Srbi u Beloj Krajini
Pored imigrantske zajednice koja čini većinu Srba u Sloveniji, u južnom regionu Bele Krajine postoji nekoliko sela naseljenih od potomaka Srba (Uskoka) koji su pobegli iz Osmanskog carstva u 16. veku, počevši od 1528. do 1593. godine.[2]
 narodna nošnja i igre Srba iz Bele Krajine | |
| Ukupna populacija | |
|---|---|
| 280[1] | |
| Jezici | |
| srpski i slovenački | |
| Religija | |
| Pravoslavna crkva, istočna katolička crkva | |
| Srodne etničke grupe | |
| Srbi u Sloveniji, Srpska dijaspora
|
Nakon doseljavanja na prostor Bele Krajine, Srbi su osnovali nekoliko sela: Bojanci, Marindol, Paunovići, Adlešići, Žunići, Milići i mnoga druga. Većina zajednice Srba u Beloj Krajini u istoriji zadržali su srpsku pravoslavnu veru i njihovu prepoznatljivu kulturu, iako su skoro potpuno asimilovani u svoje slovenačko okruženje. Neki od njih postali su unijati u 17 i 18. veku.
Istorija uredi
Osmansko osvajanje srpskih teritorija, dovelo je do iseljavanja velikog broja Srba, koji su se uglavnom upućivali ka severu i zapadu. Veliki broj Srba koji su se uputili na zapad, naselili su se u Beloj Krajini i na planini Žumberak[3]. Prvi pomen o Srbima koji su naselili opusteli Žumberak, potiče od septembra 1530. godine. Tada je "uskočio" veliki broj srpskih zadruga iz Srba, Unca i Glamoča na austrijsko zemljište. Pristigli Srbi su tri godine lutali kao nomadi dok im nije ustupljen prostor za naseljavanje.[4] Godine 1534. ustupila im je plemićka porodica Kobasić (od Bihaća) svoj zamak sa posedom Žumberak. Novi priliv Srba iz Bosne zabeležen je 1538. godine. Kada su 1540. godine dobili zapovednika, uređen im je status - postali su pogranična milicija. U prvo vreme bilo je vojnika Srba: 200 lakih konjanika i 300 pešaka. Kada je 1546. godine komandant žumberačkih uskoka postao Ivan Lenković, obezbeđeno je naseljavanje još 180 srpskih porodičnih zadruga na tom prostoru. Tada su naseljeni Srbima Marindol i Bojanci. U septembru 1597. godine, oko 1.700 Srba sa svojim ženama i decom nastanili su se u Beloj Krajini[5]. Narednih godina, (1600)[6] zbog nastavljenog osmanskog osvajanja, oko 500 srpskih porodica naselilo se u Beloj Krajini[7].
Krajem 17. veka, sa stagnacijom osmanske moći usled pritiska Evrope tokom unutrašnje krize i austrijskog napredovanja daleko u Makedoniju, Srbi su se naoružali i pridružili se borbi protiv Osmanlija. Austrijsko povlačenje podstaklo je još jedan masovni egzodus Srba sa tadašnjih osmanlijskih teritorija 1690. godine[8].
Stanovništvo i naselja uredi
U najjužnijem delu Slovenije, nekada se nalazilo najseverozapadnije ostrvo srpskog jezika. Ipak danas se u ovim delovima Slovenije srpski jezik retko koristi i to samo u četiri sela u kojima žive potomci Srba Uskoka : Bojanci, Marindol, Paunovići i selu Milići. U ostalim selima, na prostorima gde su Srbi branili Evropu od Osmanlija, danas žive pounijaćeni i pokatoličeni Srbi koji govore samo slovenačkim jezikom[1].
Bojanci su 1912. godine bili najmanja srpska naseobina u Beloj Krajini. To je tada selo u kojem živi 220 stanovnika u 45 kuća. Selo je bilo smešteno na jednoj uzvišici, između dve depresije i okruženo gustom šumom. Pripadalo je opštini Adlešićkoj. U duhovnom pogledu to je manje mesto podređenom Marindolu sa kojim čini istu pravoslavnu parohiju. Marindol prema kojem su orijentisani Bojanci je bio od nastanka pod jurisdikcijom Pećke patrijaršije. Pravoslavna crkva u Bojancima je posvećena Sv. Jovanu. U mestu je tada radila slovenačka narodna škola, a srpska deca su učila ćirilicu i dobijala nacionalno vaspitanje od katihete.
Zajednica je tradicionalno sklapala brakove iz drugih srpskih zajednica, naročito sa srpskom zajednicom u Gorskom kotaru u Hrvatskoj. Prvi mešoviti brak je zabeležen u selu Bojanci 1947. godine, a nakon tog braka i drugi Srbi iz tog sela su se ženili Slovenkama[9]. Pre Drugog svetskog rata, nadgrobni spomenici i spomen ploče, pisane su na srpskoj ćirilici, dok su danas napisani na srpskom latiničkom jeziku[1]. Nastala je asimilacija Srba iz Bele Krajine, a 1992. godine zatvorena je srpska osnovna škola[10]. 1967. godine u Beloj Krajini procenjeno je da živi između 500-600 Srba[1]. Broj srpskih domaćinstava smanjio se izuzetno smanjio tokom perioda 1981-1991, pa je u Beloj Krajini 1991. godine bilo 121 srpsko domaćinstvo.
Prema rečima Zdravka Vukčevića iz sela Bojanci i pravoslavnog sveštenika Jelenka Stojanovića iz Moravice, srpska deca iz sela Milići i Paunovići počela su da idu u slovenačke škole u Adlešiće i Črnomelj[11].
Kultura uredi
Jezik uredi
Zajednica Srba priča srpskim i slovenačkim jezikom . Srpskim jezikom pričaju mešano ekavski i ijekavski izgovor. U Marindolu, Milićima i Paunovićima, srpski jezik je uobičajen, dok u Bojancima to govori samo najstarija generacija. Srednje generacije jednako govore srpskim i slovenačkim jezikom, a najmlađa generacija ne govori srpski, a pasivno ga zna, preko najstarijih generacija u porodici[12].
Religija uredi
Bojanci, Marindol, Milići i Paunovići su bila sela gde je pravoslavlje preovladavao, kao i mesta gde je srpski narod sačuvao svoj identitet[1]. Srpska pravoslavna crkva postepeno gubi integralnu funkciju. Pravoslavne crkve postoje u Bojancima i Milićima koja služi i za potrebe meštana Marindola i Paunovići. Crkve su dugo bez sveštenika, selo Milići je imalo sveštenika do 1950. godine, a danas sveštenik dolazi iz Moravice, a sveštenik u Bojancima dolazi iz Like i to samo za najveće verske praznike[1]. Srpsko pravoslavno sveštenstvo u Beloj Krajini, služilo je liturgije u manastiru Gomirje, danas tek ponekad služi u selima Bojanci i Marindol. U Bojancima se nalazi srpska pravoslavna crkva posvećena usekovanju glave Svetog Jovana Krstitelja koja datira iz 18. veka, a na mestu nje je bila stara pravoslavna crkva. Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u selu Milići i Marindolska crkva u istoimenom selu[1].
Tradicija uredi
U staroj narodnoj poeziji Bele Krajine, srpski junak Marko Kraljević se često pominje, opisivan na štokavskom narečju srpskog jezika[13].
Poznate ličnosti uredi
Antropologija uredi
Na osnovu prezimena pronađenih na Beloj Krajini, može se zaključiti da su njihovi preci bili Srbi[13]. U selu Bojanci, najčešća srpska prezimena bila su Vrlinić (slavili slavu Sveti Đorđe), Radojčić (Sveti Nikola) i Kordići (Vidovdan)
Prezimena uredi
Prezimena srpskih porodica, zabeležavana od 1551. godine u Beloj Krajini :
- Mihaljević
- Vignjević
- Milić
- Vukmanović
- Dejanović
- Dmitrović
- Prijić
- Radosalić
- Stojić
- Vojnica
- Dragičević i Dragićević
- Stipanović
- Vidojević
- Bunjevac
- Mikunović
- Selaković
- Katić
- Jakovac
- Vukčević
- Paunović
- Kordić
- Radojčić
- Račić
- Vrlinić
- Radovitković
- Mirosaljac i Mirosaljić
- Žunić
- Vidnjević
Gubljenje identiteta i nestanak Srba uredi
U Beloj Krajini se prema popisu stanovništva Slovenije iz 2011. godine kao Srbi izjašnjava 280 lica, dok srpski jezik govore tek neki najstariji meštani. Srpska pravoslavna crkva je pored propovedanja pravoslavlja bila i čuvar svesti srpskog naroda. Prema procenama pre Drugog svetskog rata u Sloveniji je živelo više od 7.000 Srba, a najveći deo njih upravo u Beloj Krajini. Već nakon 1967. godine, etnolog Milenko Filipović, zabeležio je broj od oko 500-600 Srba, što je neuporedivo manje nego pre Drugog svetskog rata. Sklapanje mešovitih brakova, unijaćenje i pokatoličenje Srba, gubitak škole i nedostatak crkvenih lica, kao i ekonomske migracije u velike gradove, doprinele su ubrzanoj asimilaciji Srba.[1].
Poznati jugoslovenski i slovenački glumac Ratko Polič, potomak je Srba iz Bele Krajine[14]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž „Belu Krajinu nema ko da čuva”. Večernje novosti. Pristupljeno 29. 1. 2014.
- ^ Kvadratura kruga: Bela Krajina
- ^ Glasnik Etnografskog instituta. 52. Naučno delo. 2004. str. 189.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1. januar 1912. godine
- ^ Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine. Odjeljenje društvenih nauka (1970). Radovi odjeljenje društvenih nauka. 12. str. 158.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1912. godine
- ^ nauka 1970.
- ^ Etnografski institut (Srpska akademija nauka i umetnosti) (1960). Posebna izdanja. 10–14. Naučno delo. str. 16.
- ^ Stanovčić 2005, str. 431.
- ^ Lopušina, Marko (1998). Svi Srbi sveta: vodič kroz dijasporu. IP PRINCIP. str. 190—192.
- ^ Lopušina 1998.
- ^ „Terenska istraživanja Srba u Beloj Krajini u Sloveniji”. Arhivirano iz originala 06. 08. 2016. g. Pristupljeno 21. 09. 2017.
- ^ a b Prosvjeta: mjesečnik Srpskog kulturnog društva Prosvjeta. Društvo. 1969. str. 8—10.
- ^ Dmitrović, Ratko (2011-01-28). „Ružna prošlost lepog kraja zvanog Žumberak” (na jeziku: srpski). Pečat.
Literatura uredi
- Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine. Odjeljenje društvenih nauka (1970). Radovi odjeljenje društvenih nauka. 12. str. 158.
- Glasnik Etnografskog instituta SANU. 52. Naučno delo. 2004. str. 189.
- Armstrong, Warwick; Anderson, James (2007). Geopolitics of European Union Enlargement: The Fortress Empire (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-0-415-33939-1.
- Ivanović-Barišić, Milina (2010). „Srbi u Beloj Krajini: uvid u sadašnje stanje”. Traditiones 39/1. ZRC SAZU.
- Petrović, Tanja (2009). Srbi u Beloj krajini: jezička ideologija u procesu zamene jezika. Posebna izdanja 109. Balkanološki institut Srpske akademije nauka i umetnosti.
- Petrović, Tanja (2008). Ni tamo, ni 'vamo: Srbi u Beloj krajini i njihova jezička ideologija u procesu zamene jezika. Posebna izdanja XX. Balkanološki institut Srpske akademije nauka i umetnosti.
- Petrović, Tanja (2002). „Etnolingvistička građa o Božiću kod Srba u Beloj Krajini”. Južnoslovenski filolog. 58: 65—78.
- Petrović, Tanja (2005). Srbi u Beloj krajini: jezička ideologija i proces zamene jezika. Doktorska disertacija T. Petrović.
- Promitzer, Christian; Klaus-Jürgen Hermanik; Staudinger, Eduard (2009). (Hidden) Minorities: Language and Ethnic Identity Between Central Europe and the Balkans (na jeziku: engleski). LIT Verlag Münster. str. 157. ISBN 978-3-643-50096-0.
- Stanovčić, Vojislav (2005) [2003]. Položaj i identitet srpske manjine u jugoistočnoj i centralnoj Evropi: zbornik radova sa naučnog skupa održanog 26-29. novembra 2003. godine. Srpska akademija nauka i umetnosti.
- Subašić, B. (2014-01-29). „Belu Krajinu nema ko da čuva”. Večernje novosti.
- Inštitut za narodnostna vprašanja; Bešter, Romana; Komac, Miran; Medved, Felicita; Medvešek, Mojca; Pirc, Janez; Roter, Petra; Vrečer, Natalija (2014). Srbi v Beli krajini (na jeziku: slovenački). Narodna in univerzitetna knjižnica. ISBN 978-961-6159-50-0.