Википедија

Severno more

море

Severno more je ivično more Atlantskog okeana smeštno u basenu između ostrva Velike Britanije na jugozapadu i zapadu, južnog dela Skandinavskog poluostrva na istoku, te obala Danske, Nemačke, Holandije i Belgije na jugoistoku. Sa Atlantskim okeanom je na severu povezano preko Norveškog mora, a na jugu preko Lamanša dok je preko Skageraka i Kategata povezano sa Baltičkim morem na istoku.

Severno more
Satelistki snimak basena Severnog mora
LokacijaSeverni Atlantik
Zemlje basenaNorveška; Danska; Nemačka; Holandija; Belgija; Francuska; Ujedinjeno Kraljevstvo
Nastanakpre 150 miliona godina
Maks. dužina580 km
Maks. širina970 km
Površina750.000 km2
Pros. dubina95 m
Maks. dubina700 m
Zapremina94.000 km3
Salinitet3,4 do 3,5‰
Maks. temperatura17°C
Min. temperatura6°C
Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi
Severno more
Severno more

Od severa ka jugu proteže se dužinom od oko 970 km a u najširem delu široko je 580 km. Površina tako oivičene akvatorije iznosi oko 750.000 km². Prosečna dubina je oko 95 metara, a maksimalna do 700 metara. Salinitet mu varira između 34 i 35 g/l i raste udaljavanjem od obala. Zbog uticaja tople golfske struje njegove obale se nikada ne mrznu. Istočne i zapadne obale su dosta razuđene što je posledica uticaja ledničke erozije dok su na južnim obalama akumulirane velike naslage glacijalnih sedimenata. U Skandinavskom delu obale planine se naglo spuštaju ka moru i formiraju brojne fjordove i arhipelage, a slično je i na obalama Škotske. Zapadnoevropski deo obale je dosta nizak i močvaran uz brojne peščane dine koje se protežu duž obala.

Najveće reke koje se ulivaju u Severno more su: Laba, Vezer, Rajna, Meza, Temza.

Od davnina Severno more je imalo veliki privredni značaj za stanovništvo sa njegovih obala počev od Vikinga, preko Hanzeatske lige do trgovačkih i osvajačkih baza Britanije, Holandije, Nemačke.

Severno more danas karakteriše izrazito gust brodski saobraćaj. Početkom šezdesetih godina 20. veka u Severnom moru su otkrivene rezerve nafte i gasa sa čijom eksploatacijom se krenulo početkom sedamdesetih godina 20. veka. Godine 2001. dnevno je vađeno 6 miliona barela (oko milion tona) nafte i 280.000.000 m³ prirodnog gasa.

Geografija uredi

Položaj i pružanje uredi

Severno more se najvećim delom prostire na evropskom kontinentalnom šelfu, osim malenog uskog područja u severnom delu mora u blizini Norveške. Severno more je zapljuskuje obalu Britanskih ostrva (Engleska i Škotska) na zapadu[1] i mnoge severnoevropske i srednjoevropske zemlje kao što su Norveška (severoistok), Danska (istok), Nemačka (jugoistok), Holandija (jug) te Belgija i Francuska (jugozapad).[2][1][3]

Na jugozapadu Severno more je preko Doverskih vrata povezano sa kanalom Lamanš, dok je na istoku preko moreuza Skagerak i Kategat povezano sa Baltičkim morem. Na severu se široko otvara prema Norveškom moru, kao istočnom delu severnog Atlantskog okeana. Osim očiglednih granica na obalama okolnih država, Severno more je od moreuza Skagerak ograničeno zamišljenom linijom počev od norveškog grada Lindesnes do danskog Hanstholma. Severna granica mora prema Atlantiku je prirodno dosta nejasno određena. Tradicionalno, uzima se zamišljena linija od severne Škotske preko Šetlandskih ostrva do norveškog Olesunda. Prema sporazumu Oslo-Pariz iz 1962. ova granica se pruža nešto zapadnije i severnije duž 5° zapadne dužine i 62° severne širine na visini norveškog fjorda Gejranger fjord.

Pružanje u smeru sever-jug iznosi oko 1.120 km od 50°56' S do 62 °CGŠ. Najveća širina od istoka do zapada iznosi 1.001 km od 4°26' ZGD do 9°50' IGD. Površina Severnog mora iznosi oko 575.000 km² uz prosečnu dubinu od 94 metra, što daje približnu zapreminu vode od oko 54.000 km³.[4]

Podela uredi

Za potrebe ribolova i praćenja vremenskih nepogoda, nemačka pomorska meteorološka služba iz Hamburga uslovno je podelila Severno more na određena područja:

Zapadno Severno more od severa prema jugu:

  • Viking – istočno od Šetlandskih ostrva
  • Forties – istočno od Škotske
  • Doger – između ostalog područje u blizini praga Doger
  • jugozapadno Severno more

Istočno Severno more od severa prema jugu:

  • Utsira – zapadno od norveške obale, po istoimenom ostrvu
  • Fišer – zapadno graniči sa moreuzom Skagerak
  • Nemački zaliv – ispred holandske, nemačke i danske obale

Pritoke uredi

 
Fert of Tej Dandija

Najveće reke koje se ulivaju u Severno more su Laba, Vezer, Rajna, Meza i Temza.[5]

Geologija uredi

U geološkom smislu, Severno more je dosta staro more. Njegov nastanak kao i njegove promene veličine i oblika mogu se pratiti u periodu od oko 350 miliona godina. U tercijaru korito Severnog mora je konačno potonulo. Međutim, današnji oblik dobilo je tek krajem posljednjeg ledenog doba prije oko 11.000 godina. Čak i današnje stanje je samo jedna faza u dinamičnom razvoju Severnog mora. Dugoročno se smatra da će i dalje rasti nivo mora. Procenjuje se da je u posljednjih 7.500 godina taj rast iznosio oko 33 cm u jednom veku (prema srednjem vodostaju tokom plime mereno na nemačkoj obali). U 20. veku zabeležen je rast nivoa mora od 20 do 25 cm.

U posljednjem ledenom dobu, kao i u prethodnim, velike količine vode su bile zarobljene u ledu lednika, tako da je u unutrašnjosti Skandinavije sloj leda iznosio i do 3 km. Nivo Severnog mora na vrhuncu ledenog doba nalazio se oko 120 metara ispod današnjeg nivoa, a obalna linija se nalazila oko 600 km severno od današnje. U to doba veliki delovi Severnog mora bili su kopno. Krajem poslednjeg ledenog doba nivo mora nalazio se oko 60 m ispod današnjeg prosečnog stanja, pri čemu je obalna linija bila severno od današnjeg praga Doger. Celo južno područje današnjeg Severnog mora bilo je kopno (takozvana zemlja Doger), a evropsko kopno i britanska ostrva bili su spojeni u jedinstvenu kopnenu masu. Posle toga vekovima je rastao nivo mora, pri čemu je brzina rasta tokom vremena bila sve manja.

Oblik uredi

 
Satelitska slika Severnog mora, Prag Doger je označena crveno

Severno more je šelfsko more sa prosečnom dubinom od samo 94 metra. Dno mora najvećim delom zauzima kontinentalni šelf, tako da dubina raste od 25 m do 35 m u južnom delu na oko 100 do 200 m na kontinentalnom pragu između Norveške i severno od Šetlandskih ostrva. Celi južni deo mora ima najveću dubinu od oko 50 metara. Izuzetak čini Norveška brazda, na čijem najdubljem području je izmerena dubina od 725 metara. Najpliće mesto pored obalnih područja nalazi se u području praga Doger. U južnom delu mora nalaze se i brojni peskoviti plićaci.

Severno more se uopšteno može podeliti na plitki južni deo, centralno Severno more, severno Severno more i Norvešku brazdu sa prelazom u Skagerak. U južnom Severnom moru u kanalu Lamanš prelazi se kroz Doverska vrata. Južni zaliv se nalazi ispred obala Holandije i Belgije, a Nemački zaliv uključujući i Helgolandski zaliv nalazi se ispred nemačke obale. Područje plitkih voda Dogerovog praga čini razgraničenje Nemačkog zaliva od centralnog mora. Vadensko more pruža se duž južne obale od Den Heldera u Holandiji, preko cele nemačke severnomorske obale sve do Esbjerga u Danskoj.

Plitka zona Dogerovog praga je veličine kao pola Holandije sa dubinom između 13 m do najviše 20 metara. Ona je poznata kao mesto za ribolov, a pri velikim olujama ovdje čak dolazi do lomljenja talasa. Norveška bradza sa prosečnom dubinom između 250 i 300 m, a na prelazu prema Skageraku i do 725 m, igra značajnu ulogu za razmenu vode sa Baltičkim morem i ostatkom Atlantika. Duž Norveške braze teče Norveška struja, preko većeg dela Severnog mora dalje u Atlantik. Osim toga tuda prolazi i veći dio struja koje potiču iz Severnog mora prema severu. U centralnom delu moru, oko 200 km istočno od škotskog grada Dandi nalaze se druge brazde poznate kao Đavolja rupa. Nekoliko kilometara duge brazde idu u rasponu od oko 90 metara dubine do dubine oko 230 m. Doverska vrata dosežu dubinu od oko 30 m, morsko dno prema zapadu se spušta te na kraju Lamanša doseže do 100 m. Između Holandije i Velike Britanije dubine iznose od 20 do 30 m, dok ispred frizijske obale dosežu i do 45 metara.

Hidrologija uredi

Osnovni podaci uredi

 
Ušće Rajne

Sadržaj soli u morskoj vodi zavisi od mesta i godišnjeg doba a kreće se od 15 do 25 promila u blizini rečnih ušća te od 32 do 35 promila u severnom delu mora. Temperatura mora ljeti može dostići 25 °C a zimi do 10 °C. Pri tome temperatura često jako varira u zavisnosti od uticaja Atlantskog okeana, od dubine mora, a najviše od morskih struja. U dubljem, severnom delu mora, u jednom području južno i istočno od Šetlandskih ostrva, temperatura Severnog mora je tokom cele godine gotovo konstantna na 10 °C zbog ulaska atlantskih voda. Sa druge strane, vrlo plitke vode Vadenskog mora imaju znatne temperaturne oscilacije pa tokom vrlo oštrih i hladnih zima može doći i do formiranja leda.

Kruženje vode uredi

Razmena slane vode u Severnom moru odvija se kroz kanal Lamanš i duž škotske i engleske obale iz Atlantika u Severno more. Najveći unos slatke vode u Severno more su reke koje se ulivaju u Baltičko more, a čija voda dospeva u Severno more preko Skageraka. Reke koje se ulivaju direktno u Severno more imaju ukupan sliv od oko 841.500 km² i godišnje dopremaju od 296 do 3454 km³ slatke vode u more. Reke koje se ulivaju u Baltik imaju ukupan sliv od 1.650.000 km², što je gotovo dvostruko više, a nose godišnje oko 470 km³ slatke vode.

Duž danske i norveške obale u Atlantski okean se vraća Norveška struja iz Severnog mora. Ona se uglavnom kreće po dubini od 50 do 100 m. Slane vode Baltičkog mora i sveža voda iz fjordova i Severnog mora daju ovoj struji relativno nizak salinitet. Deo toplijih voda koje dolaze iz Atlantika okreću se duž Norveške struje i daju određenu toplo jezgro u vodama. Zimi ova struja ima temperaturu od 2 do 5 °C, dok salinitet iznosi manje od 34,8 promila. Atlantska voda u Severnom moru odvojena frontom je, za razliku od Norveške struje, nešto toplija do 6 °C, a salinitet joj iznosi više od 35 promila.[7]

U periodu od jedne do dve godine, celokupna voda u moru se potpuno zameni. Unutar mora mogu se raspoznati jasni vodeni frontovi koji se razlikuju u temperaturi, salinitetu, količini hranjivih materija i količini zagađenja, što se mnogo lakše zapaža leti nego zimi. Najveći vodeni frontovi su frizijski front, koji odvaja vodu iz Atlantika od vode iz Lamanša, te danski front, koji odvaja priobalne vode od centralnog dela mora. Voda iz ušća velikih reka vrlo sporo prelazi u Severno more. Slatke vode iz Rajne i Labe, na primer, mogu se primetiti sve do severozapadne obale Danske u odnosu na morsku vodu. Uticaji unosa materija iz reka i atmosfere na cirkulaciju vode mogu se proceniti kompleksnim scenarijima samo pomoću modernih numeričkih metoda.

Plima i oseka uredi

Plimu i oseku u Severnom moru izazivaju plime i oseke severnog Atlantika, jer je samo Severno more relativno plitko i malo da bi se na njemu formirala značajnija plima. Plima i oseka se menjaju u ritmu od po 12 sati i 25 minuta. Tačnije, vremenski period između dva ciklusa plime i oseke po pravilu iznosi 24 h 50 min. Plimni talasi izazivaju Koriolisov efekat na istočnoj obali Škotske i Engleske u pravu juga te nakon 10 do 11 sati nakon Škotske dolaze do Nemačkog zaliva. Pri tome oni dva do tri puta dostižu amfidromsku tačku. Jedna od tih tačaka se nalazi vrlo blizu Doverskih vrata. One nastaju zbog plimnih talasa koji ulaze preko Lamanša te utiču na plimu i oseku u uskom pojasu Den Hufden u južnom zalivu između južne Engleske i Belgije i Holandije. Ako se uzme u obzir ova tačka, plimni talasi od severne Škotske do Borkuma putuju oko 12 sati duže. Obe druge amfidromske tačke nalaze se blizu obale južne Norveške i na liniji između južne Danske i južne Škotske preko Jitlandskog grebena sa koordinatama 55° 25' S, 5° 15' I. One čine jedinstveno polje oko kojih se dešavaju plime i oseke.

Razlika između plime i oseke u južnoj Norveškoj iznosi manje od pola metra, međutim povećava se udaljenošću neke obale od amfidromske tačke. Niske obale i levkasta suženja povećavaju ovu razliku. Najveća razlika između plime i oseke je na engleskoj obali u zalivu Voš, gde razlika doseže i do 6,8 metara. Zbog interferenci sa plimnim talasima iz Lamanša na holandskoj obali kod Roterdama[8][9] javlja se nedostatak vode a kod Den Heldera[10] periodično se javljaju dvovršne ili trovršne poplave. Na nemačkoj obali razlika između plime i oseke u zavisnosti od oblika i položaja obale iznosi od 2 do 4,5 metra. Ispred obale Jilanda razlike se smanjuju te do moreuza Skagerak i Kategat plimni valovi nestaju.

U plitkim područjima, ne samo u Nemačkom zalivu, stvarna razlika plime i oseke je znatno pod uticajem drugih faktora kao što su položaj obale i pretežni vetrovi ili oluje (olujna plima). U područjima ušća reka plimni talasi mogu povećati plimne nivoe reka i izazvati ili pojačati efekte plimne poplave.

Značaj uredi

 
Približna podela Severnog mora prema ekonomskim zonama

Južna obala mora je vrlo gusto naseljena i u skladu s tim vrlo je privredno razvijena. U području obale dugom oko 150 km živi oko 80 miliona ljudi, od čega je gotovo svo stanovništvo Belgije i Holandije, većinom u urbanim naseljima i gradovima. U ovim obalnim područjima gustina naseljenosti po kvadratnom kilometru iznosi preko 1.000 stanovnika. Odsečak obale između Hamburga i Brisela je jako industrijaliziran. Ovde se nalazi i neke od najvećih koncentracija teške industrije u svetu.[11]

Politički status uredi

Iako je faktička kontrola nad Severnim morem bila odlučujuća za prevlast nad severozapadnom Evropom još od vremena Vikinga, od prvog Englesko-holandskog pomorskog rata 1652-1654 ono je postalo pitanje svetske politike. Sve do početka Drugog svetskog rata, Severno more pravno nije pripadalo nikom, osim što su pogranične države prisvajale samo uski priobalni pojas pod svoj suverenitet. Međutim, u poslednjih nekoliko decenija situacija se drastično promenila. Države koje izlaze na obalu Severnog mora imaju pretenziju na takozvanu zonu od 12 mi (19 km).[12] Morska granica ove zone čini i granicu teritorije tih država. Površina mora unutar državne teritorije spada u područje državnih voda i državnih vodenih puteva.

U zoni od 12 mi (19 km), severomorske države zadržavaju ekskluzivno pravo na ribolov. Međutim, tokom takozvanih bakalarskih ratova, Island se izborio da njegova međunarodna zona za ribolov bude 200 mi (320 km), čemu su se pridružile i države EU, tako da je Severno more praktično zatvoreno u odnosu na druge države. Ribolov je ograničen na države EU i Norvešku, dok sve ostale države moraju potpisati posebni sporazum. Koordinacija između država regulirana je Zajedničkom politikom o ribolovu EU kao i ugovorima između EU i Norveške. Nakon što su ispod dna Severnog mora otkrivene zalihe nafte i gasa, Norveška je uzela sebi za pravo pretenzije u skladu sa Ženevskim konvencijama o teritorijalnom moru i spoljnom pojasu, a nedugo zatim sledile su je i druge države. Dno Severnog mora je podeljeno takođe principom srednjih linija, prema zamišljenim srednjim linijama između dve priobalne države. Samo je između Holandije, Nemačke i Danske dno mora drugačije podeljeno, nakon dugotrajnijih sukoba i nakon presude Međunarodnog suda pravde.[13] Pošto bi Nemačka zbog svoje geografske pozicije u suprotnom imala vrlo mali deo dna u odnosu na svoju liniju obale, u nemačku ekonomsku spada i još jedno polje, takozvana zona pačiji kljun.

Sirovine uredi

Geolozi su 1958. godine otkrili u blizini gradića Slohterena u holandskoj provinciji Groningen polje zemnog gasa. Smatralo se da postoje druga polja ispod morskog dna u Severnom moru, međutim u to doba nisu bila definirana jasna prava vlasništva na otvorenom moru. Probna bušenja počela su 1966, a već 1969. Phillips Petroleum Company otkrila je u norveškom sektoru polje Ekofisk, u to doba jedno od 20 najvećih naftnih polja na svetu, koje se odlikuje naftom vrlo siromašnom sumporom. Prve komercijalne količine počele su se crpiti 1971. godine. Nafta iz polja Ekofrisk se prvobitno prevozila tankerima, a 1975. je napravljen naftovod do engleskog Klivlend te 1977. drugi naftovod do nemačkog Emdena. Veći značaj za naftne kompanije ove rezerve su dobile nakon naftnih kriza 1970-ih, kad su cene nafte na svetskom tržištu dovele do povećanja isplativosti ulaganja u ove rezerve. Tokom 1980-ih i 1990-ih usledila su otkrića novih naftnih polja ispod Severnog mora. Iako su troškovi njene proizvodnje vrlo visoki, dobijena nafta ima vrlo visok kvalitet, što uz činjenice da okolna regija ima reputaciju jake političke i sigurnosne stabilnosti i da su u blizini razvijene zemlje zapadne Evrope, daju ovom području veliki ekonomski značaj.

U međuvremenu, do danas u Severnom moru postoji oko 450 naftnih platformi, čime je Severno more najvažnije pomorsko naftno područje. Većina platformi se nalazi u britanskom sektoru Severnog mora, a nakon njih su platforme u norveškom, holandskom i danskom sektoru. Britanski i norveški sektor pored toga imaju i najveće rezerve nafte. Procene polaze od toga da se samo u norveškom sektoru nalazi oko 54 posto naftnih i 45% rezervni prirodnog gasa. Značajna naftna polja, pored Ekofiska su takođe norveško polje Statfjord čije je priključenje na naftovod zahtevalo prelazak naftovoda preko Norveške brazde. Norveška državna naftna kompanija Statoil, u skladu sa norveškim zakonom, zadržava najmanje 50% udela u naftnim poljima koja se nalaze u norveškom sektoru. Najveće polje prirodnog gasa u Severnom moru je polje Trol. Ono se nalazi u Norveškoj brazdi na dubini od 345 metara, te su učinjeni veliki napori da se do njega dođe i počne crpiti gas. Jedna od platformi visoka 472 m i teška 650 hiljada tona je najveća priobalska platforma i najveći objekat koji je čovek ikada transportovao.

Vrhunac eksploatacije dosegnut je 1999. godine kada se dnevno dobijalo gotovo 6 miliona barela nafte (950.000 m³) i 280 miliona m³ zemnog gasa. Međutim, do danas je dno Severnog mora toliko istraženo, da se gotovo ne očekuje da će u njemu biti nekih većih otkrića novih zaliha. Gotovo svi svetski proizvođači nafte učestvuju u njenoj eksploataciji sa dna Severnog mora. U posljednjih nekoliko godina neki veći svetski naftni koncerni kao što su Shell i BP obustavili su vađenje nafte u Severnom moru a količina dobijene nafte od 1999. godine do danas je u stalnom padu zbog sve manjih rezervi. Cena nafte tipa brent crude, jedne od prvih sorti nafte koja se dobijala iz Severnog mora, i danas služi kao standard i usporedba na tržištu nafte u Evropi, Africi i Bliskom istoku.

Osim eksploatacije nafte i gasa, priobalne države sa dna Severnog mora svake godine vade nekoliko miliona kubnih metara peska i šljunka. Oni se najviše koriste u građevinarstvu, za nasipanje plaža peskom kao i za zaštitu obalnog pojasa. Najveći korisnik peska u 2003. bile su Holandija (oko 30 miliona m³) i Danska (oko 10 miliona m³ u području Severnog mora). Prema podacima iz 2005. Nemačka je iz Severnog mora izvadila 740.000 m³ peska i šljunka.[14]

Turizam uredi

Na obalama i plažama Severnog mora turizam je umereno razvijen. Turistički privlačne su uglavnom belgijska, holandska, nemačka i danska obala. U Velikoj Britaniji takođe postoji nekoliko turističkih mesta na severnomorskoj obali. Morski turizam u Engleskoj koncentriran je uglavnom na obalu Lamanša.

Zbog stalnih i jakih vjetrova među turistima su omiljeni vodeni sportovi jedrenje i surfanje na vetru. Međutim zbog jakih plima i brojnih plitkih područja u blizini obala, područje Severnog mora je dosta zahtevnije za jedrenje od Baltičkog ili Sredozemnog mora, tako da u njegove vode zalazi znatno manji broj jedrilica.

Reference uredi

  1. ^ a b L.M.A. (1985). „Europe”. Ur.: University of Chicago. Encyclopædia Britannica Macropædia. 18 (Fifteenth izd.). U.S.A.: Encyclopædia Britannica Inc. str. 832—835. ISBN 978-0-85229-423-9. 
  2. ^ Ripley, George; Charles Anderson Dana (1883). The American Cyclopaedia: A Popular Dictionary of General Knowledge (Digitized 11 October 2007 by Google Books online). D. Appleton and company. str. 499. Pristupljeno 26. 12. 2008. 
  3. ^ Helland-Hansen, Bjørn; Nansen, Fridtjof (1909). „IV. The Basin of the Norwegian Sea.”. Report on Norwegian Fishery and Marine-Investigations Vol. 11 No. 2. Geofysisk Institutt. Arhivirano iz originala 14. 01. 2009. g. Pristupljeno 09. 1. 2009. 
  4. ^ „About the North Sea: Key facts”. Safety at Sea project: Norwegian Coastal Administration. 2008. Arhivirano iz originala 09. 12. 2008. g. Pristupljeno 02. 11. 2008. 
  5. ^ Ray, Alan; Carleton, G.; Jerry McCormick-Ray (2004). Coastal-marine Conservation: Science and Policy (Digitized by Google Books online) (illustrated izd.). Blackwell Publishing. str. 262. ISBN 978-0-632-05537-1. Pristupljeno 21. 11. 2009. 
  6. ^ Leibniz-Institut für Ostseeforschung Warnemünde: Gehört das Kattegatt noch zur Ostsee?
  7. ^ „CIMAS – Norveške struje i struje na severnom rtu”. Arhivirano iz originala 01. 01. 2018. g. Pristupljeno 08. 04. 2017. 
  8. ^ Tabela plime i oseke za Rotterdam
  9. ^ Tabela plime i oseke za Hoek van Holland
  10. ^ Tabela plime i oseke za Helder
  11. ^ „Chapter 5: North Sea” (PDF). Environmental Guidebook on the Enclosed Coastal Seas of the World. International Center for the Environmental Management of Enclosed Coastal Seas. 2003. Arhivirano iz originala (PDF) 17. 12. 2008. g. Pristupljeno 24. 11. 2008. 
  12. ^ Objava Proklamacije savezne njemačke vlade o proširenju njemačkog obalnog pojasa od 11. novembra 1994. (BGBl. I pp. 3428)
  13. ^ Međunarodni sud pravde: North Sea Continental Shelf Cases, presuda od 20. februara 1969. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. март 2016) sažetak presude (engl.; PDF)
  14. ^ Međunarodno veće za istraživanje mora (ICES): Cooperative Research Report No. 297, august 2009: Effects of extraction of marine sediments on the marine environment 1998 – 2004. стр. 167

Литература uredi

  • Ray, Alan; Carleton, G.; Jerry McCormick-Ray (2004). Coastal-marine Conservation: Science and Policy (Digitized by Google Books online) (illustrated изд.). Blackwell Publishing. стр. 262. ISBN 978-0-632-05537-1. Приступљено 21. 11. 2009. 
  • Ripley, George; Dana, Charles Anderson (1883). The American Cyclopaedia: A Popular Dictionary of General Knowledge (Digitized 11 October 2007 by Google Books online). D. Appleton and company. стр. 499. Приступљено 26. 12. 2008. 
  • „North Sea”. Country Analysis Briefs. Energy Information Administration (EIA). 2007. Приступљено 23. 01. 2008. 
  • „North Sea Facts”. Royal Belgian Institute of Natural Sciences. Management Unit of North Sea Mathematical Models. Архивирано из оригинала 02. 06. 2008. г. Приступљено 15. 02. 2009. 
  • Starkey, David J.; Morten Hahn-Pedersen (2005). Bridging troubled waters: Conflict and co-operation in the North Sea Region since 1550. Esbjerg [Denmark]: Fiskeri-og Søfartsmuseets. ISBN 978-87-90982-30-0. 
  • Ilyina, Tatjana P. (2007). The fate of persistent organic pollutants in the North Sea multiple year model simulations of [gamma]-HCH, [alpha]-HCH and PCB 153Tatjana P Ilyina;. Berlin ; New York: Springer. ISBN 978-3-540-68163-2. 
  • Karlsdóttir, Hrefna M. (2005). Fishing on common grounds: the consequences of unregulated fisheries of North Sea Herring in the postwar period. Göteborg: Ekonomisk-Historiska Inst., Göteborg University. ISBN 978-91-85196-62-3. 
  • Tiedeke, Thorsten; Weiler, Werner (2007). North Sea coast: landscape panoramas. Nelson: NZ Visitor; Lancaster: Gazelle Drake Academic. ISBN 978-1-877339-65-3. 
  • ed. by Erik Thoen (2007). Rural history in the North Sea area: a state of the art (Middle Ages – beginning 20th century). Turnhout: Brepols. ISBN 978-2-503-51005-7. 
  • Waddington, Clive; Pedersen, Kristian (2007). Mesolithic studies in the North Sea Basin and beyond: proceedings of a conference held at Newcastle in 2003. Oxford: Oxbow Books. ISBN 978-1-84217-224-7. 
  • Zeelenberg, Sjoerd (2005). Offshore wind energy in the North Sea Region: the state of affairs of offshore wind energy projects, national policies and economic, environmental and technological conditions in Denmark, Germany, The Netherlands, Belgium and the United Kingdom. Groningen: University of Groningen. OCLC 71640714. 
  • Jürgen Ehlers Die Nordsee. Vom Wattenmeer zum Nordatlantik. Primus Verlag, Darmstadt. 2008. ISBN 978-3-89678-638-8.
  • Norbert Fischer, Susan Müller-Wusterwitz und Brigitta Schmidt-Lauber (ed): Inszenierungen der Küste. Reimer. . Berlin. 2007. ISBN 978-3-496-02800-0. 
  • Horst Güntheroth: Die Nordsee – Portrait eines bedrohten Meeres. Gruner und Jahr, Hamburg. 1986. ISBN 978-3-570-07168-7.
  • Richard Pott: Die Nordsee - eine Natur- und Kulturgeschichte. Beck. . München. 2003. ISBN 978-3-406-51030-4. 
  • Reineck, H. E. & Schäfer, W. (1956): Kleines Küsten-ABC für Binnenländer an der Nordsee, Senckenberg, Wilhelmshaven, (pdf 2,5 MB)

Spoljašnje veze uredi

 
Severno more na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Северно_море&oldid=27549696”