. Beograd: Zavod za udžbenike, 2009.
- ^ Bosi, Roberto.Storia della ceramica. Faenza: Faenza Editrice, 1974.
- ^ Cooper, Emmanuel. Historia de la cerámica. Barcelona: Ediciones Ceac: 1999.
- ^ Djordjević-Bogdanović, Biljana. Posibilidades de la Etnoarqueología en el estudio de la cerámica prehistórica . Barcelona: Universitat Autonoma de Barcelona, magistarski rad, nepublikovan, 2003: 90–96
- ^ Tomić, Persida. Grnčarstvo u Srbiji. Zbirke I . Beograd: Etnografski muzej u Beogradu, 1983:18
- ^ Đorđević, Biljana. Tradicionalna keramika u Srbiji. Beograd: Narodni muzej u Beogradu, Zaječar: Narodni muzej Zaječar, 2011a: 6–31
- ^ Djordjević, Biljana, Nikolov, Gordan. Bread-baking Pan ( crepulja / crepna ) from Neolithic to Present in South-East Europe. The Beginning of Ethnoarchaeological Cooperation in the Region, Ethnoarchaeology: Current Research and Field Methods, Conference Proceedings, Rome, Italy, 13th–14th May 2010 (F. Lugli, A. A. Stoppiello, S. Biagetti eds.), BAR International Series 2472, 2013: 53–57
- ^ Djordjević, Biljana, Zlatković, Dragoljub. Traditional technology and its variations applied in making bread-baking pans in the Stara Planina Mountain (Serbia), (sa D. Zlatković), in: Traditional Pottery Making From The Ethnoarchaeological Point Of ViewScientific Research and Safeguarding of Intangible Heritage . Proceedings of the First International Conference, Belgrade 2011 (B. Djordjević ed.), Belgrade, 2014:32–41, Pl. II
- ^ Vladimir Tkalčić, Ženska keramika kod balkanskih naroda (Resumes des communications presentees a la VI-e section (Ethnographie, sociologie, demographie, anthropologie) du IV-e Congres des geographes et ethnographes slaves a Sophia — 1936 — c. 9 — 11).
- ^ Vladimir Tkalčić, Pitanja za skupljanje građe o primitivnom grnčarstvu kao ženskom radu (Učiteljski pokret. Skoplje 1933, 140—142).
Spoljašnje veze uredi
- „Novi upis u nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Etnografski muzej u Beogradu i Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije. Pristupljeno 21. 3. 2020.