Смрт војводе Пријезде
Smrt vojvode Prijezde je srpska narodna epska pesma pokosovskog ciklusa. Prvi put ju je zapisao Vuk Stefanović Karadžić u delu Pjesme junačke najstarije, knjiga druga 1845.
Karakteristike pesme uredi
Književni rod: epika
Književna vrsta: narodna pesma
Ciklus: pokosovski
Stih: deseterac
Tema: odbrana Stalaća pred turskom vojskom, smrt vojvode Prijezde, samopožrtvovanost Prijezde i Jelice
Glavni likovi: vojvoda Prijezda, vojvodina supruga Jelica
Istorijska podloga uredi
Istorijski okvir pokosovskih pesama predstavlja period posle kosovske bitke do 1459. godine, kada je Smederevo palo pod tursku vlast. To je doba postepenog osvajanja srpskih gradova od strane turskog carstva. Kada je sultan Musa stigao do Stalaća, naišao je na žestoku i požrtvovanu odbranu. Komandant je izgoreo u plamenu koji je zahvatio kulu. Konstantin Filozof, životopisac kneza i kasnije despota Stevana Lazarevića, opisuje osvajanje Muse, ali nije zabeležio ime junaka. Pesnik je komandantu dao ime Prijezda i uneo romantiku u pesmu; junak je sa ženom skočio u reku.[1] Pesme pokosovskog ciklusa su uglavnom pesimistične, izražavaju više beznađe nego nadu, u njima je više umiranja nego života, nema ni smeha ni veselja.[2]
Za ovu pesmu se može reći da opisuje vreme između 1451. i 1481. godine, u vreme vladavine turskog sultana Mehmeda Drugog osvajača, pošto pesma počinje njegovim pismom vojvodi Prijezdi.[3]. U drugim izvorima navodi se mart 1413. godine kao vreme napada na Stalać.[1]
Pored Stalaća postoje ostaci srednjevekovnog utvrđenja pod nazivom Todorova kula ili Kula Todora od Stalaća, za koga se smatra da je vojvoda Prijezda iz pesme.
Sadržaj uredi
Pesma počinje ponižavajućim pismom turskog cara Mehmeda vojvodi Prijezdi u kome traži:
Prvo dobro, sablju navajliju,
Koja seče drvlje i kamenje,
Drvo, kamen i studeno gvožđe;
Drugo dobro, Ždrala konja tvoga,
Koji konjic može preletiti
Zasobice i po dva bedema;
Treće dobro, tvoju ljubu vernu
Vojvoda Prijezda se suprotstavlja caru Mehmedu i odbija da ispuni njegove zahteve. Car šalje vojsku na Stalać, ali hrabri vojvoda ne želi da se preda. Tri godine je odolevao opsadi grada, ali Turci su bili mnogo brojniji i jači. Prijezda je odlučio "da na Turke juriš učinimo" i poslao Jelicu da donese vina i rakije iz podruma, kako bi se osvežili pre napada, ali Jelica se vraća i obaveštava ga:
Al' pivnica puna janjičara:
Papučama piju vino hladno
A u zdravlje Jelice gospođe,
S pokoj duše Prijezde vojvode.
Svestan da se ne može odbraniti, on odseče glavu konju, da ne bi dospeo u turske ruke i lomi svoju sablju, a svojoj ženi Jelici daje da bira da li će sa njim časno poginuti ili biti ljuba Turčinova. Jelica, hrabra i odana žena, veliki rodoljub, nije želela da se odrekne ni svoje vere, ni svog muža. Prijezda, ne mogavši da pobedi silnu tursku vojsku i odbrani svoj grad, skočio je u Moravu sa svojom ženom. Umro je časno, nije izgubio dostojanstvo i nije doživeo poniženje.
Car je Memed Stalać osvojio,
Ne osvoji dobra ni jednoga.
Ljuto kune turski car Memede:
"Grad-Stalaću, da te Bog ubije!
Doveo sam tri hiljade vojske,
A ne vodim nego pet stotina."
Osvojivši Stalać, car Mehmed je doživeo razočaranje jer osim grada nije osvojio nijedno dobro vojvode Prijezde, niti ga je pokorio.[4][5][6]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Purković, Dr Miodrag Al. (2008). Junaci srpskih narodnih pesama. Beograd: EVRO-đUNTI. str. 171-176. ISBN 978-86-505-0978-4.
- ^ „Pokosovske pesme”. opusteno.rs. Pristupljeno 2. 10. 2020.[mrtva veza]
- ^ „Smrt vojvode Prijezde”. lektire.rs. Pristupljeno 2. 10. 2020.
- ^ „Vojvoda Prijezda”. boske.rs. Pristupljeno 2. 10. 2020.
- ^ „Smrt vojvode Prijezde – epska narodna pesma”. saznajlako.com. Pristupljeno 2. 10. 2020.
- ^ Konatarević, Predrag. „Smrt vojvode Prijezde”. mojedete.info. Pristupljeno 2. 10. 2020.
