Specijalni rezervat prirode Solila
Specijalni rezervat prirode „Solila” je jedinstveni prirodni rezervat ptica koji se nalazi na mestu bivše solane, između aerodroma Tivat i poluostrva Luštica,[1] u Crnoj Gori, u opštini Tivat. Prostire se na površini od 150 hektara[2] u močvarnom delu priobalnog pojasa Tivatskog zaliva i zahvata neiskorišćeno poplavno područje u predelu Grbaljskog polja.[3]
| Specijalni rezervat prirode Solila | |
|---|---|
IUCN kategorija IV (stanište) | |
 | |
  | |
| Mjesto |  Crna Gora |
| Najbliži grad | Tivat |
| Koordinate | 42° 23′ 34.62″ N 18° 42′ 11.74″ E / 42.3929500° S; 18.7032611° I |
| Površina | 150 ha |
| Osnovano | 2008. godine |
| Upravljačko tijelo | JP "Morsko dobro" |
Tivatska solila su zadržala svojstva prirodnog staništa koje okuplja veliki broj vrsta flore i faune. Na području nekadašnje aktivne solane razvijena je slatinska vegetacija, koja se smatra posebnom vrednošću. Lokalitet je zaštićen radi očuvanja retkih, proređenih i ugroženih biljnih i životinjskih vrsta, prvenstveno ornitofaune i biljnih zajednica, a takođe i kao jedno od ključnih odmorišta ptica na njihovom migratornom putu (Adriatic Flyway). Ovaj rezervat prirode prvo je zaštićeno područje takve vrste na crnogorskoj obali.[4]
Na Tivatskim solilima registrovano je više od 110 vrsta ptica,[a] od kojih više od 100 uživa određeni vid zaštite.[b] Osim ptica Solila predstavljaju stanište i za 14 vrsta vodozemaca i gmizavaca koje su od strane Međunarodne unije za zaštitu prirode (IUCN) svrstane u grupu "ranjive" (VU), od čega tri predstavljaju ugrožene vrste na ivici opstanka na globalnom nivou (EN). Zbog svega ovoga Solila su 2008. godine, Rešenjem Republičkog zavoda za zaštitu prirode Crne Gore, stavljena pod zaštitu kao posebni (specijalni) rezervat prirode i kao takva upisana u Centralni registar zaštićenih objekata prirode za Crnu Goru.[5][6]
Istorija
urediPrvi podaci o slanim bazenima Tivatskih solila mogu se naći još u srednjovekovnim spisima, u kojima se opisuje značaj ove solane za privredu susednog Kotora, čiji se prosperitet dobrim delom temeljio na proizvodnji i prodaji soli. Čak se i Statutom ovog grada regulisala proizvodnja, uvoz, izvoz i prodaja ove životne namirnice. Prema istorijskim izvorama, godine 1425. solana je imala 109 parcela, od kojih su 24 pripadale Mitropolitu Zete, 27 stanovnicima Luštice, 10 stanovnicima Đuraševića, 32 Kotoru i 16 poznatim kotorskim porodicama. U turskim dokumentima iz 1683. godine, kada je ovo područje bilo pod turskom okupacijom, opisuje se da je ovo područje značajno za proizvodnju soli, koja predstavlja 81% ukupnog prihoda lokalnog stanovništva. Solana, koja se nalazila na prostoru koji danas zauzima Specijalni rezervat prirode „Solila”, nalazi se na svim istorijskim kartama ovog područja.[1]
Prema podacima iz istorijskih arhiva, rad na Solilima se uvek odvijao pod budnim okom solara (pripremanje podloga, izgradnja nasipa, kanala, propusta), a berba soli, koja se odvijala od aprila do oktobra, uključivala je svo lokalno radno sposobno stanovništvo i tegleću stoku.[1]
Aktivna proizvodnja soli na Solilima prestala je u 18. veku, ali su njen položaj, izvorna parcelacija i neki elementi sačuvani do danas i vidljivi, posebno u severnom delu Rezervata. Sa ponovnim uspostavljanjem proizvodnje soli poslednjiput pokušano je 60-tih godina 20. veka, kada je opština Tivat započela izgradnju nove solane. Građena je od 1959. do 1963. godine i u njoj se, prema navodima, so brala samo dve sezone, 1963. i 1964. Za proizvodnju soli iz morske vode potrebne su površine za koncentraciju vode, kristalizacioni i taložni bazeni i rezervoari. Prilikom izgradnje nove solane urađena je regulacija Široke reke i obodnog kanala. Deo bazena bio je lociran u moru, odvojen morskim nasipom koji je takođe tada izgrađen, a čiji su ostaci vidljivi i danas. Stari austro-ugarski put Tivat - Krtole rekonstruisan je u glavni nasip solane i obložen kamenim blokovima od lokalnog krečnjaka. Između glavnog i novoizgrađenog nasipa vidljivi su ostaci bazena za isparenje i rezervoara sa poprečnim nasipima. U delu ispod glavnog nasipa prema moru vide se ostaci kristalizacionih bazena i bazena za koncentraciju soli. Sačuvani su čak i drveni kočići koji su služili za oplatu dovodnih kanala. Integralni deo kompleksa solane je i upravna zgrada, sagrađena na osnovu projekta iz 1959. godine i ona predstavlja vredan primer arhitekture 20. veka.[4]
-
Bazeni -
-
Drveni kočići za oplatu dovodnih kanala -
Glavni nasip -
Poprečni nasipi -
Kada se u Tivtu započelo sa uspostavljanjem nove solane, 60-ih godina 20. veka, na evropsko tržište počela je da pristiže so iz solana na severu Afrike gde su, zbog povoljnijih prirodnih uslova sa puno sunca i vetra, troškovi proizvodnje bili znatno manji nego na Mediteranu. Ovakva situacija prouzrokovala je propadanje oko 200 manjih tradicionalnih solana, među kojima je bila i solana na Solilima.[4] Kada su slane močvare prestale da se koriste u predviđenu svrhu, ove prostore počele su da naseljavaju ptice.[1]
Reljef i klima
uredi
Područje rezervata nastalo je taloženjem sedimenata na slivu reka Koložun i Široke reke, kao i ljudskom aktivnošću tokom procesa dobijanja soli.
U ovom području dominira mediteranska klima, sa blagim, kišovitim zimama i toplim letima, sa povremenim uticajem planinske klime, koji dolazi sa okolnih obronaka planine Lovćen.[4]
Vegetacija
urediNajznačajniji tip vegetacije na području napuštene solane na Solilima su halofiti, biljke koje rastu na slanoj i zaslanjenoj podlozi (slatine). Zbog slane podloge ove biljke u svojim mesnatim stabljikama zadržavaju vodu. Solila su jedno od poslednjih staništa halofitne (slatinske) vegetacije na istočnoj obali Jadrana. U okolnim vlažnim područjima dominira šikara, dok je na uzvišenjima prisutna makija, tipična mediteranska vegetacija.
Tipični predstavnih halofitne vegetacije na Solilima je caklenjača (Salicornia europaea), jednogodišnja biljka koja, usled nedostatka azota u slanom tlu, tokom jeseni dobija izrazito crvenu boju. Ona na Solilima formira čitave livade.[3] Osim caklenjače, za solila su karakteristične i druge biljne vrste, kakve su primorska sita (Juncus maritimus), srčenica (Polygonum maritimum), obalna pepeljuga (Artiplex littoralis), predstavniku slatko - slanih močvara Phragmitetalia australis i druge.[4] Kako su ovakvi kompleksni tipovi prirodne vegetacije na muljevito-glinovitoj podlozi već iščezli na većini staništa na istočnoj obali Jadranskog mora, očuvanje kompaktnosti područja Tivatskih solila, kao sigurnog staništa halofitne vegetacije, ističe se kao poseban ekološki izazov. Rasprostranjenje pojedinih biljnih vrsta na teritoriji Crne Gore, a koje učestvuju u izgradnji ove vegetacije, ograničeno je samo na Tivatska solila i područje Ulcinjske solane. Zbog ograničenog areala, one su zaštićene crnogorskim zakonodavstvom.[3]
Vodozemci i gmizavci
uredi
Na području Tivatskih solila registrovano je i 14 predstavnika vodozemaca i gmizavaca, od čega se na Crvenoj listi nalazi 10 ranjivih i 3 ugrožene vrste. Sve ove vrste dokazuju očuvanost ove lagune i njen potencijal da obezbedi njihovo dugoročno preživljavanje. Vrste od posebnog interesa za zaštitu na Tivatskim solilima su skadarska žaba (Rana shqiperica) i blavor (Ophisaurus apodus),[3] kao i tipični predstavnici za ovo područje, barska (Emys orbicularis) i rečna kornjača (Mauremys caspica)
Ptice
urediOd nekada brojnih priobalnih močvarnih staništa na Mediteranu danas je ostalo nekoliko. Na njihovim obalnim lagunama i vodenim staništima danas se okupljaju ptice močvarice, na svom migracionom putu ka Africi i obratno. Solila su jedno od retkih preostalih ovakvih staništa za ptice na istočnoj obali Jadrana.[4] Neposredna blizina mora i prilično sačuvana geomorfologija ove lagune čine da ona bude od posebnog interesa za boravak ptica. Plitka slana voda bogata morskim organizmima i muljevito dno bogato bentosom privlači vodene ptice na ishranu, zimovanje, i tokom jesenje i prolećne seobe. Na Solilima je zabeleženo oko 47 vrsta ptica vodenih staništa, od čega su 4 vrste stalno prisutne, oko 35 zimuju, dok se 6 vrsta verovatno gnezde. Osim ptica vodenih staništa, na Solilima su zabeležene i pevačice, grabljivice i druge grupe ptica, ukupno više od 110 vrsta, što ne predstavlja konačan spisak, jer se svake godine registruje po nekoliko novih vrsta za to stanište.[3]
- U plitkoj morskoj vodi ispred Solila česti su kormorani, gnjurci, galebovi, baljoške i pojedine vrste pataka.
- Plićaci predstavljaju izvor hrane za ptice šljukarice i više vrsta čaplji, od kojih su siva, velika bela i mala bela čaplja prisutne tokom celog leta.
- Makija, šikara i otvorene površine tokom proleća i jeseni privlače brojne vrste ptica pevačica, među kojima su najbrojnije pliske, bijelke (beloguze), travarke i laste, a prisutne su i neke vrste grabljivica, posebno eje.
- Tokom proleća i leta, u vreme gnežđenja, broj ptica se smanjuje. Dno bazena nekadašnje solane presuši, pa ptice vodenih i močvarnih staništa nemaju uslove za opstanak. Tada se na Solilima gnezde vrste tipične za mediteransko priobalje, među kojima se izdvajaju svračci, strnadice, grmuše i druge.[4]
Neke od vrsta ptica zabeleženih u Rezervatu
uredi- veliki kormoran, vranac (Phalacrocorax carbo)
- mali vranac, fendak (Phalacrocorax pygmeus).[3]
- javanski kormoran (Microcarbo niger)
- žuta čaplja (Ardeola ralloides)
- velika bela čaplja (Ardea alba)
- mala bela čaplja (Egretta garzetta)
- siva čaplja (Ardea cinerea)
- flamingosi (Phoenicopterus sp.)
- šljuka (Numenius arquata)
- patka gluvara (Anas platyrhynchos)
- patka kašikara (Anas clypeata)
- patka zviždarka (Anas penelope)
- mali gnjurac (Gavia stellata)
- krža (Anas crecca)
- vodomar (Alcedo atthis)
- liska, baljoška (Fulica atra)
- eja močvarica (Circus aeruginosus)
- vlastelica (Himantopus himantopus)
- crnotrba sprutka (Calidris alpina)
- prudnik ubica (Calidris pugnax)
- crvenonogi sprudnik (Tringa totanus)
- sprudnik migavac (Tringa glareola)
- rečni galeb (Chroicocephalus ridibundus)
- sinji, odnosno žutonogi galeb (Larus michahellis)
- travarka (Saxicola rubetra)
- planinska bijelka (Oenanthe oenanthe)
- žuta pastirica (Motacilla flava)
- rusi svračak (Lanius collurio)
- belobrka grmuša (Sylvia cantillans)
- velika strnadica (Miliaria calandra)[4]
- šljunak, zijavac (Glareola pratincola)
- orao ribar, ili morski jastreb (Pandion haliaetus)
- kobac (Accipiter nisus)[1]
-
Javanski kormoran (Microcarbo niger) -
Šljuka (Numenius arquata) -
Mali gnjurac (Gavia stellata) -
Vlastelica (Himantopus himantopus) -
Prudnik ubica (Calidris pugnax) -
Žutonogi galeb (Larus michahellis) -
Travarka (Saxicola rubetra) -
Planinska bijelka (Oenanthe oenanthe) -
Belobrka grmuša (Sylvia cantillans) -
Velika strnadica (Miliaria calandra)
_in_Hyderabad_W_IMG_8389.jpg)
_(12).jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
_(39702601362).jpg)
.jpg)
.jpg)
Solila kao specijalni rezervat prirode
urediZbog značaja za opstanak flore koja se retko gde danas može nać na 800 km dugoj istočnoj obali Jadrana, kao i zbog činjenice da je ovo područje stanište brojnim ugroženim vrstama vodozemaca, gmizavaca i ptica, Solila su 2008.[5] godine zaštićena kao specijalni florističko faunistički rezervat, prvi takve vrste na crnogorskoj obali i prvo zaštićeno područje na obali posle 1968. godine, kada je zaštićen veliki broj plaža. Solila su Emerald stanište Bernske konvencije i Područje od međunarodnog značaja za boravak ptica u Crnoj Gori - IBA.[3]
Godine 2013. ovaj rezervat uvršten je na Listu močvara od međunarodnog značaja Ramsarska konvencija. Od 2014. godine rezervatom upravlja Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom Crne Gore.[4] Godine 2018 Specijalni rezervat prirode „Solila” postao je član mreže Parkova Dinarida.[7]
U skladu sa Zakonom o zaštiti prirode u rezervatu je dozvoljeno:
- vršiti posete u cilju praćenja stanja prirode, obrazovanja i turizma, pod uslovom da se ne uznemiravaju populacije životinjskih vrsta i ne narušavaju njihova staništa, kao ni staništa biljaka i gljiva.
Prema istom zakonu u rezervatu je zabranjeno:
- vršenje aktivnosti koje mogu narušiti svojstva rezervata zbog kojih je proglašen zaštićenim područjem, kakve su isušivanje zemljišta, promena vodnog režima ili reljefa terena
- izgradnja objekata i putne infrastrukture
- vađenje minerala
- kretanje ili vožnja van označenih staza za kretanje
- namerno unošenje i širenje neautohtonih biljnih i životinjskih vrsta
- uznemiravanje, hvatanje i ubijanje životinja, lonj i ribolov, branje i prikupljanje biljaka
- sidrenje, paljenje logorske vatre
- menjanje prirodnih vrednosti područja
Poseta Rezervatu je slobodna za sve ljubitelje prirode tokom cele godine, a najlepši period za posetu je proleće ili jesen.[4]
-
Ulaz u Rezervat -
Info-tabla sa pravilima ponašanja -
Osmatračnica za posmatranje ptica -
Vidikovac pored glavnog magistralnog puta
Napomene
uredi- ^ do 2008 godine registrovano je 111 vrsta
- ^ Spisak vrsta ptica koje posećuju Solila nije konačan, jer se svake godine u rezervatu registruje po nekoliko, za ovo stanište novih vrsta. Kako je u Evropi do sada registrovano 526 ptičjih vrsta, broj prisutnih ptica na ovoj laguni čini više od 20% ukupnog broja vrsta evropske ornitofaune.
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b v g d M., M. „Solila rezervat koji osim ptica sve više posjećuju ljubitelji prirode”. BokaNews. Pristupljeno 24. 6. 2019.
- ^ „Spisak zaštićenih područja prirode na obali Crne Gore” (PDF). Zvanična prezentacija. Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore. Arhivirano iz originala (PDF) 02. 04. 2017. g. Pristupljeno 24. 6. 2019.
- ^ a b v g d đ e „Tivatska solila”. Zvanična prezentacija. Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore (CZIP). Arhivirano iz originala 24. 06. 2019. g. Pristupljeno 24. 6. 2019.
- ^ a b v g d đ e ž z i Info-table u Specijalnom rezervatu prirode "Solila". JP "Morsko dobro".
- ^ a b Rješenje o stavljanju pod zaštitu Tivatskih solila kao posebnog (specijalnog) rezervata prirode (PDF). Republički zavod za zaštitu prirode Crne Gore. 2. 10. 2008. str. 1—4. Arhivirano iz originala (PDF) 17. 10. 2020. g. Pristupljeno 24. 6. 2019.
- ^ Rješenje o upisu u Centralni registar zaštićenih objekata prirode za Crnu Goru (PDF). Republički zavod za zaštitu prirode Crne Gore. 4. 11. 2008. str. 1—4. Arhivirano iz originala (PDF) 17. 10. 2020. g. Pristupljeno 24. 6. 2019.
- ^ „Solila novi član mreže Parkova Dinarida”. Zvanični sajt. RTCG - Radio Televizija Crne Gore. Pristupljeno 28. 6. 2019.
Literatura
uredi- Saveljić, Darko; Jovićević, Mihailo. POPIS FAUNE PTICA CRNE GORE SA BIBLIOGRAFIJOM (PDF). Podgorica: Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore – CZIP. Pristupljeno 28. 6. 2019.
- Prakljačić, Bjanka; Saveljić, Darko; Jovićević, Mihailo; Perović, Aleksandar. Crna Gora i natura 2000 (PDF). Podgorica: Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore - CZIP. ISBN 978-86-908165-6-9. Pristupljeno 28. 6. 2019.
Spoljašnje veze
uredi
- „Botanički park Tivatska Solila”. Your Way to Montenegro. Kompanija «Your Way Decisions OÜ». Arhivirano iz originala 28. 06. 2019. g. Pristupljeno 28. 6. 2019.
- „Tivatska solila - rezervat prirode”. Zvanični sajt. RTCG - Radio Televizija Crne Gore. Pristupljeno 28. 6. 2019.