Википедија

Ranohrišćanska grobnica u Niškoj Banji

Ranohrišćanska grobnica u Niškoj Banji je arheološko nalazište sa monumentalnom nekropolom-grobnicom sa dve kalote tipa hipogeum i sakralni spomenik iz Antičkog Rima.[1] Prilikom izgradnje nove zdravstvene ustanove 1972. godine na prostoru današnjeg glavnog parka Niške Banje, zajedno sa ostacima naselja iz halštatskog doba s kraja 5. veka ili početka 6. veka, otkrivena je ova nekropola sa dve kalote, koje veoma liče grobnicama sa dve kalote u nekropoli u Jagodin-mali u Nišu.[2]

Ranohrišćanska grobnica u Niškoj Banji
Grobnica sa dve kalote tipa hipogeum
MestoNiška Banja Srbija
Sagrađen5. vek - 6. vek
GraditeljHrišćani
Tip struktureGrobnica

Po završenim arheoloških istraživanja grobnica je arhitektonski ukomponovana u sklop novosagrađenog hotela „Radon“ u Niškoj Banji.[3]

Položaj uredi

Ranohrišćanska grobnica u Niškoj Banji se nalazi na prostoru današnjeg glavnog parka Niške Banje, zajedno sa ostacima naselja iz halštatskog doba s kraja 5. veka ili s početka 6. veka, ispred južnog ulaza u Institut za prevenciju, lečenje i rehabilitaciju reumatičnih i kardiovaskularnih bolesti „Radon” u Niškoj Banji.[4]

U administrativnom smislu nalazi se na teritoriji grada Niša u gradskoj opštini Niška Banja, na katastarskoj parceli broj 1112/1 KO Niška Banja u državnoj svojini.[4]

Istorija uredi

Hrišćanska tradicija, koja je počela da se širi u 4. veku na prostoru Niške kotline i Naisa u njemu, nastavila je dalju ekspanziju sa Konstantinovim priznanjem hrišćanstva 313. godine,[5] što je na ovom prostoru ostavilo brojne materijalne tragove. Iz perioda od 4. do 6. veka nalazimo brojne ostatke nekropola-grobnica, od kojih je jedna od značajnijih i grobnica u Niškoj Banji. Tako je Nais od 4. veka, zahvaljujući Konstantinu, i kasnije drugim carevima poreklom sa ovog prostora, postao kultno i kulturno središte, jako versko žarište i poznato episkopsko sedište.[6]

Još od davno prošlih vremena, iz rimskog utvrđenja u okviru prastarog Naisusa pružao se ka istoku i nadomak antičke Niške Banje, poznati Via Militaris – (lat. Via Militaris), koji je činio znamenitu antičku trasu (lat. via publica, agger publicus, strata publica) kojom su se, i u najzapadnijem prostoru Ponišavlja, savlađivala određena teritorijalna odstojanja. Sa „strategijskog, verskog i trgovačkog gledišta ova trasa bila je najvažniji putni pravac Balkanskog poluostrva“ još u ranijim društvenim periodima, pa su brojni istraživači zaključili „da se u nešto bližoj prošlosti, kao i u znatno starijim vremenima, još u antičko doba, za Nišku Banju i njene lekovite vode, znalo i izvan lokalne sredine“. To je u Nišku Banju privuklo brojne hrišćane koji su na ovom prostoru, pored objekata za stanovanje počeli da grade sakralne objekte među kojima i grobnice. Glavni razlog je bio u tome što su banjske terme Niške Banje bile „prirodom lokalizovane“ pored značajnog puta, koji je „ za dugo vreme činio jedini spoj između antičkog i postantičkog Zapada i Istoka.”[7]

Ova kao i druge grobnice na teritorije antičkog Naisa su najrečitije svedočanstvo o graditeljskim sposobnostima prvih hrišćana Naisa danas Niša, ali i svedočanstvo kojom se brzinom znanje iz Rimske prestonice, gde su se u uveliko gradile kupolne građevine, širilo i po obodu carstva. Zahvaljujući dobroj komunikaciji Niške kotline sa svim prostorima Rimskog carstva, arhitektonski oblici grobnice u Niškoj Banji, mogu se uporediti sa onima iz nekropole u Jagodin mali u Nišu[8], ali i onima u Solunu, opredeljujući njen nastanak za 6. vek.

U to vreme sahranjivanje je vršeno u istim tipovima grobnicama u Solunu, Sofiji i Nišu. Kako višekupolne grobnice u Solunu .[9] i Nišu[10] podsećaju na crkvene građevine, njihova neposredna veza, od arhitekture do pretpostavke, je neosporna kao i činjenica da su ove građevine najverovatnije gradili isti majstori koji su na ovom prostoru balkana gradili crkve i zidali grobnice.

Arhitektura[11] uredi

Ranohrišćanska grobnica u Niškoj Banji je građevina kvadratne osnove visine 250 cm sa stranicama dugačkim po 540 cm, i zidovima debelim oko 50 cm. Grobnica je u celosti ozidana opekom. Spoljne površine kalota i bačvasti svodovi, prilaza grobnici - dromos, kao i zidna platna u unutrašnjosti grobnice, zajedno sa podnim površinama, prekriveni su tankim slojem maltera, su dimenzija 5,31 h 5,39 h 2,41 m.

Unutrašnjost grobnice podeljena je na dve istovetne prostorije sa po dve pravougaona grobna mesta (arkosolijuma), na severnoj i južnoj strani.

Iznad kvadratnog prostora formiranog između arkosolijuma iznad obadve prostorije uzdižu se kupole, koje su sa sve četiri strane obuhvaćene lukovima i oslonjene na pandantife. Istočna kupola oslonjena je sa severne i južne strane na lukove arkosolija, sa istočne na luk iznad ulaza a sa zapadne na lučni otvor između prostorija, dok zapadnu prostoriju sa zapadne strane pridržava luk u zapadnom zidu. Zahvaljujući sistemu lukova, iz kvadratne osnove se, preko pandantifa, prešlo u kružnu osnovu kupola. Arkosolijumi su zasvedeni poluobličastim svodom visine 110 sm. Bočni zidovi arkosolijuma jednim delom su izbačeni u prostor u vidu ispusta segmenta luka, čime se dobilo na stabilnosti.

Unutrašnjost grobnice omalterisana je slojem hidrauličnog maltera. Unutar grobnice su četiri lučne niše u sastavu kojih su uzdignuta ležišta na kojima su bili postavljani sanduci sa pokojnicima. Ulaz čini hodnik sa nekoliko stepenika.[4]

Ležišta za pokojnike u grobnici, koja su veličine 110h190 cm, uzdignuta su za 25 cm u odnosu na nivo poda i ograđena zidom širine 15 cm i visine oko 40 cm.

Grobnica je orijentisana istok - zapad, sa ulazom na istoku dimenzije 63h95 cm. Sa istočne strane grobnice je prilaz kojim se preko nekoliko flankiranih stepenika ulazi u unutrašnjost grobnicu. Pravougaoni ulazni otvor zatvaran je užljebljenom kamenom pločom. Iznad ulaza u grobnicu postoji kubična stepenasta konstrukcija, koja, osim što naglašava ulaznu partiju, zaklanja i kalote. Ona nema nikakvu statičnu ulogu

Materijalni nalazi i njihov značaj uredi

Nakon iskopavanja grobnice u njoj su otkriveni skromni materijalni prilozi:[12]

  • koštani češalj,
  • keramički sud,
  • ostaci dva skeleta sahranjenih pokojnika. Među skeletnim ostacima pokojnika, otkriveno je da je jedan bio obučen u jednostavan tamnomrki haljetak. Drugi, u severnoj grobnoj pregradi imao je košulju sa dugačkim rukavima koja je dosezala do polovina butnih kostiju.[13]

Arheološko nalazište je značajna, jedinstvena i celovito sačuvana građevina funeralne arhitekture u oblasti kasnoantičkog i ranovizantijskog Naisa (Niša). Od posebnog značaja je potpuna prezentacija funeralne arhitekture kasnoantičkog perioda na tlu Republike Srbije.[4]

Zaštita kulturnog dobra uredi

Ranohrišćanska grobnica u Niškoj Banji, koja je u teritorijalno nadležni Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš, upisana je 17. avgusta 2012. u centralnom registru pod brojem AN 158. Upis je izvršen na osnovu Odluka Vlade Republike Srbije 05 broj 633-2769/2012 od 10.05.2012.[4]

Grobnica, kao kulturno dobro od posebenog značaja je primarno nakon iskopavanja 1972. godine i izgradnje stacionara „Radon“ obnovljena i konzervirana. Od tada, izložena je atmosferskim uticajima i do danas je neadekvatno očuvana i zaštićena. Kako ne bi i nadalje bila prepuštena zubu vremena, potrebno je oko i iznad nje izgraditi zaštitne zidove i krov od stakla čime bi bilo zaustavljeno njeno dalje propadanja, a s druge strane grobnica bi u pravom izgledu postala dostupnija turistima.[14]

Izvori uredi

  1. ^ Istorija Niša - Treća njiga str.493. Gradina i Prosveta Niš 1986
  2. ^ Niš Jagodin Mala, Kasnoantička nekropola – grobnica sa kalotom u knezelskoj ulici, Dnevnik, Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš.
  3. ^ A. Jovanović, D. Maksimović, Č. Vasić, Izveštaj o radovima na grobnici u Niškoj banji, 30. januar 1973. godina, Dokumentacija Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš; Ajdić 1974, 45.
  4. ^ a b v g d Odluka o utvrđivanju Kasnoantičke grobnice u Niškoj banji za AN, Vlada RS 05 broj 633-2769 2012 od 10.05.2012, Glasnik RS broj 50 2012.pdf
  5. ^ Radić R, Stoiljković D, Zakarija F. Trijumf Hrišćanstva - Konstantin, Niš i Milanski edikt, JP Zavod za udžbenike, Beograd, 2013
  6. ^ M. Rakocija, Manastiri i crkve grada Niša, Niš 1998, 14; Isti, Kulturna riznica Niša, Niš 2000, 42, 51-­52.
  7. ^ Boué A. (1854): Recneil d'Itinéraires dans la Turquie d'Europe, Details géographiques, topographiques et statistiques. Ed. Emp, vol. II, Vienne, pp. 7-312.
  8. ^ D. Šljivar, Jagodin Mala, Niš – zaštitni radovi na kasnoantičkoj nekropoli, Arheološki pregled 17, Beograd 1975.
  9. ^ I. Nikolajević, Necropoles et tombes Chrétiennes en Illyricum Oriental, 528-9
  10. ^ Lj. Zotović, N. Petrović, Niš-kasnoantička nekropola, Arheološki pregled 2, Beograd 1960, 131
  11. ^ Miša Rakocija, Arhitetura zidanih grobnica starohrišćanskog Niša, Niš i Vizantija X, (2012) str.58-60
  12. ^ „RANOHRIŠĆANSKA GROBNICA U NIŠKOJ BANjI”. www.nisandbyzantium.org.rs. Pristupljeno 2022-07-09. 
  13. ^ Grupa autora (1995), Enciklopedija Niša, Gradina, Niš
  14. ^ . Spasić Ž. (2000), 120 godina Niške Banje 1880-2000, Grafika Art, Niška Banja;

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ранохришћанска_гробница_у_Нишкој_Бањи&oldid=27776492”