Sremska županija
Sremska županija (lat. Comitatus Syrmiensis, hrv. Srijemska županija, mađ. Szerém vármegye, nem. Komitat Syrmien) je bila županija, odnosno upravna jedinica srednjovekovne Kraljevine Ugarske (12-16. vek), Habzburške Monarhije (između 18. i 20. veka), a potom i Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca (1918—1922. godine). Tokom habzburškog razdoblja, županija je najpre bila u sastavu Kraljevine Slavonije, a potom u sastavu Kraljevine Hrvatske-Slavonije (koja je bila u sastavu Habzburške Kraljevine Ugarske). Upravno sedište županije bio je grad Vukovar (danas u sastavu Hrvatske).
| Sremska županija Comitatus Syrmiensis Komitat Syrmien Srijemska županija Szerém vármegye | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 12. vek / 18. vek—16. vek / 1922. | |||||||||
 Položaj županije u bivšoj Hrvatskoj-Slavoniji | |||||||||
| Glavni grad | Vukovar | ||||||||
| Regija | Srednja Evropa | ||||||||
| Zemlja | 1. Kraljevina Ugarska 2.  Habzburška monarhija — Kraljevina Ugarska — Kraljevina Hrvatska — Kraljevina Slavonija3. Austrijsko carstvo — Kraljevina Ugarska — Kraljevina Hrvatska — Kraljevina Slavonija4. Austrougarska (Ugarski deo Monarhije, Hrvatska-Slavonija) 5. Država Slovenaca, Hrvata i Srba 6. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca | ||||||||
| Površina | 6.866 km2 | ||||||||
| Stanovništvo | 414.234 (1910) | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | Bivša županija | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 12. vek / 18. vek | ||||||||
• Ukinuto | 16. vek / 1922. | ||||||||
| |||||||||
.svg)
Nekadašnji prostor ove županije danas je podeljen između Srbije (veći, središnji i istočni deo) i Hrvatske (manji, zapadni deo).
Površina županije bila je 6.866 km2, a u vreme zadnjeg popisa pre njenog ukidanja (1910. godine) Sremska županija je imala 414.234 stanovnika (gustina 60,3 st./km2).
Poreklo naziva uredi
Sremska županija, kao i sama oblast Srema, nosila je naziv izveden od imena drevnog, starorimskog grada Sirmijuma.
Prirodne odlike uredi
U vreme Austrougarske uprave, Sremska županija se nalazila na krajnjem istoku Habzburške Hrvatske-Slavonije, odnosno na krajnjem jugu Habzburške Ugarske i bila je pogranična ka Kraljevini Srbiji.
Prostor županije približno se poklapao sa prostorom oblasti Srema. Jedino je na krajnjem zapadu županije bilo nekoliko naselja, koja su prirodno pripadala oblasti Slavonije.
Istorija uredi
Prostor Srema bio je u doba antike u okviru starog Rima i tu se nalazio drevni grad Sirmijum. U ranom srednjem veku za ovaj prostor vodile su se borbe između Vizantije i njenih severnih suseda (Huna, Ostrogota, Gepida, Lombarda, Avara, Franaka, Bugara, Panonskih Slovena, i kasnije Ugara).
Sremska županija je formirana u 12. veku, kao jedna od županija srednjovekovne Ugarske. Ova županija je, međutim, obuhvatala samo istočni deo Srema, dok je u zapadnom delu Srema postojala zasebna Vukovarska županija. Krajem srednjeg veka ovo je bio pogranični prostor između Ugarske i srpskih država (Sremske kraljevine, Kraljevine Raške, Srpskog carstva, itd.). Potom je oko vek i po (od 1521. godine) ovaj prostor bio u okviru Osmanskog carstva kao Sremski sandžak.
Habzburško carstvo preotelo je deo Srema od Turaka 1688, a ostatak 1718. godine. Prostor je tada podeljen između Vojne granice i Kraljevine Slavonije, koja je tada predstavljala zasebnu habzburšku teritoriju i bila je, takođe, pod vojnom upravom. Sremska županija je osnovana 1745. godine na prostoru severozapadnog Srema, dok je jugoistočni deo Srema ostao u sastavu Vojne granice. Županija je bila deo Kraljevine Slavonije, koja se nalazila u sastavu Habzburške Kraljevine Hrvatske i Habzburške Kraljevine Ugarske. Tokom 18. veka pored starosedalačkih Srba i Hrvata doseljeni su i Nemci, Mađari, Rusini i Slovaci, ali u manjem broju nego u drugim južnim delovima Habzburške monarhije.
Tokom Revolucije 1848/49. u Sremskim Karlovcima je (1848. godine) proglašena Srpska Vojvodina, koja je obuhvatala i Sremsku županiju. Posle revolucije, na temeljima te odluke, postojalo je Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat, koje je bilo kratkog veka (1849—1860). Tokom ovog razdoblja županija nije postojala, jer je vojvodstvo bilo podeljeno na okruge.
Posle 1860. godine Sremska županija je ponovo vaspostavljena i priključena je Kraljevini Slavoniji, koja je zajedno sa Kraljevinom Hrvatskom činila združenu Kraljevinu Hrvatsku i Slavoniju, koja je imala određeni nivo autonomije u okviru habzburške Kraljevine Ugarske.
Tokom 1873. godine izvršeno je razvojačenje svih regimenti u sastavu hrvatske i slavonske vojne krajine, ali te oblasti nisu odmah priključene Kraljevini Hrvatskoj i Slavoniji, već su dobile posebnu zemaljsku upravu, koja se delila na šest krajiških okružja, među kojima je bilo i Petrovaradinsko okružje, koje je nastalo razvojačenjem dotadašnje Petrovardinske regimente. Tek 1881. godine, sva krajiška okružja priključena su Kraljevini Hrvatskoj i Slavoniji, koja je time dobila granicu na rekama Uni i Savi. U okvirima proširene Kraljevine, priključena okružja nastavila su da postoje sve do 1886. godinne, kada je županijsko uređenje protegnuto i na te prostore. Tada je Petrovaradinsko okružje uključeno u sastav Sremske županije, koja je time izašla na reku Savu.[1][2]
Posle Prvog svetskog rata ceo prostor županije je uključen u novostvorenu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Nastavila je da postoji kao administrativna jedinica sve do uvođenja nove oblasne organizacije (1921-1924), kada je ušla u sastav Sremske oblasti.[3]
Deo nekadašnje županije koji je danas u sastavu Srbije većim delom pripada AP Vojvodini, dok je manji deo u sastavu Grada Beograda.
Stanovništvo uredi
- Prema popisu iz 1870, županija je imala 120.352 st.;
- Prema popisu iz 1890, županija je imala 347.022 st.
- Prema popisu iz 1910, županija je imala 414.234 st.
Stanovništvo prema maternjem jeziku (Popis 1910):
- Srpski = 183.109 (44,20%),
- Hrvatski = 106.198 (25,64%),
- Nemački = 68.086 (16.44%),
- Mađarski = 29.522 (7,13%),
- Slovački = 13.841 (3,34%),
- Rusinski = 4.642 (1,12%).
Etnički razmeštaj: U Sremskoj županiji je preovlađivalo južnoslovensko stanovništvo, s tim što su Srbi bili brojniji u središnjem i istočnom Sremu, dok su Hrvati bili brojniji u zapadnom. Oba naroda su više bila prisutna na selu, nego u gradu. Nemci su poglavito naseljavali gradove i varošice, kao i nekoliko većih sela u središnjem delu Srema, tj. najplodniji deo, severno od močvara uz Savu i južno od brda Fruške gore. Mađari, Slovaci i Rusini su bili ograničeni na po par naselja, razmeštenih širom Srema.
Upravna podela uredi
Početkom 20. veka, upravna podela Sremske županije bila je sledeća:
| Srezovi | |
|---|---|
| Srez | Sedište |
| Vinkovački srez | Vinkovci |
| Vukovarski srez | Vukovar |
| Županjski srez | Županja |
| Zemunski srez | Zemun |
| Iločki srez | Ilok |
| Iriški srez | Irig |
| Mitrovački srez | Mitrovica, danas Sremska Mitrovica |
| Rumski srez | Ruma |
| Staropazovački srez | Stara Pazova |
| Šidski srez | Šid |
| Slobodni kraljevski gradovi | |
| Zemun | |
| Gradovi — srezovi | |
| Sremski Karlovci | |
| Petrovaradin | |
| Mitrovica | |
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Valentić 1981.
- ^ Planinić 1992, str. 173-183.
- ^ Dimić 2001, str. 111-117.
Literatura uredi
- Božanić, Snežana (2007). „Srem u periodu od 1502. do 1526. godine”. Spomenica Istorijskog arhiva Srem. 6: 72—88.
- Valentić, Mirko (1981). Vojna krajina i pitanje njezina sjedinjenja s Hrvatskom 1849-1881. Zagreb: Centar za povijesne znanosti; Institut za historiju radničkog pokreta Hrvatske.
- Gavrilović, Slavko (1960). Agrarni pokreti u Sremu i Slavoniji početkom XIX veka. Beograd: Naučno delo.
- Gavrilović, Slavko (1963). Srem u revoluciji 1848-1849. Beograd: Naučno delo.
- Gavrilović, Slavko (1979). Srem od kraja XVII do sredine XVIII veka. Novi Sad: Filozofski fakultet.
- Gavrilović, Slavko (1986). Hajdučija u Sremu u XVIII i početkom XIX veka. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti.
- Gavrilović, Slavko (1995). Komorski Srem u drugoj polovini XVIII veka. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti.
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Dragojlović, Dragoljub (1989). „Pravoslavlje u Sremu u srednjem veku”. Manastir Šišatovac: Zbornik radova. Beograd: SANU. str. 25—30.
- Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska.
- Krestić, Vasilije (1991). Istorija Srba u Hrvatskoj i Slavoniji 1848-1914. Beograd: Politika.
- Krstić, Aleksandar (2007). „Vreme turske vlasti u Sremu”. Srem kroz vekove: Slojevi kultura Fruške gore i Srema. Beograd: Vukova zadužbina. str. 75—101.
- Lemajić, Nenad (1995). „Srbi u Sremu i njihovi prvaci od kraja XV do kraja XVI veka”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 52: 7—19.
- Planinić, Silvana (1992). „Krajiško okružno upraviteljstvo (distrikti) i krajiške imovne općine u Hrvatsko-slavonskoj krajini”. Arhivski vjesnik. 34-35 (1991-1992): 173—183.
- Radojević, Mira (1996). „Srpsko-hrvatski spor oko Vojvodine 1918-1941” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 14 (2): 39—73.
- Rokai, Peter; Đere, Zoltan; Pal, Tibor; Kasaš, Aleksandar (2002). Istorija Mađara. Beograd: Clio.
- Stojkovski, Boris (2009). „Srem i pokret cara Jovana Nenada”. Istraživanja. Filozofski fakultet u Novom Sadu. 20: 249—255.
- Taube, Friedrich Wilhelm von (1777). Historische und geographische Beschreibung des Königreiches Slavonien und des Herzogthumes Syrmien. 1. Leipzig.
- Taube, Friedrich Wilhelm von (1777). Historische und geographische Beschreibung des Königreiches Slavonien und des Herzogthumes Syrmien. 2. Leipzig.
- Taube, Friedrich Wilhelm von (1778). Historische und geographische Beschreibung des Königreiches Slavonien und des Herzogthumes Syrmien. 3. Leipzig.
- Taube, Fridrih Vilhelm fon (1998). Istorijski i geografski opis Kraljevine Slavonije i Vojvodstva Srema. Novi Sad: Matica srpska.
- Heka, Ladislav (2008). „Hrvatsko-ugarski odnosi od sredinjega vijeka do nagodbe iz 1868. s posebnim osvrtom na pitanje Slavonije”. Scrinia Slavonica. 8: 152—173.
- Heka, Ladislav (2013). „Hrvatsko-ugarski javnopravni prijepori”. Zbornik Pravnog fakulteta u Zagrebu. 63 (5-6): 1257—1292.
- Horbec, Ivana (2010). „Slavonske županije između Banske Hrvatske i Mađarske: Uspostava civilne uprave i pitanje poreznog sustava u 18. stoljeću”. Arhivski vjesnik. 53: 177—196.
