Savladar u srednjovekovnoj Srbiji
Savladar u srednjovekovnoj Srbiji bio je jedan od institucionih oblika vlasti koja je postojala u doba Srpskog carstva. Iako je ova institucija osnovana pod vizantijskim uticajima u srednjovekovnoj Srbiji ona je imala i neke lokalne specifičnosti.[1]
U Srpskom carstvu savladarstvo je proizašlo iz ranije u Srbiji već prisutne titule mladog kralja kao i vizantijske institucije savladarstva. Međutim kako je ono postupno primilo izrazito lokalne osobine, savladarstvo je u srednjovekovnoj Srbiji postalo specifična ustanova u kojoj su se izjednačila ovlašćenja prvog i drugog vladara. Tako npr. zajednička vladavina cara Uroša i kralja Vukašina nije bila kopija ni ugarskih ni vizantijskih institucija, već institucija sa odlikama koje su izrasle iz specifičnosti samog Srpskog carstva.[2]
Stefan Dušan i Uroš uredi
Prvi vladar na prostoru današnje Srbije imao je titulu cara dok je savladar imao titulu kralja. Polazeći od ove institucije Stefan Dušan je nakon krunisanja za cara aprila 1346. godine, svom sinu Urošu, titulu mladog kralja (koji je do tada nosio) zamenio titulom kralja, koja nije imala isto značenje kao ranije kraljevske titule, jer jeoj je uspostavljanjem carstva dato novo značenje. Razlika je bila u tome što je kralj Uroš, kao očev savladar imao pravo da
- kuje novac,
- upravlja teritorijom, koja se nije ograničavala na jednu manju oblast (kao što je bio slučaj sa ranijim mladim kraljevima),
- potpisuje sa kao kralj svih Srba.
Prema Nićiforu Grigori kralj Uroš je vladao teritorijama između Dunava, Skoplja i Jonskog mora dok je Stefan Dušan upravljao novoosvojenim krajevima. Naime, Uroš, koji je bio još dečak, nije mogao kao mlad i neiskusan kralj da zaista i koristi sva savladarska prava koja je imao. Pa su tako Car Dušan i njegov sud rešavali sva sporna pitanja sa Dubrovčanima, a i nadležnost nad carinom takođe je ostala u Dušanovoj sferi vladanja. Time je jedinstvo države bilo sačuvano.
Stefan Uroš V i Vukašin Mrnjavčević uredi
Nakon smrti Stefana Dušana, institucija savladarstva, kao način učvršćavanja položaja prestolonaslednika je napuštena. Car Uroš je za kralja i savladara odabrao Vukašina Mrnjavčevića (u tom istorijskom periodu najmoćnijeg velikaša), koji je sam upravljao znatnim delom teritorije.
Između savladarstva Dušana i Uroša i savladarstva Uroša i Vukašina postoje suštinske razlike:
- Kralj Vukašin je imao znatno veća ovlašćenja nego nekada kralj Uroš.
- Vukašinove nadležnosti su bile gotovo izjednačene sa nadležnostima cara.
- Vukašin se potpisivao kao kralj Srba i Grka.
- Vukašinova intitulacija se tako približava carskoj intitulaciji.
- Savladari su kovali novac sa natpisom kralj na licu i UROSIUS IMPERATOR na naličju.
- Slali su zajednička poslanstva u Dubrovnik po svetodmitarski dohodak, i zajednički ubirali i ovaj tribut.
- U manastiru Svetog Nikole u Psači zajednički su živopisani jedan do drugog, car sa počasne desne, a kralj sa leve strane.
- Bili su istovetno odeveni i držali su istovetne vladarske insignije.
Cilj uzdizanja najmoćnijeg oblasnog gospodara za savladara uredi
Ovaj oblik savladarstva imao je za cilj da osnaži centralnu vlast i zaustavi raspadanje carstva. Međutim to nije dala rezultate u svim sverama jer su već u vreme uspostavljanja savladarstva 1365. godine mnogi velikaši samostalno istupali, a krunisanje Vukašina su shvatili kao jačanje Mrnjavčevića tako da se situacija u Carstvu tim činom samo pogoršala.
Uvidevši slabosti posle 1366. savladari nisu više zajednički istupali. Vukašin se, pošto car Uroš nije imao dece, proglasio za prestolonaslednika, a svom sinu Marku dao je titulu mladog kralja.[3]
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ M. Ivković, Ustanova ″mladog kralja″ u srednjovekovnoj Srbiji, Istorijski glasnik 3—4 (1957) 59—80.
- ^ Blagojević, Miloš (1982). „Savladarstvo u srpskim zemljama posle smrti cara Uroša”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 21: 183—212.
- ^ R. Mihaljčić, Kraj Srpskog carstva, Beograd 1975.
Literatura uredi
- Blagojević, Miloš (2011). Srpska državnost u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Andrija Veselinović, Radoš Ljušić. Srpske dinastije. Službeni glasnik. 2008isbn=978-86-7549-921-3. str. 9—26.
- Tibor Živković. Portreti srpskih vladara (IX—XII). Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, (2006). str. 165—8
- Leksikon srpskog srednjeg veka, Beograd 1999.