Spomen-park Kragujevački oktobar
Spomen-park „Kragujevački oktobar“, predstavlja spomen-kompleks podignut u znak sećanja na nedužne žrtve Kragujevačkog masakra koji su počinili pripadnici Vermahta 21. oktobra 1941. godine. Tog dana nemački okupatori su u Šumaricama streljali oko 3.000 stanovnika Kragujevca i okolnih mesta, a među njima je bilo i 300 učenika kragujevačkih srednjih škola i šegrta koji su već radili, kao i 15 dečaka, čistača obuće, od 12 do 15 godina starosti. Prema podacima istoričara i kustosa muzeja, pokojnog Staniše Brkića, koje je naveo u svojoj knjizi „Ime i broj“ iz 2007. godine, tog dana je streljano 2.796 lica (2381 u Kragujevcu i 415 u okolnim selima).
| Spomen-park Kragujevački oktobar | |
|---|---|
 Spomenik streljanim đacima i profesorima | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Kragujevac |
| Opština | Kragujevac |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Nepokretno kulturno dobro |
| Vreme nastanka | 1953. |
| Tip kulturnog dobra | Znamenito mesto od izuzetnog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Spomen-park „Kragujevački oktobar“ |
| www | |
Memorijalni kompleks obuhvata površinu od 352 hektara, a oko njega vodi kružni put dužine 7 km koji ide ka dolinama Erdoglijskog i Sušičkog potoka gde su se streljanja i odvijala. U okviru kompleksa nalazi se 10 spomenika (iako je prvobitno planirano da ih bude 30) podignutih na humkama streljanih. Prvi od njih, nazvan „Spomenik bola i prkosa“ podignut je 1959. godine, dok je poslednji „Spomenik prijateljstva“ sagrađen 1994. i predstavlja poklon parku od strane gradske administracije rumunskog grada Piteštija.
U okviru parka se nalazi i Muzej 21. oktobra otvoren 1976. sa stalnom postavkom vezanom za ovaj događaj. Odsustvo otvora (prozora) na fasadama simbolično sugeriše na bezizlaznost nenaoružanih ljudi koji su se tog dana našli ispred mitraljeskih cevi, trideset i tri kubusa predstavljaju trideset masovnih grobnica u samom spomen-parku i još tri koje se nalaze u obližnjim selima Ilićevu, Maršiću i Grošnici, dok providne piramide od pleksiglasa na njihovim vrhovima predstavljaju poslednji pogled žrtava uperen ka nebu. U okviru spomen-parka nalazi se i staro vojničko groblje i spomenik streljanim Slovacima.
Spomen-park je proglašen za nepokretno kulturno dobro kao znamenito mesto od izuzetnog nacionalnog značaja 27. decembra 1979. godine.[1]
Orden Karađorđeve zvezde trećeg stepena dodeljen je Spomen-parku za Vidovdan 2021.[2]
Istorija uredi
Odmazda u Kragujevcu koja je bila izvršena 20. i 21. oktobra 1941. godine, posledica je napada partizana 16. oktobra 1941. na Nemce, njihov 3. bataljon 749. pešadijskog puka,[3] koji su se vraćali iz Gornjeg Milanovca prema Kragujevcu. Pri povratku u Kragujevac, Nemci su na položajima Čačanskog partizanskog odreda kod Vraćevšnice ponovo napadnuti i u stopu gonjeni do sela Ljuljaka, odakle su gonjenje nastavili kragujevački partizani.
Prema zvaničnom podatku u borbama sa partizanima kod sela Ljuljka ukupno je poginulo 10 i ranjeno 26 Nemaca. Tako se za odmazdu, računalo deset mrtvih i dvadeset šest ranjenih.
Prva masovna streljanja Nemci su izvršili u okolini Kragujevca 19. oktobra 1941. godine. Tog dana su u selu Grošnica na silu prikupili 246 osoba i izveli na streljanje. Likvidirali su 233 osobe dok je 13 lica preživelo streljanje. Sutradan, 20. oktobra je jedno lice od ovih 13 preminulo od posledica ranjavanja, tako da su Nemci u selu Grošnice počinili ratni zločin streljavši ukupno 234 osobe srpske nacionalnosti.[4]
Istoga dana, 19. oktobra, Nemci su na prepad okupili za streljanje 109 osoba u selu Maršić. Likvidirali su 103 osobe dok je 6 lica preživelo streljanje. U selu Mečkovac (danas Ilićevo) su sproveli 78 osobe na streljanje. Likvidirali su 75 osoba dok su 3 lica preživela streljanje. Nemačke oružane snage su 19. oktobra 1941. godine izvršile ratni zločin streljavši u okolini Kragujevca, u selima Grošnica, Maršić i Ilićevo, ukupno 412 civilnih lica srpske nacionalnosti.[4]
Prvo masovno streljanje građana u Kragujevcu izvršeno je 20. oktobra 1941. godine. Tog dana Nemci su izveli na streljanje dve grupe civila. Nemci su streljali prvo grupu od 66 osobe, u kojoj je bilo najviše Jevreja, a potom i grupu od 53 osobe iz zatvora, u kojoj je bilo talaca i predratnih robijaša. Nemačke oružane snage su 20. oktobra 1941. godine izvršile ratni zločin streljavši ukupno 119 lica srpske i jevrejske nacionalnosti.[4] Najveće streljanje građana u Kragujevcu izvršeno je 21. oktobra 1941. godine. Tog dana Nemci su izveli 2.301 osobu pred streljački stroj kod Centralnog groblja srpske vojske iz 1914. i 1915. u Šumaricama. Streljanje je počelo u 7 časa ujutru. Iz baraka su odvođene grupe od po 100 ljudi na gubilište. Do 2 časa po podne završeno je streljanje. Likvidirali su 2.272 osobe dok su 29 lica preživela streljanje.[4] Među streljanim je bilo 217 maloletnih lica, od čega iznad 15 godina starosti, 60 učenika gimnazije i 134 maloletnika koji nisu išli u školu, kao i 23 dece ispod 15 godina starosti, uglavnom romske nacionalnosti.[4]
Nemci su, 22. oktobra 1941. godine, objavili saopštenje u vidu plakata kojim je Kragujevac bio izlepljen tog dana,[5] a u kome su naveli da je zbog kukavičkog i podmuklog napada u toku prošle nedelje na nemačke vojnike, poginulo 10 a ranjeno 26 nemačkih vojnika u znak odmazde streljano za svakog poginulog nemačkog vojnika 100, a za svakog ranjenog 50 stanovnika, ukupno 2.300.[5]
Osnivanje i gradnja parka uredi
_522.jpg)
Sastanak o osnivanju spomen-parka održan je 9. avgusta 1953. godine u Beogradu, osam godina nakon rata. Prvo se postavilo pitanje kolike dimenzije bi park trebalo da ima, a zatim i pitanje o svojinsko pravnim odnosima. Doneta je odluka da „ne postoji problem u vezi sa pitanjem imovinskih odnosa“, dok su za dimenzije parka postojala dva plana. Prvi plan je obuhvatao uključivanje svih masovnih grobnica, a drugi se odnosio na već postojeći urbanistički plan u Kragujevcu koji bi trebalo da obuhvati park Šumarice. Ključno pitanje je bilo da li park treba da bude koncipiran kao „spomenik u parku“ ili „park kao spomenik“. Iako je bilo predloga da se ne ističu grobovi, većina je odlučila da obeležavanje grobnica treba da bude prioritet, a da je ostalo od sekundarnog značaja. Zaključak sastanka bio je da park treba da bude dizajniran kao spomen-park koji će predstaviti veliku tragediju koja se odigrala u Kragujevcu 1941. godine.
Rezultati konkursa su bez detaljnog opisa procesa selekcije, objavljeni sredinom 1954. godine. Pobedio je urbanistički projekat arhitekata Mihajla Mitrovića, Radivoja Tomića i pejzažnog arhitekte Smiljana Klaića. Čuveni srpski arhitekta Nikola Dobrović je bio pozvan da bude glavni konsultant na projektu. Idejni projekat spomen-parka je završen u martu 1955. godine. Glavna karakteristika parka je šetalište sastavljeno kao linearan raspored tri elementa: Memorijalni muzej - mauzolej - spomenik žrtvama. Ove građevine su locirane na samom ulazu u park, a jezgro koncepta je pejzažna arhitektura.
Prva faza radova na terenu, koja je obuhvatila izgradnju puteva, pešačke staze i regulaciju voda počela je već 1955. godine. Organizovana je radna akcija za potrebe gradnje parka. Idejni projekat je predviđao da se izgradi skulptura na mestima gde su streljani građani, i da svaka od šest jugoslovenskih republika treba da izgradi deo parka. Cilj tadašnje komunističke partije je bio da ovim pokaže bratstvo i jedinstvo svih naroda. Plan je predviđao da se spomen-park završi do 1960. godine, međutim to se nije desilo. Direktor fabrike Zastava doneo je odluku da radnici pet godina po jednu dnevnicu izdvajaju za izgradnju muzeja u spomen-parku.
Prvi zakon o zaštiti spomenika u Jugoslaviji bio je Zakon o zaštiti kulturnih dobara koji je donet 1977. godine, a samo dve godine kasnije je spomen-park u Šumaricama proglašen spomenikom kulture od izuzetnog značaja. To je bio poslednji odlučujući trenutak u stvaranju spomen-parka. U narednim godinama gradnja spomenika je usporena. Od predviđenih 30 spomenika koje je trebalo izgraditi na masovnim grobnicama, samo deset je postavljeno, od čega polovina pre 1979. godine.[6]
Park danas zahvata površinu od 342 hektara. Memorijalni park obilazi se kružnim putem, dugim oko 7 km, koji posetioce vodi u doline Erdoglijskog i Sušičkog potoka gde se nalaze humke ubijenih.[7]
Unutar parka je 2008. godine počela gradnja crkve posvećena Svetom velikomučeniku Georgiju.[8]
Spomenici unutar parka uredi
U spomen na žrtve streljanja čitav prostor Šumarica je pretvoren u spomen-park u kome se nalazi ukupno dvanaest monumentalnih spomenika vezanih uz Kragujevački oktobar:[9]
| Slika | Opis |
|---|---|
|
„Spomenik Bola i Prkosa“ je prvi spomenik koji je izgrađen u parku 1959. godine. Delo je vajara Ante Gržetića. Podignut je na mestu gde je 21. oktobra 1941. godine u Šumaricama streljana jedina žena - Nada Naumović. Kroz čistoću obrade mermernog bloka predstavljene su figure muškarca i žene u samrtnom grču. Ženski lik, snažno izvijen unatrag, još uvek prkosi smrti, a muški, bolno savijen u oštrom luku napred polako pada ka zemlji.[10] |
|
"Spomenik streljanim đacima i profesorima"[11] je delo vajara Miodraga Živkovića, izgrađen od betona 1963. godine. Nalazi se na mestu gde je streljana najveća grupa učenika zajedno sa 18 profesora. To je grandiozna skulptura u kojoj se moćni, razgranati blok od belog betona preobražava u nežnu pticu slomljenih krila, prekinutu u letu. Simbolizuje polet i snagu mladosti presečene u trenutku kada se spremala da se otisne u život. Ovaj spomenik postao je simbol spomen-parka i grada Kragujevca.[12] |
|
Spomenik otpora i slobode — vajar Ante Gržetić, bronza i beton, izgrađen 1966. godine. Ovaj rad predstavlja smrtno ranjenog čoveka klonule glave, koji se poslednjim trzajem, napetih mišića, bori za još neki trenutak života. Ali, iznad njega se uzdiže beli obelisk, kao trijumf života nad smrću, a njegova apstraktna forma se na vrhu razdvaja u latinično slovo „V“, simbol pobede.[13] |
|
Spomenik „Kristalni cvet” — arhitekta Nebojša Delja, beton, izgrađen 1968. godine. Posvećen je petnaestorici dečaka Romi, čistača obuće od 12 do 15 godina starosti, koji su streljani sa jednom grupom odraslih. Geometrijski svedenim formama cveta i zaobljenim čašicama simbolizuje tek razvijeni pupoljak, presečen na dva dela. Belina cveta ističe moralnu čistoću dečaka, a crne čašice, pored boje njihovog tena, asociraju na smrt i tamu podzemnog sveta.[14] |
|
Spomenik „Kameni spavač” — arhitekte Gradimir i Jelica Bosnić, izgrađen 1970. godine. Među streljanim Kragujevčanima bilo je dosta ljudi iz okolnih sela i njima je posvećen spomenik „Kameni spavač“. Predstavlja posebnu celinu u okviru spomen-parka. Vencem od betonskih blokova, nejednake visine i zaobljenim i masivnim mramornim skulpturama, ovaj spomenik podseća na seosko dvorište u kome dominiraju stogovi sena.[15] |
|
Spomenik „Sto za jednog“ — vajar Nandor Glid, bronza, izgrađen 1980. godine. Bronzanim spomenikom „Sto za jednog“ okrutna naredba generala Bemea je likovno uobličena kroz mrežu isprepletenih i deformisanih ljudskih tela, čiji se oblici postepeno gube i prerastaju u veliko, moćno stablo.[16] |
|
Spomen-obeležje naroda Hrvatske (Krugovi) — vajar Vojin Bakić i arhitekte Josip i Silvana Sajsl, čelik, izgrađen 1981. godine. Spomen-obeležje naroda Hrvatske „Krugovi“ se sastoji od sedam međusobno povezanih čeličnih diskova i predstavlja svetlosno središte koje objedinjuje tri grobnice. Krugovi, kao simboli savršenstva, ovde su deformisani, čime autor pokazuje da je život na ovom mestu 21. oktobra 1941. godine bio daleko od tog savršenstva. I svaki od krugova predstavlja streljane ljude u padu.[17] |
|
Spomenik „Protiv zla“ — vajar Migel Romo, mermer, izgrađen 1991. godine povodom 50. godišnjice masakra. Spomenik „Protiv zla“ je oblikovan kao kockast, kompaktan mermerni blok s uklesanim religioznim simbolima iz Apokalipse, koji govore o pravednoj kazni ili nagradi za učinjena (ne)dela.[18] |
|
Spomenik prijateljstva je delo rumunskog arhitekte Anton Stojkua, koji je izgrađen od betona 1994. godine. Spomenik je poklon rumunskog grada Piteštija. Spomenik je oblikovan kao knjiga, a rašireni listovi se transformišu u broj 21. Pogled na spomenik sa prednje strane asocira na goluba, simbol mira.[19] |
|
Spomenik „Suđaje” je bronzana figura koja se prva vidi na ulazu u park. Nalazi se ispred muzeja 21. oktobar. Inspirisana je staroslovenskom mitologijom, po kojoj su Suđaje bile božanstva, tri žene, koje dolaze posle rođenja deteta i određuju mu sudbinu ili, kako se još nazivalo, sreću. Lepe devojke predstavljaju dobru sreću, dok stare žene lošu. Upravo stare žene koje su predstavljene na ovoj figuri prikazuju sudbinu ljudi koji počivaju u parku.[20] |
|
Spomenik „Čovek bez iluzija” je bronzana figura koja se nalazi ispred muzeja 21. oktobar. Figura predstavlja mršavog čoveka izduženih ruku i nogu koji sedi na niskoj stolici, dok mu je glava klonula na grudi. U ruci drži tri uvela cveta koja su malaksalo spuštena na kolena. Skulptura kao da se povija i teži da propadne u zemlju.[21] |
|
Spomenik „Večni plamen slobode” — je delo vajara Dragana Đorđevića, izgrađen 1978. godine. Upalio ga je predsednik SFRJ Josip Broz Tito. U kontinuitetu je goreo dva meseca, zatim puštan povremeno, da bi potom bio potpuno ugašen. Obnovljen je 21. oktobra 2011. godine. Više puta je bio na meti lopova, uključujući 2011. i 2013. godinu, kada je ukraden mesingani gorionik.[22] |
Spomenici van parka uredi
| Slika | Opis |
|---|---|
|
Spomenik streljanim Srbima i Jevrejima je delo vajara Milorada Zorbića, a poklon je izraelskog grada Bat Jama. Spomenik je od mermera i izgrađen je 1991. godine. Nalazi se van teritorije spomen-parka, u kragujevačkom naselju „Bagremar”, na mestu gde su Nemci streljali pripadnike dva naroda. Spomenik je u obliku kocke i simbolizuje večnu uspomenu na jedinstvo Srba i Jevreja koji su zajedno otišli u smrt. Takođe spomenik simbolizuje šestokraku Davidovu zvezdu.[23] |
Muzej uredi
Na ulazu u spomen-park podignuta je 1976. godine impozantna zgrada spomen-muzeja „21. oktobar“ u čijoj je arhitekturi naglašena simbolika kragujevačke tragedije. Odsustvo otvora (prozora) na fasadama sugeriše bezizlaz nenaoružanih ljudi ispred mitraljeskih cevi, trideset i tri kubusa - trideset masovnih grobnica u spomen-parku i tri u selima Ilićevu, Maršiću i Grošnici, a providne piramide od pleksiglasa na njihovim vrhovima predstavljaju poslednji pogled žrtava uperen ka nebu.
Unutar muzeja se, među ostalim, nalazi zbirka dokumenata vezanih uz masakr, kolekcija fotografija, biblioteka i čitaonica. U muzeju su postavljene i zbirke slika iz slikarske kolonije Mostovi Balkana, te zbirka slika slikara Petra Lubarde[24] i zbirka skulptura vajara Dragana Panića.[25]
Donji nivo muzeja je art prostor i koristi se za prezentaciju umetničkih i dokumentarnih izložbi kako bi se čuvala sećanja na događaj kako se on ne bi ponovio. Postavka počinje rečima Nikole Tesle. Na prvom panou dati su podaci o Kragujevcu od prvog pomena ovog mesta 1476. godine pa sve do sredine 19. veka. Na drugom se nalazi Kragujevac uoči Drugog svetskog rata i Kragujevčani u običnim prilikama. Sledeći panoi predstavljaju priču o Jugoslaviji, pokretima otpora, Kragujevačkoj tragediji,... Na zidovima se nalazi holoskrim, providna projekciona ploča na kojoj se emituju likovi i imena streljanih. Na zidu se nalaze 42 poruke koje su napisane u poslednjim trenucima pre streljanja. Nad izložbenim holom se nadvija skulptura nacističkog orla. U prostoriji „Krvava bajka“ nalaze se slike i imena žrtava.
Spomen-muzej i memorijalni park je za 35 godina od otvaranja posetilo oko pet miliona ljudi, u proseku 250.000 godišnje. Posete se organizuju tako što počinju u spomen-muzeju, a završavaju se u Memorijalnom prostoru.
Dan sećanja uredi
Prva komemoracija u Šumaricama u znak sećanja na ovaj događaj održana je 1953. godine. Tokom komemoracije intonirala se himna, polagani su venci, govorili su preživeli sa streljanja i prenošene kratke vesti sa svetskih ratišta. Umetnički deo se sastojao u izboru proznih i poetskih tekstova, u nastupu dramskih umetnika kao i učešću poznatih horova i orkestara. Od 1964. godine program je počeo stalno da se održava sa početkom u 11 časova kod Spomenika streljanim đacima i profesorima i trajao 45 minuta. Od 1971. godine formirao se savet „Veliki školski čas“ koji bira pisca koji će pisati pesmu za izvođenje. Prvi autor pesme „Crni Dan“ koja je izvedena 1971. bio je Duško Radović, reditelj Zdravko Šotra, a kompozitor Konstantin Babić. Od 1991. godine uvodi se parastos koji služi episkop Šumadijske eparhije. Od 1991 do danas učestvovalo je više od 50.000 učesnika, a programu prisustvuje više od 1.000 ljudi, najviši državni funkcioneri, predsednik, premijer i ministri, kao i ambasadori mnogih država Evrope koji polažu vence na grobnicu streljanih đaka i profesora. Radio-televizija Srbije direktno prenosi manifestaciju koju prati preko milion gledalaca.[26]
u Srbiji se 21. oktobar obeležava kao državni praznik, Dan sećanja na srpske žrtve u Drugom svetskom ratu. Prvi put je na ovaj način obeležen 21. oktobra 2012. godine.[27]
Staro vojničko groblje uredi
Pri samom ulasku u spomen-park, sa leve strane puta za Gornji Milanovac, nalazi se jedno od najstarijih vojničkih groblja u Šumadiji, koje je nastalo u 19. veku. Na njemu je sahranjen veliki broj vojnika iz Srpsko-turskih ratova (1876—1878), Balkanskih ratova, kao i iz Prvog svetskog rata. Tokom Prvog svetskog rata u Kragujevac su se smestili prestolonaslednik Aleksandar I Karađorđević, Vrhovna komanda i centralna bolnica srpske vojske. U bolnicu, koja se nalazila na mestu gde je danas stadion Fudbalskog kluba Radnički, počev od kraja leta 1914. godine donošeni su teški ranjenici sa svih frontova. U zimu 1914/15. bilo je mnogo obolelih od pegavog tifusa. Preminuli vojnici sahranjivani su na tada nepošumljenom brdašcu koje se nalazilo zapadno od Kragujevca. Na tom mestu je već postojalo vojničko groblje, osnovano u vreme srpsko-turskih ratova 1876—1878. godine. Sahrane su bile učestale sa balkanskim ratovima 1912-1913, a naročito kada je počeo Prvi svetski rat. Tokom Prvog svetskog rata groblje se višestruko uvećalo. Oktobra 1915. godine, srpska vojska se povukla prema jugu, a Kragujevac su zauzele nemačke i austrougarske trupe. Austrougarski vojnici nisu oskrnavili srpsko vojničko groblje, a na njemu su počeli da sahranjuju svoje poginule i umrle vojnike.[28]
Pretpostavlja se da se tu nalazi oko 2500 grobova. Pored srpskih, ovde su kasnije sahranjivani i nemački i austrougarski vojnici. Posle Drugog svetskog rata, groblje je skoro potpuno uništeno, a na najvećem delu su zasađeni borovi.[29] Srpsko vojničko groblje je delimično obnovljeno 1998. godine, a na njemu se sada nalazi tek nekoliko desetina spomenika i to uglavnom starijih od 1912. godine.[30]
Ispred groblja postavljena je lavlja figura duga 2,2 metara i visoka 1 metar. Austrijanci su je preneli iz Topole 1915. godine i naredili da se postavi ispred groblja na kome su sahranjeni njihovi vojnici, umrli ili poginuli u Šumadiji. Prvobitno, dve figure je naručio kralj Petar I Karađorđević kako bi stajale na ulazu u crkvi Svetog Đorđa u Topoli. Jedna figura se i danas nalazi na vojničkom groblju u Šumaricama, a za drugu se ne zna gde je, jer su je 1918. godine Austrijanci odvezli u nepoznatom pravcu.[28]
-
Spomenik u vojničkom groblju -
Spomenik u vojničkom groblju -
Spomenik u vojničkom groblju -
Spomenik u vojničkom groblju -
Kameni lav
Spomenik streljanim Slovacima uredi
Memorijalni kompleks „Čehoslovačko groblje“ ili „Slovačko groblje“ nalazi se u jugoistočnom delu spomen-parka Kragujevački oktobar. Na njemu su sahranjeni streljani austro-ugarski vojnici, među kojima je bilo najviše Slovaka iz okoline Trenčina koji su se nalazili u 71. pešadijskom puku. Oni su pretrpeli značajne gubitke na italijanskom frontu, pa su dovedeni u Kragujevac kako bi se u pozadini oporavili i popunili. Puk je dopunjavan povratnicima iz ruskog zarobljeništva koji su, posle odmora kod kuće od 2-3 nedelje, trebalo da se ponovo upute na front. Zbog straha od „boljševizma“ oni su dočekani vrlo nepoverljivo, a disciplina prema njima je bila pooštrena što je izazivalo nezadovoljstvo.[31]
Glavna pobuna je izbila 2. juna (20. maja) oko 22 časova. Sam 71. pešadijski puk je bio podeljen na grupu koja je bila uz pobunjenike, i onu protiv njih. Ukupno je bilo oko 700 pobunjenika. Pod vođstvom narednika Viktora Kobilika došli su do centra varoši, gde su ubili austrijske vojnike koji su pokušali da ih umire. Pozivali su i narod da im se pridruži, ali to se nije dogodilo. Pobunjenici su zauzeli železničku stanicu, uništili telegrafske uređaje i krenuli ka oficirskom domu. Počela je žestoka ulična borba koja je trajala celu noć. Oko 2 sata posle ponoći napad pobunjenika je počeo da slabi. Sutradan je naređeno jednom bataljonu iz Mladenovca da krene u Kragujevac kako bi pomogao da se umiri pobuna. Kada je stigao bataljon u varoš, pobuna je već bila ugušena. Veliki broj pobunjenika na čelu sa Viktorom Kobilikom je uhvaćen. Osamdeset pobunjenika je izvedeno na sud, od kojih je 44 osuđeno na smrt streljanjem, a osuđeno je i 5 civila. Presuda je izrečena 8. juna (26. maja) a izvršena je istog dana u 15 časova.[31]
U znak sećanja na ovaj događaj, 1924. godine je podignut spomenik od belog mermera, na kome su urezana imena 44 vojnika, a na njegovom vrhu je bronzani orao raširenih krila. Spomenik i dve grobnice iza njega su ograđeni, a na ulazu se nalaze dve figure lava.[28]
Botanička bašta uredi
U okviru Spomen-parka 1997. godine otvorena je Botanička bašta Kragujevac. Botanička bašta je organizaciona celina Instituta za biologiju i ekologiju Prirodno-matematičkog fakulteta Univerziteta u Kragujevcu.[32] Prostire se na 18 ha i za sada je najveća botanička bašta na Balkanu.[33]
Foto galerija uredi
-
„Spomenik streljanim đacima i profesorima“, detalj -
Pogled na „Spomenik streljanim đacima i profesorima“ -
Spomenik „bola i prkosa“ -
Muzej noću -
Muzej noću -
„Večni plamen slobode“ -
Spomen-ploča povodom pedesetogodišnjice streljanja -
Crkva u Šumaricama -
Spomenik srpskim vojnicima -
Staro vojničko groblje -
Staro vojničko groblje -
Spomenik noću
Izvori uredi
- ^ „Spomenpark.rs: SPOMEN-PARK „KRAGUJEVAČKI OKTOBAR"”. Pristupljeno 25. 4. 2013.
- ^ „Vučić uručio odlikovanja povodom Vidovdana”. Politika Online. Pristupljeno 2021-06-29.
- ^ Lebac sutra nemojte poslati („Vreme“, 20. oktobar 2011)
- ^ a b v g d Podaci „Muzeja „21. oktobar“ iz Kragujevca od 2003.“
- ^ a b “Istina o Kragujevačkoj tragediji 21. oktobra 1941.“ pp. 7, Borivoje Karapandžić, Klivlend, Ohajo, SAD, 1989.
- ^ Marija Martinović, Serbian Arhitectural Journal, EXHIBITION SPACE OF REMEMBRANCE: Rhythmanalysis of Memorial park Kragujevacki oktobar, Beograd (2013). str. 306-329
- ^ „Spomen park „Kragujevački oktobar” - Šumarice, Kragujevac”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. februar 2014) na sajtu zaprokul.org.rs
- ^ „Crkve u Kragujevcu”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2014) na sajtu kragujevac.co.rs
- ^ „Spomenpark.rs: SPOMENICI”. Pristupljeno 25. 4. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. jun 2012)
- ^ „Spomenik bola i prkosa”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ [„Skulptura "SPOMENIK STRELJANIM ĐACIMA" Kragujevac, autor: Živković Miodrag - Skulpture Srbije”. Архивирано из оригинала 01. 03. 2017. г. Приступљено 26. 07. 2017. Skulptura "SPOMENIK STRELJANIM ĐACIMA" Kragujevac, autor: Živković Miodrag - Skulpture Srbije]
- ^ „Споменик стрељаним ђацима и професорима”. Архивирано на сајту Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Spomenik otpora i slobode”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Kristalni cvet”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Kameni spavač”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Sto za jednog”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Spomen-obeležje hrvatskog naroda”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Protiv zla”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Spomenik prijateljstva”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Suđaje”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Čovek bez iluzija”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ Kragujevac: Ponovo ugašen večni plamen на сајту novosti.rs/
- ^ „Spomenik streljanim Srbima i Jevrejima”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. septembar 2014) na sajtu spomenpark.rs/
- ^ „Spomenpark.rs: PETAR LUBARDA „KRAGUJEVAC 1941"”. Pristupljeno 25. 4. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. jun 2012)
- ^ „Spomenpark.rs: SKULPTURA DRAGANA PANIĆA”. Pristupljeno 25. 4. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. jun 2012)
- ^ „Veliki školski čas”. Arhivirano iz originala 06. 10. 2014. g. Pristupljeno 01. 10. 2014.
- ^ „Šumarice opomena svima, narod ne stoji iza zlikovaca („Politika“)”. 21. oktobar 2012. Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ^ a b v „Staro vojničko groblje”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. septembar 2014) na sajtu kragujevac.co.rs
- ^ „Komunisti porušili Zejtinlik u Srbiji!”. Pogledi. Arhivirano iz originala 02. 12. 2013. g. Pristupljeno 14. 11. 2016.
- ^ „Kulturno istorijske znamenitosti Spomen park "Kragujevački oktobar"”. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. septembar 2014) na sajtu gtokg.org.rs
- ^ a b Dragoljub N. Bakić, Pet vekova Kragujevca, Kragujevac (1972). str. 244-254.
- ^ „Institut za biologiju i ekologiju”. Prirodno-matematički fakultet Univerziteta u Kragujevcu. Pristupljeno 27. 7. 2023.
- ^ Stefanović, Tijana (30. 4. 2022). „Botanička bašta u Kragujevcu – Najveća na Balkanu”. Glas Šumadije. Pristupljeno 27. 7. 2023.
Literatura uredi
- Stepančić, Igor (2006). „Estetika sadržaja istorijskih činjenica — umetnost prezentacije nasleđa” (PDF). Zbornik radova Etnografskog instituta SANU. 26: 133—141. Arhivirano iz originala (PDF) 05. 03. 2016. g. Pristupljeno 18. 01. 2018.
Vidi još uredi
Spoljašnje veze uredi
