Википедија

Skender Kulenović

југословенски писац

Skender Kulenović (Bosanski Petrovac, 2. septembar 1910 — Beograd, 25. januar 1978)[1] bio je srpski[2][3] književnik. Kulenović je zadužio srpsku kulturu primarno poemom Stojanka majka Knežopoljka.[4]

Skender Kulenović
Skender Kulenović, 1943. godine
Lični podaci
Datum rođenja(1910-09-02)2. septembar 1910.
Mesto rođenjaBosanski Petrovac, Austrougarska
Datum smrti25. januar 1978.(1978-01-25) (67 god.)
Mesto smrtiBeograd, SFR Jugoslavija}
Književni rad
Najvažnija delaStojanka majka Knežopoljka

Biografija uredi

U Bosanskom Petrovcu je završio osnovnu školu. Otac mu je bio Salih-beg iz stare begovske porodice, čije ime sugeriše na poreklo od Kulin-bana[5]. Nakon naglog osiromašenja njegove begovske porodice[6] agrarnom reformom, prelazi u majčino rodno mjesto Travnik. Tu je kao spoljni učenik završio Jezuitsku gimnaziju. Već u trećem razredu gimnazije javio se prvim književnim radom, zbirkom soneta „Ocvale primule“. Zatim je studirao pravo na Zagrebačkom univerzitetu, ali je studije napustio i posvetio se novinarstvu.[7] Njegova rođena braća bila su slikar Muhamed Kulenović, koji je stradao u ustaškom logoru Kerestinec i sportista Muzafer Kulenović, koji je stradao u logoru Banjica.[8]

Godine 1941. stupa u prvi partizanski odred Bosanske Krajine. Nosilac je Partizanske spomenice 1941.[9] Bio je većnik AVNOJ-a na drugom zasedanju 1943. godine.[1]

Bio je oženjen Verom Crvenčanin Kulenović, prvom ženom filmskom rediteljkom u Jugoslaviji, sa kojom je imao dvoje djece: Vuka Kulenovića, kompozitora i Biljanu Kulenović, balerine.[10][11]

Zbog velikog književnog doprinosa izabran je 16. decembra 1965. za dopisnog člana Srpske akademije nauka i umetnosti, a 21. marta 1974. za njenog redovnog člana.[12]

Umro je 25. januara 1978. godine u Beogradu.[13]

Književni rad uredi

Još u gimnaziji Kulenović je napisao svoj prvi sonetni venac “Ocvale primule”. Pisao je pjesme i poeme, komedije, eseje, kritike, putopise, crtice, priče i romane. Još kao student ušao je u zagrebački krug socijalnih pisaca. Posvijetivši se novinarstvu, nakon prekinutih studija, sarađivao je u brojnim listovima i časopisima, a 1937. sa Hasanom Kikićem i Safetom Krupićem pokreće u Zagrebu muslimanski časopis Putokaz.

Godine 1941. odlazi u partizane, gdje tokom rata piše poeme, uređuje listove (Bosanski udarnik, Glas, Oslobođenje). Dok je većina pjesnika boraca sazrevala tokom rata i iskazala se kasnije, Skender Kulenović je svoja najbolja djela napisao upravo u NOB-u.[6]

Odmah poslije rata je direktor drame Narodnog pozorišta u Sarajevu, gdje je režirao tri predstave i počeo da piše drame. Uređuje Pregled, Književne Novine i Novu misao. Jedno vrijeme bio je dramaturg Narodnog pozorišta u Mostaru, a po presjeljenju u Beograd urednik u beogradskom izdavačkom preduzeću Prosveta.[7]

U njegovoj poeziji gospodare dva suprotna oblika, sonet i poema. Sonete je pisao na početku i na kraju svoje pjesničke karijere, dok iz ratnih godina potiču tri njegove poeme: "Stojanka majka Knežopoljka" (1942),[14] "Pisma Jova Stanivuka" (1942) i "Ševa" (1943). One su napisane po ugledu na epske narodne pjesme.[6] Najvažnija djela: poeme „Stojanka majka Knežopoljka” i „Ševa“, komedije "Djelidba", "Večera" i "A šta sad?" (1947), Soneti (1968), zbrka pripovedaka "Divanhana" (1972), zbrka pripovedaka za djecu "Gromovo đule" (1975) i roman "Ponornica" (1977).

Njegova najbolja i najslavnija poema "Stojanka majka Knežopoljka" nastala je kao pjesničko svjedočanstvo užasa ustaškog klanja nad srpskim civilima na Kozari. Oblikovana je po modelu narodne tužbalice.[9] Ali ona je više poziv na osvetu, slavljenje slobode i života, nego jadikovka majke što je izgubila tri sina u neprijateljskoj ofanzivi. Vizija pobjede izvire iz iskonske vjere čovjeka u obnoviteljsku snagu prirode, u neuništivost života. Raskošno obilje žive materije, plodnost njiva, snaga muških mišića i bujnost ženskih grudi, sve se to izlilo i u jezik poeme, svjež, neiscrpan, kao izvor koji neprekidno ističe, a nikada ne gubi vodu.[6]

 
Tabla na zgradi u Vlajkovićevoj ulici, Beograd

Glasoviti Kulenovićev jezik koji su kao prvorazrednu vrijednost prepoznali mnogi, među ostalim, i Radomir Konstantinović i Danilo Kiš. U eseju „Apsolutni Krajišnik Skender Kulenović“ autor Filosofije palanke s neskrivenim divljenjem govori o „izuzetnom jezičkom čulu“ Skendera Kulenovića te dodaje: „Njegovo znanje jezika jeste znanje na granici bića i ne-bića, na kojoj kao da se, pod prijetnjom uništenja, između 'stvari', egzistencije i riječi gubi razlika, tako da, na mahove, tu biti znači govoriti (…).“

 
Jedna od ulica u Banjoj Luci nosi njegovo ime.

Danilo Kiš pak svoj esej počinje dijagnozom: „Skender Kulenović je bio rudar jezika (…) zalazio je on u najdublje slojeve našeg bogatog jezika (…). Jednako u svojim pesmama kao i u svojim prozama, Skender je birao uvek najtvrđu reč, uvek iz najdubljih jezičkih slojeva, uvek iz najtamnijih svojih leksičkih zona, jer je za njega najtačnija bila ona reč koja je najduže mirovala u rudi predanja, ona koja je najmanje istrošena, ona koja je najljuće zveknula na njegovom jezičnom nakovnju.“

U Kulenoviću se prepoznaje teški istočnjački prigušeni senzualizam, kao i osjećanje da jedino što poput stećka može nadživjeti sve iluzije jest teška reč maternjeg jezika.

Nagrade i priznanja uredi

Skender Kulenović je dobitnik niza nagrada i priznanja:[12]

Reference uredi

  1. ^ a b Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 409. 
  2. ^ Tasić, Snežana (9. 10. 2010). „Vera Crvenčanin Kulenović: Skender u šetnji oblikovao sonete”. Glas Srpske. Arhivirano iz originala 2. 12. 2022. g. Pristupljeno 15. 2. 2023. „[Vera Kulenović]: Jedan interesantan detalj je da sam tragajući za svim ovim dokumentima Skenderovog života naišla i na jedan njegov partijski dosije koji je bio pod zabranom, ali uspela sam da dođem do njega. On je posle Kozare pisao nacionalnost Srbin, zvanično u svom dokumentu. Njegova lična karta je bila Srbin. On to nije javno govorio jer nije sebi time pravio reputaciju srpskog pisca.'” 
  3. ^ Nametak, Alija (1997). Sarajevske uspomene. Zagreb: Hrvatska sveučilišna naklada. str. 158. ISBN 953-169-001-4. Pristupljeno 15. 2. 2023. „'Međutim, čini mi se, Skender se tada nacionalno opredijelio kao Srbin'” 
  4. ^ Pavlović, Milivoje (2014). Ogledalo Dobrice Ćosića. Beograd: Novosti. str. 137. 
  5. ^ Bruno Ljubez: "Jajce Grad...", Jajce 2009.
  6. ^ a b v g Deretić, Jovan (1987). Kratka istorija srpske književnosti. Beograd: BIGZ. ISBN 86-13-00060-6. Pristupljeno 17. 11. 2018. 
  7. ^ a b „Skender Kulenović biografija”. Sećanja.com. Pristupljeno 17. 11. 2018. 
  8. ^ Škrgo, Enes (14. februar 2021). „Škrgo: Braća Kulenović”. Nomad. Pristupljeno 2. januar 2022. 
  9. ^ a b „Skender Kulenović”. poezijasustine.rs. Pristupljeno 1. 2. 2022. 
  10. ^ Crvenčanin 2012
  11. ^ „Dragan Kolundžija dobitnik „Književnog vijenca Kozare“”. Radio-televizija Republike Srpske. 2. 9. 2011. Pristupljeno 3. 9. 2011. 
  12. ^ a b „SKENDER KULENOVIĆ”. sanu.ac.rs. Pristupljeno 1. 2. 2022. 
  13. ^ „Skender Kulenović- pisac i akademik”. glassrpske.com. Pristupljeno 1. 2. 2022. 
  14. ^ „[Projekat Rastko] Skender Kulenovic: Stojanka majka knezpoljka”. www.rastko.rs. Pristupljeno 2023-01-25. 

Literatura uredi

  • Crvenčanin, Vera (2012). Ima tako ljudi. Beograd: Svet knjige. 

Spoljašnje veze uredi

 
Skender Kulenović na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Скендер_Куленовић&oldid=27770859”