Sabirni logor Organizacije Tot

Sabirni logor Organizacije Tot osnovan je na samom ušću Save u Dunav, u neposrednoj blizini Gestapovog logora Zemun, tokom okupacije Srbije u Drugom svetskom ratu. Formiran je 1942. godine a zatvoren neposredno nakon savezničkog bombardovanja 16. i 17. aprila 1944. godine. Smatra se da je u filijalama ovog logora i na adi Ostrovo, život izgubilo 2248 zatočenika.

Sabirni logor Organizacije Tot
Koncentracioni logor
Koordinate	44° 48′ 46″ S; 20° 26′ 42″ I
Mesto	Zemun, danas Novi Beograd
Pod kontrolom	Nacistička Nemačka Nezavisna Država Hrvatska
Postojao	1942 - april 1944.

Organizacija Tot

Glavni članak: Organizacija Tot

Neposredno po dolasku nacista na vlast u Nemačkoj, započeo je proces jačanja vojno-inženjerske organizacije zadužene za velike projekte izgradnje zemlje, koja je vremenom preuzimala sve značajniju funckiju u ratnoj industriji. Organizacija je dobila ime po svom osnivaču dr Fricu Totu (nem Fritz Todt), i u godinama pred izbijanje rata, regrutovala je preko 1 700 000 Nemaca u vojno-civilnim poslovima. Predstavljala je važnu kariku u lancu prinudnog rada. Po načinu organizacije, hijerahizacije pa čak i same reprezentacije, odnosno samog načina obeležavanja ragna i pozicije svojim pripadnika, gotovo se nije razlikovala od ustrojstva nacističke vojske, za koju je uglavnom i radila. Njen osnivač je poginuo u avionskoj nesreći 1942. godine, pa je rukovođenje preuzeo glavni nacistički arhitekta Albert Šper. Procenat radne snage, odnosno ratnih zarobljenika je stalno rastao, a samih zaposlenih je bio preko milion i po. Bili su angažovani na poslovima utvrđivanja vojnih objekata, kao i na poljoprivrednim dobrima. Na okupiranim teritorijama Organizacija Tot je radila na projektima izgradnje velikih objekata. Prisilni rad je u ratnim godinama postao osnov privredne proizvodnje i stoga je pozicija ove organizacije bila od izuzetnog značaja.

Osnivanje logora

Na teritoriji okupirane Srbije, Organizaciji Tot su već tokom 1941. godine povereni neki od najbitnijih projekata. Naime očekujući otpor svih slojeva društva, nacisti su već tokom leta 1941. godine započeli sa izradom planova o formiranju logora koji bi primio sve nepodobne i sumnjive osobe i one koji su se oružjem pritivili novom režimu. Prvi planovi za izgradnju većeg logora u Srbiji je bila na obali reke Save, u selu Zasavica, nedaleko od Šapca. Logor je bio predviđen da primi između 50 000 i 500 000 zatočenika. Prema nekim planovima, trebalo je da se osnuju dva odvojena logora, jedan za Jevreje i Rome, drugi za Srbe. Teren se pokazao kao nepodesan zbog plavljenja Save, te je opunomoćeni i Komandujući general u Srbiji, Beme zaustavio radove na izgradnju logora u Zasavici i istog dana. 28. oktobra 1941. godine su započeti radovi na preuređenju beogradskog Sajma u Logor Zemun. To je bio prvi angažman organizacije Tot u Beogradu.

Tokom novembra meseca na Sajmištu su delimično popravljena oštećenja nastala tokom dizanja u vazduh mosta kralja Aleksandra, od strane jugoslovenske vojske u povlačenju i izgrađeni su boksovi kreveta na tri ili četiri sprata. Uz organizaciju Tot radili su i jevrejski zatvorenici iz logora Topovske šupe, koji nisu likvidirani tokom masovnih streljana krajem jeseni iste godine.

Nepunih godinu dana kasnije, Organizacija Tot je u neposrednoj blizini logora Zemun osnovala svoj logor, adaptacijom prihvatnog logora koji je 1940. godine podignut za smeštaj nemačkih izbeglica. Naime, velike migracije stanovništva su bile posledica Sporazuma o nenapadanju između Sovjetskog Saveza i Nemačke i omogućavale su transport nemačkog stanovništva nakon pripajanja Besarabije i Bukovine Sovjetskom Savezu. Njihovo putovanje je teklo preko Kladova i Beograda, gde su na ušću Save u Dunav provodili izvesno vreme. Kraljevina Jugoslavija je omogućila izgradnju prihvatnog centra za smeštaj nemačkih izbeglica, koje su dalje putovanje nastavljale brodovima ili vozovima iz Zemuna.

Na tom prostoru, Organizacija Tot je tokom prve polovine 1942. godine uredila logor koji je funkcionisao nezavisno od Gestapovog Prihvatnog logora Zemun. Sistem drvenih baraka, sa centralnim prostorom za smotre i okupljanja logoraša, koji je podsećao na koncetracione logore podignute u Nemačkoj i Poljskoj, bio je predviđen za smeštaj prinudnih radnika.

Zatvorenici

U Sabirni logor organizacije Tot, prvo su zatvoreni partizani iz Dalmacije i Bosne, kao i uhapšeni komunisti. Kao fizički izdržljiviji i najsnažniji, oni su podvrgnuti režimu lekarskog nadzora i donekle boljoj ishrani, kako bi se pripremili za rad. Prvih 2500 ljudi je prebačeno u logor Organizacije Tot između 25. i 31. avgusta 1942. godine. Odatle je trebalo da budu upućeni na rad u Nemačku. Nepuna dva meseca kasnije, oni su u dva velika transporta upućeni u Norvešku, 19 oktobra 1942. godine i 19. januara 1943. godine. Posle toga, Sammerlager, kako je bilo zvanično ime logora je bio zatvoren na neodređeno vreme, a barake su poslužile za smeštaj vojnika 13. oružane brdske SS divizije Handžar. Posle kraćeg vremena, logor je ponovo pretvoren u zarobljenički logor, u koji su zatvoreni pripadnici Narodno-oslobodilačkog pokreta sa teritorije NDH, koji su dobili status ratnih zarobljenika. Pored ostalih, bili su smešteni i italijanski i sovjetski ratni zarobljenici, ali i partizani iz Bosne. Partizani uhvaćeni van teritorije NDH u prvo vreme nisu imali status ratnih zarobljenika i stoga su smeštani u logor Semlin.

Ostrovačka ada

Pored logora na ušću Save u Dunav, Organizacija Tot je rukovodila i logorom na Ostrovačkoj adi. Nekoliko stotina logoraša sa Sajmišta (do 800 ljudi), upućeno je tamo na seču šume. Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača prikupila je svedočanstva o prevoženju šleperom logoraša iz Zemuna na Ostrovačku adu. Posle obavljenog posla u Zemun je vraćeno tek oko 200 ljudi, dok je po drugim svedočanstvima, preživelo samo 86 zatočenika. Ostali su umrli od difterije i iscrpljenosti, ili su bili ubijeni,

Prema svedočenjima logoraša, na ostrvu kod Dubovca, na seču šume su dovođeni i Jevreji, koji su tu likvidirani i potom sahranjivani u masovnim grobnicama. Kao komandant logora na Dunavu, pominjao se izvesni esesovac iz Kovina, Najster. Na Ostrovačkoj adi ljudi su spavali pod nadstrešnicama, ograđenim bodljikavom žicom. Na dva kraja logora, nalazile su se mitraljeska gnezda visoka 4 metra.

Ljudi su bili prinuđeni da piju vodu iz Dunava, te da rade do iscrpljenosti. Prema sećanjima preživelih, od posledica rada i difterije, kao i torture, dnevno je umiralo i do 20-30 zarobljenika, koji su sahranjeni u masovnim grobnicama.