Spanija

Spanija (lat. Provincia Spaniae), bila je vizantijska provincija od 552. do 624. koja je obuhvatala teritorije na jugu Iberijskog poluostrva i Baleare. Bila je deo Justinijanovih osvajanja i napora da se obnovi rimska vlast u zapadnom Mediteranu.

Vizantijsko carstvo u doba Justinijana

Osvajanje i osnivanje kolonije

Iberijsko poluostrvo oko 560. godine, kada je Spanija obuhvatala najveću površinu

Osvajanje Vandalskog kraljevstva u Tunisu i ponovno uspostavljanje vizantijske provincije Mavretanije bilo je završeno 534. godine. Vandalski kralj Gelimer nije uspeo da uspostavi savez sa vizigotskim kraljem Teudisom koji je iskoristio kolaps Vandalskog kraljevstva kako bi osvojio Septem (današnja Seuta) 533, verovatno da bi sprečio Vizantince da je upotrebe kao bazu odakle bi pokrenuli napade na Hispaniju. Seutu su Velizarovi vojnici osvojili sledeće godine, ali Hispaniju nisu napadali. Seuta, koju su veoma kratko opet zauzeli Vizigoti 540, postala je deo Mavretanije.

Godine 550. za vreme vladavine Agile, Hispaniju su zadesila dva velika ustanka. Građani Kordobe su se pobunili protiv arijanskih Vizigota i Agila je bio pobeđen, njegov sin ubijen a kraljevska riznica izgubljena. Sam Agila se povukao u Meridu. Datum ovog ustanka se ne može odrediti sa sigurnošću. Ili je bio na početku Agiline vladavine (549), ili najkasnije 551, kada je plemić Atanagild zauzeo Sevilju, glavni grad Betike, i proglasio se kraljem suprotstavivši se na taj način Agili. Izvori su podeljeni u tome ko je prvi tražio pomoć od Vizantije. Jedan od pretendenata na vizigotski presto je zatražio pomoć od Justinijana, koji je poslao vojsku iz Konstantinopolja pod komandom Liberija. Ova vojska je krenula otprilike u isto vreme kad je Jordanes završio svoju Getiku (između 550. i 551).

Njega (Teudisa) nasledio je Agila, koji i danas vlada kraljevstvom. Atanagild se podigao protiv njega, i čak i sada provocira moćno Rimsko carstvo. Zato je patricije Liberije sad krenuo sa svojom vojskom da mu se suprotstavi.

Međutim, prema Isidoru Seviljskom, Atanagild je bio taj koji je u jesen 551. ili zimu 552. tražio pomoć od istočnorimskog cara. Vojska je verovatno bila poslata 552. a stigla je u Hispaniju u junu ili julu. Liberijevi vojnici su se verovatno iskrcali na ušću Gvadaletea ili kod Malage i pridružili se Atanagildu koji je krenuo u susret Agili u septembru 552. Rat je potrajao dve godine. Liberije se vratio u Konstantnopolj u maju 553. Početkom marta 555. vizantijska vojska je krenula iz Italije s namerom da se pridruže svojim saborcima u okolini Sevilje. Njihov dolazak u Sevilju je bio obeležen nasiljem. Katoličko stanovništvo grada, u koje je spadala i porodica Leandra Seviljskog, bila je naklonjena Vizigotima tako da je vizantijska vlada bila prisiljena da ukine njihove slobode. Ova represija je trajala godinama. Leandar i mnogi članovi njegove porodice bili su prisiljeni da izbegnu i antivizantijski osećaj se od tada provlači u svim njegovim delima.

Krajem marta 555, Agiline pristalice su se okrenule protiv njega i ubile ga, a potom prihvatile Atanagilda kao jednog kralja Vizigota koji bi se suprotstavio Vizantincima koji su sada pretili Vizigotskom kraljevstvu. Novi kralj je pokušao da se otarasi istočnorimskog prisustva, ali bez uspeha jer su se Vizantinci odnosili prema Hispaniji kao prema carskoj provinciji na koju su polagali puno pravo. Vizantinci su okupirali mnoge priobalne gradove u Betici. Ovaj region je ostao pod vizantijskom vlašću kao provincija carstva sa sopstvenom upravom tokom punih 75 godina, sve dok ga Vizigoti nisu ponovo osvojili.

Površina i geografija

Vizantijska provincija Spanija je uglavnom obuhvatala samo primorje i nikad se nije širila dublje u unutrašnjost. Takođe, metropola joj nikada nije poklanjala mnogo pažnje, verovatno zato što joj je jedina svrha bila odbrana u slučaju vizigotske invazije na Afriku. Osim toga, u to doba Vizantija je bila zaokupljena Persijskim carstvom na istoku koje je tada predstavljalo ozbiljnu pretnju. Najvažniji gradovi vizantijske Spanije su bili Malaga i Kartahena, koji su se koristili kao luke gde su se iskrcavali vozantijski vojnici. Ne zna se koji od ova dva grada je bio prestonica provincije, ali je sigurno da je to bio jedan od njih. Gradovi su bili centri vizantijske moći i dok su Vizigoti lako osvojili sela Spanije, bili su prilično bezuspešni u opsedanju utvrđenih gradova koji su ostali sigurni centri vizantijske uprave.

Za vrlo malo gradova se sa sigurnošću zna da su bili pod vizantijskom upravom u ovom periodu. Grad Medina Sidonija (današnja Asidona), bila je pod vizantijskom upravom do 572, kada ju je osvojio Leovigild. Gisgonza (takođe Gigonza, drevna Sagontija), takođe je bila pod vizantijskom upravom sve do vladavine Viteriha (603—610), što navodi na zaključak da je ceo jug provincije Betika bio potpuno pod vizantijskom vlašću — od Malage do Gvadaletea. U provinciji Kartaginijensis, gde se nalazi Karthena koja je glavni grad provincije, grad Baza je takođe bio pod vizantijskom upravom, i verovatno se odupirao napadima Leovigilda oko 570. ali već 589. bio pod vlašću Vizigota.

Među gradovima za koje je moguće da su bili vizantijski u to doba, nalazila se i Kordoba. Neki istoričari misle da je bila prva prestonica same provincije Spanija, kao i gradovi Esiha (Astigi), Kabra (Egabra), Gvadiks (Aski) i Granada (Iliberis), ali nema čvrstih argumenata u literatri o rimskoj upravi ni u jednom od ovih gradova. Građani Kordobe su digli pobunu, kojoj se takođe pridružila i Sevilja između 566. i 567. sve dok je Leovigild nije ugušio 572. godine. U ovom periodu, moguće je da je imala lokalnu samoupravu, ali takođe i da je priznavala vrhovnu vlast carstva.

Osim južnog dela provincija Betika i Kartaginijensis (južni Levant), Vizantinci su takođe držali i Seutu na drugoj strani Gibraltara i Baleare, koji su im dopali zajedno sa ostatkom Vandalskog kraljevstva. Seuta, iako je bila vizigotska i tradicionalno vezana za Iberijsko poluostrvo, bila je vezana za provinciju Mavretanija Sekunda. Baleari sa Betikom i Kartaginijensisom formirali su novu provinciju Spanija.

Uprava

Svetovna uprava

Najviši svetovni činovnik u Spaniji bio je magister militum Spanije (lat. magister militum Spaniae). Magister militum je bio zadužen za civilnu i vojnu upravu u provinciji i odgovarao je samo caru. Ovaj oficir je po tradiciji uvek pripadao aristokratskoj klasi i imao je rang patricija. Ovoj položaj, iako se u izvorima pominje prvi put 589. godine, verovatno je stvorio još Justinijan I. Isti car je verovatno i naložio i otvaranje provincijske kovnice u kojoj se novac kovao tokom celog postojanja Spanije kao vizantijske provincije (625).

U toku postojanja provincije, bilo je više magistera, od kojih su nam danas svega petorica poznati. Dvojicu je Isidor Seviljski usput spomenuo kao sukcesivne namesnike u vreme Svintiline vladavine, ali im ne pominje imena. Prvi poznati magister, Komenciol (lat. Comenciolus), popravio je glavne kapije Kartahene radi bolje odbrane od „varvara“ (Vizigota), i ostavio natpis sa datumom 1. septembar 589. Kapije su ojačane kulama, porticima i kružnim komorama. Oko 600. godine, Spanijom je upravljao Komitiol (lat. Comitiolus). Patricije i magister Cezarije (lat. Caesarius) sklopio je mir sa Sisebutom 614. godine u ime cara Iraklija koji je u to vreme bio zaokupljen ratom protiv Persije u Mesopotamiji.

Granica između Spanije i Vizigotskog kraljevstva nije bila zatvorena. Prelazak granice iz ličnih ili poslovnih razloga je bio dozvoljen, a ova dva regiona su dugo vremena živela u miru. Leander Seviljski, koji je određeno vreme proveo u egzilu, pisao je o lakoći prelaska granice između ova dva regiona. Granica je bila određena sporazumom (lat. pacta) između Atanagilda i Justinijana. Međutim, ne zna se tačan datum njegovog sklapanja. Moguće je da je bio deo početnih uslova koje je Vizantija postavila pre svog mešanja u unutrašnji sukob Vizigotske kraljevine (551. ili 552), ili je možda rezultat rata između Vizigota i Vizantinaca 555. ili kasnije. Jedno je sigurno, a to je da je potpisan pre Justinijanove smrti 565. godine. Legitimitet ovog sporazuma je potvrđen nešto kasnije u 7. veku, što govori u prilog neometanom prometu ljudi i robe.

Verska uprava

Hrišćani u provinciji Spaniji su uglavnom ispovedali pravoverno hrišćanstvo, Uprkos tome, odnosi između podanika i vladara kao i između crkve i države nisu bili ništa bolji nego kod arijanskih Vizigota. Crkva provincije Spanije takođe je imala manje nezavisnosti nego gotska pravoverna crkva koja je bila sastavljena uglavnom od Hispanoromana. Ove dve crkve su bile posebne celine. Klerici jedne nikada nisu prisustvovali saborima druge, iako doduše, nikada nije ni bio sazvan neki sabor na nivou provincije Spanije. Papa Grgur I Veliki je uspešno učestvovao u poslovima mnogih biskupija provincije, više bilo koji drugi papa u Vizigotskom kraljevstvu. Stao je u odbranu dva smenjena biskupa a protiv magistra militum Komitiola, koga je optužio da se meša u crkvene poslove. Takođe je implicitno optužio Licinijana iz Kartahene da je dozvolio zaređivanje neznalica (lat. ignoramuses), na šta je Licinijan odgovorio da, ukoliko bi se ta praksa ukinula, dijeceza provincije bi ostala prazna, što dovoljno govori o više nego tužnom stanju obrazovanosti sveštenstva u Spaniji.

Kultura

Arhitektonski i umetnički stilovi Spanije su odražavali vizantijske uticaje svojstvene severnoj Africi umesto vizantijskoj metropoli istočnog Sredozemlja. Dve crkve, jedna u Alhesirasu južno od Mursije i druga u mestu San Pedro de Alkantara u blizini Malage su iskopane i arheološki obrađene. Jedino je na Balearskim ostrvima stilom poreklom iz Grčke i Trakije uhvatio korena. Sa druge strane, oznake vizantijskog stila bile su prisutne širom Iberijskog poluostrva, samo što u krajevima pod gotskom vlašću nisu odražavale uticaje iz severne Afrike.

Među nalazima grnčarije iz okoline Kartahene bilo je i amfora sa izrazitim odlikama afričke proizvodnje koje svedoče o bliskim vezama provincije Spanije i Mavretanije Sekunde. Kartahena je temeljnije iskopavana poslednjih godina i otkrivani su kompleksi kuća koje su verovatno podizane za smeštaj vizantijskih vojnika. Međutim, sam grad je, kao i većina drugih u Spaniji u to vreme, pod vizantijskom vlašću pretrpeo pad broja stanovništva i smanjenje gradske površine.

Opadanje i vizigotsko osvajanje

Hispanija 586. godine, nakon Leovigidovih osvajanja, sa datumima svakog osvajanja na samoj mapi

Za vreme vladavine Atanagilda i Leovigilda, Vizantinci su izgubili neke teritorije. Oko 570. Leovigild je poharao Bastetaniju i zauzeo Medinu Sidoniju zahvaljujući izdaji. Verovatno je zauzeo Bazu i najverovatnije poharao okolinu Malage. Zauzeo je mnoge gradove i tvrđave u dolini Gvadalkivira i šprema Jovanu iz Biklara pobedio je veliku vojsku rustika (lat. rustici) koja je u stvari mogla biti banda razbojnika (slobodnjaka i odbeglih robova) koji su se zvali bagaudi (lat. Bagaudae) i koji su se utvrdili između teritorija koje su kontrolisali Goti s jedne strane i Rimljani s druge. Godine 577. u Orospedi, gradu pod vizantijskom kontrolom, Leovigild je pobedio još neke razbojnike, verovatno Bagudaje. Nakon dve sezone ratovanja protiv Rimljana, Leovigild je skoncentrisao svoje vojne snage na drugoj strani.

Tokom Rekaredove vladavine, Vizantinci su ponovo krenuli u ofanzivu i po svoj prilici povratili izgubljene i osvojili nove teritorije. Rekared je priznao legitimitet vizanijske granice i tražio od pape Grgura kopiju sporazuma potpisanog sa carem Mavrikijem. Grgur je odgovorio da je sporazum izgubljen tokom Justinijanove vladavine i upozorio Rekareda da mu nije u interesu da se taj sporazum nađe, s obzirom da bi onda Vizantinci imali prava na više teritorije nego što su u tom momentu posedovali (avgust, 599). Leovigild je osvojio više teritorija nego što su Vizantinci povratili tokom Rekaredove vladavine; vizantijska provincija Spanija je započela period opadanja.

Među kasnijim kraljevima, Viterih je često poduzimao ratne pohode na Spaniju, iako su njegove vojskovođe imale više uspeha od njega samog. Gundemar je premestio sedište mitropolije Kartaginensis iz vizantijske Kartahene u vizigotski Toledo 610. i krenuo u pohod na Spaniju 611, ali nije imao većeg uspeha. Sisebut je od svih vizigotskih kraljeva imao najviše uspeha protiv Vizantinaca. Godine 614. i 615. organizovao je dva velika vojna pohoda na vizantijske teritorije i osvojio Malagu pre 619. godine, kada se biskup Malage pojavljuje na Drugom saboru u Sevilji. On je osvojio nove teritorije sve do mediteranske obale i sravnio mnoge gradove sa zemljom, tako da je privukao pažnju franačkog istoričara Fredegara:

... et plures civitates ab imperio Romano Sisebodus litore maris abstulit et usque fundamentum destruxit.

(... kralj Sisebut je Rimskom carstvu oteo mnoge gradove na obali i potpuno ih uništio.)

Sisebut je verovatno poharao i Kartahenu, koja je bila toliko opustošena da se nikad nije povratila za vreme vizigotske vladavine u Hispaniji. Kako Vizigoti nisu bili sposobni da izvedu uspešne opsade gradova, bili su prisiljeni da smanje odbranu svih utvrđenih mesta koje su zauzimali kako bi sprečili da ih eventualno kasnije neprijateljske vojske upotrebe protiv njih. Kartahena je pala dok je vizantijska vlast bila još uvek dobro utrvrđena na Iberijskom poluostrvu, te se pretpostavlja da je zato i bila sravnjena s zemljom, dok je Malaga zauzeta mnogo kasnije, kada Vizantinci više nisu predstavljali ozbiljnu pretnju vizigotskoj prevlasti na poluostrvu, te je samim tim bila pošteđena od totalnog razaranja.

Godine 621, Vizantinci su još uvek držali neke gradova, ali ih je Svintila brzo povratio tako da je već 624. godine kompletna teritorija Spanije izuzev Baleara bila u vizigotskim rukama. Baleari su tokom sedmog veka pripadali isključivo Vizantiji, da bi se konačno odvojili od carstva tokom prvih saracenskih upada počev od 8. pa sve do 10. veka.

Toko zajedničke vladavine Egike i Vitiza, vizantijska flota je pljačkala obale južne Hispanije, međutim, oterao ih je lokalni grof po imenu Teudimer. Datum ovog događaja je diskutabilan. Možda se to dogodilo kao deo Leontijeve ekspedicije da pomogne Kartagini u odbrani od arapskih napada 697. godine, a možda se desilo i kasnije, oko 702. godine, ili pak još kasnije, tokom Vitizine vladavine. Bilo kako bilo, jedno je sigurno — ovaj napad je bio samo izolovani incident koji je imao veze sa vojnim aktivnostima verovatno protiv Arapa ili Berbera, i nije predstavljao pokušaj ponovnog uspostavljanja izgubljene vizantijske provincije Spanije.