Republikanizam
Republikanizam je politička ideologija koja propovjeda republiku kao društveno uređenje neke države, odnosno nužnost njenog uvođenja u državama koje su po svom uređenju monarhije.
Zagovornici republikanizma su po pravilu zagovornici i socijalističkih, a ređe i liberalnih ideja. Kao glavni argument u prilog ukidanja monarhije i uvođenja republike se navodi da šef države (monarh) koji dolazi na vlastu putem nasljednog prava nespojiv sa savremenim idealima jednakosti svih građana, kao i da nasljedni šef države ne odgovara nikome, odnosno važniji mu je lični interes od javnog.
Istorija uredi
Republikanizam kao politička ideologija korijene vuče iz antičke političke prakse utemeljene grčkim polisima kao što je Atina, odnosno Rimskoj repubici. Postojao je kao prepoznatljiv pokreta u Rimskoj republici, gde je osnivač Republika, Lucije Junije Brut, osudio je bivše Rimsko kraljevstvo i dao svečanu zakletvu rimskom narodu da nikada neće dozvoli povratat monarhija.[1] Pojavljivanjem evropskih gradova-država u srednjem vijeku mu daje novi zamah, da bi se u doba prosvjetiteljstva uobličila kao odgovor na pojavu apsolutnih monarhija, čije je uređenje sve više bilo u suprotnosti sa interesima buržoazije i kapitalizma.
Republikanizam svoj najradikalniji oblik dobija u 18. vijeku za vrijeme Francuske revolucije kada postaje gotovo nerazdvojiva sa ideologijom liberalizma. Međutim, promjenom tadašnjih monarhija iz apsolutnih u ustavne, u kojima su monarsi imali samo simboličku ulogu, nestaje neposredni politički podsticaj za republikanizam.
Sa druge strane, republikanizam se u 19. vijeku počinje mješati sa drugim ideologijama kao što su nacionalizam, a nešto kasnije i socijalizam, a njegova najjača struja koja će djelovati u 20. vijeku biće komunizam.
Povezanost sa drugim ideologijama uredi
Socijalistički raspoloženi republikanci monarhiju smatraju nespojivom sa idealima jednakosti, a komunisti u monarhiji vide simbol starog poretka, odnosno jezgro otpora diktaturi proletarijata, koja se zbog toga mora ukloniti.
Mnogi nacionalistički pokreti su postali republikanski, jer bi se, po njihovom mišljenju, uklanjanjem nasljednog monarha sa mjesta poglavara nacionalne države izbjegla svaka mogućnost da preko braka ili personalne unije ta država ostvari državnopravne veze sa nekim drugima državama ili nadnacionalnim entitetima, a samim tim i izgubi svoj suverenitet. To je, između ostaloga, razlog zašto izraz republikanizam danas služi kao sinonim za irski nacionalizam, kao što je nastojanje za kidanje svih državnopravnih veza sa bivšom maticom državom - Ujedinjenim Kraljevstvom - glavni sadržaj republikanskih pokreta u državama Komonvelta kao što su Australija, Novi Zeland i Kanada.
Nasuprot republikanizmu se kao ideologija koja se zalaže za očuvanje ili ponovno uspostavljanje monarhije javlja rojalizam, odnosno monarhizam.
Izraz republikanac ili republikanski je, sa druge strane, u mnogim državama izgubio svoje ideološko značenja, za što su možda najbolji primjer SAD i tamošnja Republikanska stranka.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Sellers 1994, str. 71.
Literatura uredi
- Sellers, Mortimer N. S. (1994). American Republicanism: Roman Ideology in the United States Constitution. New York: New York University Press. str. 71.
