Srbi u Austriji
Srbi u Austriji su građani Austrije srpskog porekla i Srbi koji žive i rade u Austriji.
 | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Ukupna populacija | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 300.000[1][2] | |||||||||||||||||
| Regioni sa značajnom populacijom | |||||||||||||||||
| uglavnom Beč, Salcburg i Grac | |||||||||||||||||
| Jezici | |||||||||||||||||
| nemački i srpski | |||||||||||||||||
| Religija | |||||||||||||||||
| pravoslavlje | |||||||||||||||||
| Srodne etničke grupe | |||||||||||||||||
| Srpska dijaspora | |||||||||||||||||
.jpg)
Istorija uredi
Nakon pada Srba pod Turke, na prostoru Austrije je 1522. godine osnovana Vojna krajina sačinjena od Srba pod neposrednom upravom bečkog cara.[3] Austrijanci su tokom velikog austro-turskog rata (1683—1699) pozvali Srbe na ustanak, a učešće Srba u pobuni protiv Osmanskog carstva je prouzrokovalo prvu Veliku seobu Srba 1690.[3] Druga Velika seoba Srba je uslijedila 1739.[3] Srbi su se u ovom vremenu našli između dvije religije i dvije kulture predstavljene u liku dvije moćne carevine, austrijske sa sjedištem u Beču i osmanlijske sa sjedištem u Carigradu. Beč je u to vrijeme bio vrlo važan centar za sve narode koji su se nalazili na teritoriji carevine, pa tako i za Srbe.[3]
Srbi u Beču uredi
Srpski akademik Medaković je u svojoj knjizi o Srbima u Beču, primetio da je Beč oduvek bio kosmopolitski grad, ali da su saznanja o Srbima u njemu vrlo oskudna.[4] U Beču su živjeli i radili mnogi znameniti Srbi, koristeći njegova preimućstva i položaj. Šetali su se bečkim ulicama srpski vladari i političari, književnici i umetnici, trgovci i činovnici, vojnici i studenti. Bio je Beč ili Vijena jedinstven kulturni centar srpstva možda i ponajviše zbog Vuka Karadžića i u njegovom vremenu.
Prisustvo Srba u Beču datira od prije 17. vijeka.[5] U zvaničnim dokumentima se prvi put pominju 1670. godine kada je car Leopold I opunomoćio Srbe i Jermene da posreduju u trgovini zapada i istoka.[5] Poslije razbijanja opsade Beča 1683. Srbi naseljavaju dio grada izvan zidina koji je nazvan Racenfirtel (njem. Ratzenviertel).[3] Do većeg naseljavanja dolazi nakon prve Velike seobe Srba 1690. pod Arsenijem III Čarnojevićem.[5]
U tom vremenu je car Leopold I Srbima priznao slobodu vjere i crkvenu autonomiju.[5]
Bečki ženski krojač Gligorije Grujić bavio se i književnim radom. Objavio je manji prozni spis 1832. godine, i spremio kalendar "Srbska Zora" za 1837. i 1838. godine.[6]
Kornelije Stanković je 1. marta/20. aprila 1861. godine priredio u Beču, u dvorani Društva za muziku - koncert. Bio je to duhovni koncert, tokom kojeg se pojalo "srbsko pravoslavno pjenije". Čist prihod od koncerta kompozitor je namenio gradnji srpske pravoslavne crkve u Beču.[7] Studenti i đaci koji su se školovali u Beču osnovali su pre 1866. godine Zadrugu srpske omladine "Zoru". Ona je bila deo šire "Ujedinjene omladine srpske".[8]
Oko 1860. godine tu je živelo oko 500 Srba stalno naseljenih i 1000 na privremenom boravku. Najpoznatiji Srbi trgovci u Beču sedamdesetih godina 19. veka bili su: Josif Josifović, Đoka Milićević, Bajići i Ostojići.[9]
U Beču je pored kulturni radnika i inteligencije bilo i preduzimljivih ljudi. U novosadskom srpskom listu reklamirao se 1897. godine izvesni Toma Danilović sa svojim restoranom. Njegova "Prva srpska resteuracija" u Beču, za atraktivnim nazivom "Kod belog kurjaka" nalazila se u ulici Volfengase br.3, preko puta "grčke crkve". Lokal povezan sa hotelom, nudio je "srpskim putnicima" srpska jela, dobru uslugu i povoljne cene. Isticao je gostoljubivi Srbin da ta "Resteuracija postoji 200 godina".[10] Početkom 1898. godine Joca Savić glumac koji je do tada bio više godina direktor dvorskog pozorišta u Minhenu, pozvan je u Beč. Primili su ga u Beču za direktora tamošnjeg dvorskog pozorišta.[11] Srbi berberi, njih 200 koji su radili u Beču 1900. godine na skupštini formirali su "Srpsku berbersku zadrugu za štednju". Novac su uložili u "Srpsku banku" u Zagrebu. Na čelu uprave zadružne bio je predsednik Stevan Ilić.[12] Srbi u Beču su 1899. godine osnovali "Srpsku akademsku zadrugu" sa ciljem da neguje vrednosti (umetničke, dramske, muzičke...) i priređuje zabava. Za predsednika je izabran student medicine M. Sardelić "Srbin katolik iz Dalmacije".[13]
Srbin, Dimitrije Petrović postao je 1901. godine direktor carske i kraljevske kovnice u Beču. Prethodno je bio njen poddirektor.[14]
Godine 1905. živeo je i radio u Beču, Pera Stojanović srpski kompozitor. Dovršio je tada operu "Tigar", koja se spremala za izvođenje u Peštanskoj operi. Stojanović je do tada dobio tri nagrade za svoj rad: prvu austrijsku državnu nagradu i dve Betovenove.[15] Za gradnju 14 srpskih škola u Budimskoj eparhiji, 1912. godine priloga je dala i "Srpska ženska zadruga" u Beču.[16]
Prema procenama u Beču živi oko 180.000 Srba.[17] U Salcburgu ih ima oko 15.000.[18]
Crkveni letopis uredi
Srbi u Beču su u 18. vijeku za vjerske potrebe koristili kapelu Svetog Georgija, a 1726. je podignuta prva crkva koju je osveštao mitropolit karlovački Mojsije Petrović.[5] Hram Svetog Georgija je 1842. potpao u nadležnost Karlovačke mitropolije.[5] Zbog nesuglasica između Srba, Grka i Cincara u ovoj crkvenoj opštini, Marija Terezija je 1776. ovaj hram ustupila Grcima.[5] Ovo je uslovilo da se jedan dio vjernika crkvene opštine izdvoji i osnuje novu crkvenu opštinu.[5] I jedna i druga crkvena opština su ostale u nadležnosti Karlovačke mitropolije.[5] Inicijativu za gradnju srpskog hrama je dao patrijarh Josif Rajačić, koji se nakon pokušaja atentata na Franca Josifa 1853. obratio sa molbom da se da dozvola za gradnju srpske crkve u kojoj bi se Srbi molili za njegovo carsko visočanstvo.[5] Odgovor na pismo patrijarha Rajačića je stigao 7 godina kasnije, tako da je odobrenje za gradnju prve srpske crkve dato 1860.[5]
Srbi su se godinama spremali da podignu veliku pravoslavnu crkvu u Beču. Razmišljalo se da bude nalik velikoj crkvi Sv. Sofiji iz Carigrada, da se radi po njenom planu. Bilo je predloga da se najpre podigne crkvenoopštinski dom, u kojem bi bila improvizovana privremena bogomolja i otvorena škola. Formirana je bečka Srpska pravoslavna crkvena opština 1863. godine pod predsedništvom viteza Đorđa Stojakovića. krenulo se sa širokom akcijom prikupljanja priloga, kada se najviše potrudio bečki trgovac Đ. Miličević. Do 1866. godine skupili su preko 40.000 f. kapitala, jer je išla kamata na glavnicu, ali se nije ništa konkretno uradilo. Bečka grčka crkvena opština je godinama pozivala Srbe, da se ujedine oko iste, njihove crkve. Nudili su da istu crkvu koriste podjednako, i srpski učitelj da se unajmi za srpsku decu. Kada je predsednik opštine Stojaković umro, njegovu funkciju je preuzeo potpredsednik Jovan Vladislav. Ovaj je slabo radio, pa je avgusta 1866. godine izabrana nova Uprava, pod privremenim predsedništvom dvorskog savetnika Ognjeslava Utješanovića. Izvršena je revizija poslovanja i računa i utvrđeno da fond sadržao oko 25.000 f. kapitala. Tada je izabran za stalno bečki Crkveni odbor, sa predsednikom Utješanovićem, i potpredsednikom Jovanom Nikolićem, dok su ostali - kasir Đorđe Miličević, kontrolor dr Severin Zavišić i poslovođa Jovan Slavnić.[8]Zemljište za gradnju crkve je kupljeno 1869. na lokaciji koja se nalazi 300 do 400 metara od dvorca Belvedere, nadomak Rudolfove pijace ("Rudolfsplac").[5] U ovom dvorcu je inače potpisan Trojni pakt, sklopljen mir između Austrougarske i Kraljevine Srbije i drugi značajni događaji.[5] Nakon kupovine zemljišta sastavljen je crkveni statut, a gradnja hrama Svetog Save je započeta 1890. godine[5] Hram je osveštan 19. novembra 1893. u prisustvu cara Franca Josifa, Benjamina Kalaja i drugih značajnih ličnosti toga doba.[5] Međutim na osvećenju nije bio prisutan nijedan srpski sveštenik, jer je u to doba crkva potpala pod nadležnost bukovinske mitropolije koja je stvorena po razgraničenju Austrije i Ugarske.[5] Prvi srpski sveštenik koji je došao u hram 1896. bio je paroh Mihajlo Mišić.[5] Car Franc Josif je po drugi put ovaj hram posjetio kada je u Beču preminuo kralj Milan Obrenović, a njegovo tijelo je iz crkve ispraćeno na željezničku stanicu odakle je prebačeno u Kraljevinu Srbiju.[5] U Beču postoje još tri srpske crkve: Crkva Uspenja Presvete Bogorodice, Crkva Vaskrsenja Hristovog i Stara kapela Uspenja Presvete Bogorodice.
Srbi u Gracu uredi
Godine 1885. u gradu je osnovano "Društvo za osnivanje srpske pravoslavne crkvene opštine". Predsednik Crkvene opštine u Gracu Nestor pl. Zajc i tajnik Radišić (medicinar) su pozivali 21. februara 1888. godine zainteresovane pravoslavne sveštenike da se jave i podnesu uslove pod kojim bi se nastanili u tom austrijskom gradu.[19]
Poznate ličnosti uredi
- Uroš Predić, slikar
- Aleksandar Sandić, profesor, sekretar Vuka Karadžića
- Konstantin Jovanović, arhitekta
- Boris Podreka, arhitekta
- Đorđe Joanović, lekar i profesor
- Pavle Julinac, istoričar
- Vuk Stefanović Karadžić, filolog, reformator srpskog jezika, sakupljač narodnih umotvorina i pisac prvog rečnika srpskog jezika
- Mina Karadžić, slikarka i književnica
- Paja Jovanović, slikar
- Marko Arnautović, fudbaler
- Aleksandar Dragović, fudbaler
- Zlatko Junuzović, fudbaler
- Marko Stanković, fudbaler
- Monika Ivkić, pevačica
- Edita Malovčić, pevačica i glumica
- Svetozar Borojević, feldmaršal austrougarske vojske
- Arsenije Sečujac, general u Habzburškoj monarhiji
- Dimitrije Karadžić, oficir i profesor
- Jeronim Ljubibratić, oficir
- Konstantin Mandrović, publicista
- Laza Kostić, pesnik
- Paula Preradović, pisac i pesnik
- Milutin Doroslovac, pisac i prevodilac
- Arsenije III Crnojević, pećki patrijarh (1674 — 1690), mitropolit i patrijarh Srba u Austriji (1690 — 1706)
- Mojsije Putnik, mitropolit karlovački u periodu od 1781. do 1790. godine
- Dragana Stanković, predstavnica Austrije na izboru za Mis sveta 2016.
- Vjera Rašković Zec, profesorka književnosti, književnica i recenzentkinja
- Slavica Klajn, književnica i humanitarac
- Nataša Katalina, likovna umetnica
- Bogdan Roščić, direktor Bečke državne opere[20]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Dijaspora može da promeni Srbiju politika.rs
- ^ Šta rade Srbi u Beču politika.rs
- ^ a b v g d „Srbi u Beču”. Srpsko nasleđe. 23. 02. 1999. Arhivirano iz originala 05. 10. 2016. g. Pristupljeno 09. 05. 2012.
- ^ "Zbornik Matice srpske za istoriju", Novi Sad 1999. godine
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o „Tamo daleko: Crkva Svetog Save u Beču”. Radio-televizija Republike Srpske. 06. 05. 2012. Pristupljeno 09. 05. 2012.
- ^ "Srbska novina ili Magazin za hudožestvo, nižestvo i modu", Budim 1838. godine
- ^ "Danica", Novi Sad 1861. godine
- ^ a b "Zastava", Pešta 1866. godine
- ^ Todor Stefanović Vilovski: "Svetli i tamni dani", Beograd 1985.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1897. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1898. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1900. godine
- ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1901. godine
- ^ "Nova iskra", Beograd 1905. godine
- ^ "Školski glasnik", Novi Sad 1912. godine
- ^ Srbi u Beču politika.rs
- ^ Iz Beča u Foču pa natrag u Salcburg („Politika”, 21. oktobar 2017)
- ^ "Zastava", Novi Sad 1888. godine
- ^ Beograđanin uvodi novine u bečku Operu (B92, 26. april 2020)
Literatura uredi
- Medaković, Dejan (1998). Srbi u Beču. Novi Sad.
- Puzović, Predrag (1996). „Eparhije Srpske pravoslavne crkve u rasejanju” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 40 (1-2): 87—96. Arhivirano iz originala (PDF) 08. 06. 2019. g. Pristupljeno 25. 03. 2018.
Spoljašnje veze uredi
- Politika: Srbi u Beču, 12. 8. 2010.
- Blic: Srbi u Beču dobili crkvu na poklon, 16. 11. 2011.
- Srpska dijaspora: Srbi u Austriji traže status nacionalne manjine
- Srpska pravoslavna Crkvena opština Svetog Save u Beču
- Radio-televizija Republike Srpske: Tamo daleko: Srbi u Beču 1, 22. 4. 2012.
- Radio-televizija Republike Srpske: Tamo daleko: Srbi u Beču 2, 29. 4. 2012.
- Beleške burnih odnosa („Večernje novosti“, 4. septembar 2014)
- Srbi u Austriji („Politika”, 29. oktobar 2019)
- Obnovljeno sedište srpske kulture („Politika”, 25. decembar 2022)
- ZAIGRALI FUDBAL, PA TEK ONDA KOLO: U prestonici Austrije, prvi srpski iseljenici, krajem šezdesetih godina, najpre osnovali sportske klubove („Večernje novosti”, 10. mart 2023)