Romanija
Romanija je planina i regija u istočnom dijelu Republike Srpske. Najviši delovi planine prostiru se od Mokrog sa zapadne i kotline oko Pala s jugozapadne do Glasinačkog polja sa istočne strane. Šira romanijska visoravan sa obroncima obuhvata gradove: Pale, Sokolac, Han Pijesak i Rogaticu. Visoravan se proteže na oko 1300km² prostora uglavnom obraslog gustom šumom, dok obronci sežu i jugozapadno od Sokoca, sjeveroistočno od Pala i istočno od Istočnog Sarajeva. Najviša tačka je Veliki Lupoglav sa nadmorskom visinom od 1.652 metara.
| Romanija | |
|---|---|
 Srpska zastava na Romaniji, Crvene stijene. | |
| Geografske karakteristike | |
| Najviša tačka | Veliki Lupoglav |
| Ndm. visina | 1.652 m |
| Koordinate | 43° 51′ 42″ S; 18° 40′ 14″ I / 43.8616° S; 18.6705° I |
| Geografija | |
  Romanija | |
| Države |  Bosna i Hercegovina |
| Republike |  Republika Srpska |
| Masiv | Dinarske planine |
Poznata kao utočište hajduka, na Romaniji postoji mnogo mesta i toponima koji svedoče o njenoj junačkoj istoriji. Među njima je čuvena Novakova pećina, čiji je naziv vezan za hajduka Starinu Novaka i koja se nalazi na južnim obroncima, iznad Pala. Na zapadnoj strani, iznad Mokrog, nalaze se poznate Crvene stijene, a u središnjem dijelu planine, u okolini Sokoca nalazi se crkva Romanijska Lazarica, remek-delo srpske crkvene arhitekture 19. veka.
Najveći deo privrede na Romaniji zasnovan je na šumarstvu i planinarskom i zimskom turizmu. Drvo iz romanijskih šuma od najstarijih vremena važi za izuzetno kvalitetno te se često koristi u industriji nameštaja. Ranije su šume krčila velika državna preduzeća, dok se zadnjih par decenija događa procvat manjih samostalnih brenti.
Romanija je oduvek važila za planinu pretežno naseljenu Srbima. Administrativno gledano, oblast Romanija je dio šire Sarajevsko-romanijske regije u Republici Srpskoj koja obuhvata opštine na romanijskoj visoravni i obroncima kao i gradske opštine Istočnog Sarajeva.
Etimologija uredi
Naziv Romanija, bukvalno znači — zemlja Rimljana. Vjeruje se da je ime nastalo u ranom srednjem vijeku dolaskom Slovena na ove prostore početkom 7. vijeka. Tada se dio romaniziranog stanovništva povukao na Romaniju, te je tako planina dobila ime.[1]
Istorija uredi
Romanija je kroz istoriju bila poznata po brojnim hajducima, smatra se kolijevkom hajdučije. Najstarije pisane vijesti o brojnim hajducima na Romaniji je iz 1658. godine, kada je Francuz Kikle opisao svoj put preko ove planine. Sarajevski hroničar Mula Mustafa Bašeskija 1783. godine, takođe piše o razbojnicima na ovom području. Najpoznatiji hajduci sa Romanije su Starina Novak, te Deli Radivoje, Grujica. Prema predanju, poznati Limun harambaša, saborac Baja Pivljanina, bio je rodom sa Romanije.[2] Od pada stare srpske države Bosne, pa sve do kraja 19. vijeka hajdučija na Romaniji je bila aktivna. Posljednje čete sa Romanije predvodio je čuveni harambaša Jovo Tandarić iz Han Pijeska.[3][4]
Glavne hajdučke ličnosti pripadaju ovoj oblasti
— dr Milenko S. Filipović
Nada da oslobođenje dolazi se probudila 1875. kad je izbio Hercegovački ustanak u Nevesinju koji se kasnije proširio i na Bosnu. Međutim nakon Berlinskog kongresa i Austrougarske okupacije 1878. brzo je i zgasla.
Tokom Prvog svetskog rata Romanijci su, kao i ostali Srbi u Bosni i Hercegovini, prisilno mobilisani od strane austrougarskih vlasti. Uglavnom bi bili poslati na Ruski front, gde bi većina njih dezertirala i pridružila se ruskoj vojsci. Iako nije bilo takve vladavine terora šuckora kakve je bilo u Sarajevu ili Podrinju, uslovi života za vreme rata bili su izuzetno loši. Srpske trupe, Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore oslobodile su Romaniju 29. septembra 1914. godine nakon šest stotina godina pod tuđinskom vlašću.[5] Opet je oslobođena u novembru 1918, a Vlasenički srez, koji je obuhvatao severne krajeve Romanije sa Han Pijeskom, se odlukom narodnog sabora pripojio Kraljevini Srbiji. Prvog decembra iste godine će isto učiniti Sarajevski i Rogatički srez, u isto vreme kao i Narodno veće u Zagrebu, stvarajući Kraljevinu Jugoslaviju.
Za vrijeme Drugog svjetskog rata najveći broj Romanijaca pripadao je jedinicama Jugoslovenske vojske u otadžbini. Te jedinice su tokom većeg dela rata čuvale Romaniju, pogotovo njene obronke prema Sarajevu, od ustaških napada kao slobodnu teritoriju. Prema izvorima prvog reda brojno stanje Romanijskog korpusa bilo je oko 5000 boraca pod oružjem.[6] Sa druge strane, Nijemci su krajem 1943. procijenili da je broj četnika u cijeloj istočnoj Bosni bio oko 7500 ljudi.[7] Tokom 1943. godine četničke snage su krenule u veliku ofanzivu u celoj istočnoj Bosni, zauzimajući više mesta i opsedajući Sarajevo. Ofanziva je brzo potisnuta od strane ustaša uz veliku pomoć nemačkih jedinica.[8] Pesma koja je ostala upamćena iz tog doba je „Na vrh gore Romanije četnički se barjak vije".[1] Sa druge strane, oblast oko Sokoca je bila poprište velikog partizanskog ustanka koji je podigao Slaviša Vajner Čiča početkom rata. Ustanici su jurišali na Sokolac, Rogaticu, Han Kram i Žljebove, a na Crvenim stijenama je podignuta zastava sa petokrakom koja će se na tom brdu iznad Mokrog stajati i decenijama nakon kraja rata, kao simbol oslobođenja tih krajeva od strane partizanske vojske i srpskog naroda Romanije. Tokom i nakon Igmanskog marša Romanija je postala jedno od glavnih središta partizanskog otpora protiv fašističkih ustaških i njemačkih snaga u okupiranoj Jugoslaviji. Iz tog vremena potiče i poznata partizanska pjesma „Ide Tito preko Romanije”.
U vrijeme raspada Jugoslavije, septembra 1991. godine, proglašena je Srpska Autonomna Oblast Romanija (SAO Romanija). U novembru 1991. ova oblast je spojena sa novoformiranom oblašću SAO Birač i nazvana je SAO Romanija-Birač. Sa formiranjem Srpske Republike Bosne i Hercegovine, kasnije Republike Srpske, oblast ulazi u njen sastav. Romanijci su se istakli u bitkama za odbranu Srpske tokom rata, a ratna prestonica bio je upravo jedan romanijski grad - Pale.
Na visoravni Ravnoj Romaniji, 2002. godine izgrađena je crkva Sv. Velikomučenika Georgija.
-
SAO Romanija u septembru 1991. -
SAO Romanija u novembru 1991.
Galerija uredi
Izvori uredi
- ^ Pale uživo: Novakova pećina krije tajne stanovnika romanijskog platoa
- ^ Vodič kroz opštinu Sokolac : znamenitosti zavičaja str, 37.
- ^ Han Pijesak : prostor — vrijeme — ljudi : monografija str 71
- ^ Vodič kroz opštinu Sokolac : znamenitosti zavičaja str, 38
- ^ Politika, br. 3.824 od srede 17. septembra 1914, naslovna strana
- ^ [„Formacija Jugoslovenske vojske krajem 1943. godine | Pogledi[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 04. 11. 2013. g. Pristupljeno 26. 05. 2016. Sukob URL—vikiveza (pomoć) Formacija Jugoslovenske vojske krajem 1943. godine | Pogledi]
- ^ Bundes arhiv, Vojni arhiv, RH 26-369/61.
- ^ „ZBORNIK DOKUMENATA VOJNOISTORIJSKOG INSTITUTA: TOM XIV, KNJIGA 3”. www.znaci.org. Pristupljeno 2024-05-01.
Literatura uredi
- Abazović, Dobrila; Elez, Velemir; Karadžić, Grujo; Gajević, Branko (2010). Vodič kroz opštinu Sokolac : znamenitosti zavičaja. Sokolac: Info centar. ISBN 978-99955-669-0-6.
- Krsmanović; Sokanović; Kosorić, Jovo;Savo;Mirko (2011). Han Pijesak : prostor — vrijeme — ljudi : monografija. Han Pijesak. ISBN 978-86-914787-0-4.
- Mala enciklopedija Prosveta (3 izd.). Beograd: Prosveta. 1985. ISBN 978-86-07-00001-2.
- Marković, Jovan Đ. (1990). Enciklopedijski geografski leksikon Jugoslavije. Sarajevo: Svjetlost. ISBN 978-86-01-02651-3.
Spoljašnje veze uredi
