Srpska Vojvodina
Srpska Vojvodina, odnosno Srpsko Vojvodstvo ili Srpska Vojvodovina, a takođe i Vojvodstvo Srbija (nem. Woiwodschaft Serbien) bila je srpska autonomna oblast u okviru Austrijskog carstva. Nastala je za vreme Srpske revolucije (1848-1849), na prostorima Srema, Bačke i Banata. Proglašena je u proleće 1848. godine, na Majskoj skupštini u Sremskim Karlovcima. Ozvaničena je krajem iste godine, carevim postavljenjem Stevana Šupljikca za srpskog vojvodu. Postojala je do jeseni 1849. godine, kada je transformisana u novu administrativnu oblast Austrijskog carstva pod nazivom: Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat.[1][2]
| Srpska Vojvodina Vojvodstvo Srbija | |||
|---|---|---|---|
 Proklamovane granice Srpske Vojvodine 1848. godine | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | srednja Evropa | ||
| Zemlja |  Austrijsko carstvo
| ||
| Prestonica | Sremski Karlovci Zemun Veliki Bečkerek Temišvar | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | nemački i ilirski (srpski i hrvatski) | ||
| Religija | pravoslavlje, katolicizam i protestantizam | ||
| Politika | |||
| Oblik države | vojvodstvo | ||
| — Vojvoda | Stevan Šupljikac (vojvoda) Josif Rajačić (upravitelj) | ||
| Franc Jozef I (veliki vojvoda) | |||
| Karl I (veliki vojvoda) | |||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | novi vek | ||
| — Osnivanje | 1848. | ||
| — Ukidanje | 1860. (12 god.) | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Valuta | Asignat forinta Srpske Vojvodine | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Vojvodine | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
| ||
|
| ||
|
|
|||
Naziv uredi
U primarnim izvorima iz 1848. i 1849. godina ova srpska oblast je po pravilu označavana putem upotrebe opisnih pojmova koji su pored osnovnih srpskih odrednica sadržali i odrednice izvedene iz vojvodske titule, a koje se javljaju u tri osnovna oblika, kao: vojvodina, vojvodovina i vojvodstvo. Razlozi koji su narodne prvake naveli da se prilikom imenovanja svoje oblasti opredele upravo za vojvodsku titulu ležali su u istorijskom i političkom nasleđu habzburških Srba, koji su carskim ispravama sa kraja 17. veka dobili pravo da imaju svog vojvodu i podvojvodu, što je vremenom postala osnova za izgradnju političkih koncepcija o autonomiji.[3]
Tim povodom su nastala dva suprotstavljena gledišta o prirodi vojvodske titule iz starih carskih isprava. Na jednoj strani, postojalo je mišljenje da se radi o vojnom činu vojvode (lat. ductor), što bi podrazumevalo samo vojno-zapovednu nadležnost nad srpskom narodnom vojskom. Na drugoj strani, postojalo je mišljenje da se radi o staleškoj tituli vojvode (lat. dux), što bi podrazumevalo i postojanje teritorijalizovanog vojvodstva, odnosno vojvodine.[4]
Srpski narodni prvaci su 1848. godine usvojili drugo gledište, tako da su svoju novoproglašenu oblast nazvali srpskim vojvodstvom, odnosno vojvodinom ili vojvodovinom, težeći na taj način da uz pozivanje na stare carske privilegije dobiju svoju samoupravnu oblast, na čelu sa srpskim vojvodom. Iako su vremenom prihvatile pojedine srpske zahteve, austrijske državne vlasti su ipak izbegle da srpsku oblast nazovu vojvodstvom u smislu staleškog herceštva (nem. Herzogtum), već su umesto toga usvojile poseban termin (nem. Woiwodschaft) koji je imao specifično administrativno značenje.[5]
Istorija uredi
Tokom revolucije, 1848. godine, Mađari su za sebe tražili nacionalna prava i autonomiju u okviru Austrijskog carstva. Oni, međutim, nisu priznavali nikakva nacionalna prava drugim narodima, koji su živeli u okviru Ugarske. Revolt Srba je izazvalo nasilno zamenjivanje njihovih imena mađarskim imenima u matičnim crkvenim knjigama, kao i otvoreno agresivni istupi Lajoša Košuta i njegove vojske, koja je htela silom da onemogući rad legalnog Srpskog crkveno-narodnog sabora.
Želeći da afirmišu i zaštite sopstvenu narodnu i versku posebnost, Srbi lojalni centralnoj vlasti su na Majskoj skupštini (13—15. maja 1848) u Sremskim Karlovcima proglasili Srpsku Vojvodinu, koja se sastojala od Banata, Bačke, Srema i dela Baranje. Tadašnji karlovački mitropolit, Josif Rajačić, proglašen je za srpskog patrijarha, dok je Stevan Šupljikac izabran za prvog vojvodu. Formirani su i privremeni organi narodne vlasti, na čelu sa Glavnim odborom koji je delovao kao privremena vlada. Za predsednika Glavnog odbora izabran je patrijarh Rajačić, a za potpredsednika i "vožda" (zapovednika narodne vojske) izabran je Đorđe Stratimirović.[6][7]
Ovakav razvoj događaja doveo je do oružanog sukoba između Srpske Vojvodine i pobunjeničke ugarske vlade, koja je na proglašenje Srpske Vojvodine odgovorila pojačavajući oružano nasilje. U pomoć vojvođanskim Srbima došli su dobrovoljci iz Kneževine Srbije, koje je predvodio Stevan Knićanin, a srpskom pokretu se priključilo i drugo stanovništvo odano zakonitoj centralnoj vlasti.
Austrijske vlasti su u početku pokušavale da ne zaoštravaju odnose s Košutovom vladom povodom Srpske Vojvodine, ali kako se ova sasvim odmetnula u svojoj agresivnoj kampanji, Vlada Srpske Vojvodine je napravila savez sa austrijskim centralnim vlastima u cilju zajedničke odbrane od Košutove vojske.
Carskim patentom od 15. decembra 1848. godine, Josif Rajačić je potvrđen za srpskog patrijarha, a Stevan Šupljikac za srpskog vojvodu, dok je srpskom narodu u Austrijskom carstvu obećano regulisanje statusnih pitanja.[8]
Nakon pretane smrti vojvode Šupljikca (27. decembar), zapovedništvo na srpskom narodnom vojskom povereno je genral-majoru Kuzmanu Todoroviću.
Donošenjem prvog Ustava Austrijskog carstva od 4. marta 1849. godine, ozvaničen je plan bečkog dvora da se buduće Vojvodstvo Srbija (nem. Woiwodschaft Serbien) uredi kao posebna administrativna oblast (72. član Ustava), nakon čega je patrijarh Josif Rajačić već u aprilu imenovan za privremenog carskog komesra, čija je nadležnost obuhvatala područje županija Sremske i Bačko-bodroške, kao i područje zapadnog Banata (županija Torontalska i Vršački distrikt županije Tamiške). U isto vreme, za komandanta novostvorenog VII vojnog distrikta, koji je obuhvatao južnu Ugarsku, postavljen je general Ferdinand Majerhofer koji je imao stvarnu vlast na tom prostoru, tako da su Rajačićeva komesarska ovlašćenja, kao i nadložnosti lokalnih narodnih organa vlasti, u praksi postala znatno ograničena.[9]
Kada je Mađarska revolucija ugušena, austrijske vlasti su u novembru 1849. godine faktički ukinule Srpsku Vojvodinu uvodeći privremenu vojnu upravu generala Ferdinanda Majerhofera, a na njenom području su potom formirale novu administrativnu jedinicu pod zvaničnim nazivom „Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat”.
Uprava i vojska uredi
Vrhovnu vlast u Srpskoj Vojvodini činio je Glavni odbor, koji je osnovan kao izvršno telo za sprovođenje odluka Majske skupštine. Glavni odbor je nastojao da ukine sve organe vlasti iz prethodnog sistema. Umesto njih, osnivani su srpski okružni i mesni odbori. Uz novu srpsku vlast je stajala srpska narodna vojska, koja je kasnije integrisana u austrijsku vojsku.
Prestonice uredi
Prva prestonica Srpske Vojvodine bili su Sremski Karlovci, kasnije je upravno središte premešteno u Zemun, potom u Veliki Bečkerek (danas Zrenjanin), a nakon toga u Temišvar, iako ovaj poslednji grad nije bio u okviru granica Srpske Vojvodine proklamovanih 1848. godine.
Značajne ličnosti uredi
- Stevan Šupljikac, prvi vojvoda Srpske Vojvodine 1848. godine.
- Josif Rajačić, srpski patrijarh i upravitelj Srpske Vojvodine (1848—1849. godine).
- Stevan Knićanin, vođa dobrovoljaca iz Kneževine Srbije.
- Đorđe Stratimirović, vožd srpske vojske 1848—1849.
- Ferdinand Majerhofer, zapovednik VII vojnog distrikta (1849).
-
Stevan Šupljikac -
Josif Rajačić -
Stevan Knićanin -
Đorđe Stratimirović -
Ferdinand Majerhofer
Simboli uredi
-
Grb Srpske Vojvodine iz 1848. godine, sa četiri ocila -
Grb Srpskog Vojvodstva na Službenom biltenu (1848) -
Grb velikog vojvode (1849—1918)
Galerija uredi
-
Patrijarh Rajačić blagosilja vojsku Srpske Vojvodine -
Bitka kod Vršca -
Bitka kod Vilova -
Proklamacija generala Todorovića (1849) -
Spomenik vojvodi Stevanu Šupljikcu -
Zgrada u Sremskim Karlovcima, sa čijeg je balkona proglašena Srpska Vojvodina -
Spomen ploča o proglašenju Srpske Vojvodine
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Gavrilović 1981.
- ^ Krestić 1983.
- ^ Davidov 1994.
- ^ Mikavica 2011.
- ^ Mikavica 2005.
- ^ Mikavica 2017b, str. 67-95.
- ^ Dimić 2017, str. 109-166.
- ^ Đorđević 1861, str. 228-229.
- ^ Gavrilović 1981, str. 93-96.
Literatura uredi
- Vasin, Goran (2010). „Nacionalno-politička borba Srba u Ugarskoj 1848-1884”. Istraživanja: Filozofski fakultet u Novom Sadu. 21: 311—336.
- Gavrilović, Slavko (1981). „Srbi u Habsburškoj monarhiji od kraja XVIII do sredine XIX veka”. Istorija srpskog naroda. 5 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 5—106.
- Davidov, Dinko (1994). Srpske privilegije carskog doma habzburškog. Novi Sad; Beograd: Galerija Matice srpske; Svetovi; Balkanološki institut.
- Dimić, Žarko (2017). „Odnosi patrijarh Josifa Rajačića i "vožda" Đorđa Startimirovića u vreme SNP (1848-1849)” (PDF). Patrijarh Josif Rajačić i njegovo doba (1785-1861). Sremski Karlovci; Beograd: Eparhija sremska; Arhiv SPC. str. 109—166.
- Đorđević, Jovan (1861). Radnja Blagoveštenskog sabora naroda srbskog u Sremskim Karlovcima 1861. Novi Sad: Episkopska knjigopečatnja.
- Krestić, Vasilije (1981). „Srbi u Habsburškoj Monarhiji 1849-1868”. Istorija srpskog naroda. 5 (2). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 107—150.
- Krestić, Vasilije, ur. (1983). Srbi i Mađari u revoluciji 1848-1849. godine. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti.
- Krestić, Vasilije (2003). Iz prošlosti Srema, Bačke i Banata. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Krestić, Vasilije (2013). Srbi u Ugarskoj 1790-1918. Novi Sad: Matica srpska.
- Mikavica, Dejan (2005). Srpska Vojvodina u Habsburškoj monarhiji 1690-1920: Istorija ideje o državi i autonomiji prečanskih Srba. Novi Sad: Stylos.
- Mikavica, Dejan; Gavrilović, Vladan; Vasin, Goran (2007). Znamenita dokumenta za istoriju srpskog naroda 1538-1918. Novi Sad: Filozofski fakultet.
- Mikavica, Dejan (2011). Srpsko pitanje na Ugarskom saboru 1690-1918. Novi Sad: Filozofski fakultet.
- Mikavica, Dejan; Lemajić, Nenad; Vasin, Goran; Ninković, Nenad (2016). Srbi u Habzburškoj monarhiji 1526-1918. 1. Novi Sad: Prometej.
- Mikavica, Dejan (2017a). Srpska politika u Vojvodini 1526-1918. Novi Sad: Zavod za kulturu Vojvodine.
- Mikavica, Dejan (2017b). „Patrijarh Josif Rajačić i Vojvodina kao ideja srpske državnosti u Habzburškoj monarhiji” (PDF). Patrijarh Josif Rajačić i njegovo doba (1785-1861). Sremski Karlovci; Beograd: Eparhija sremska; Arhiv SPC. str. 67—95.
- Mikavica, Dejan (2018). Srpska politička elita u Austrougarskoj monarhiji: 1526-1860. 1. Novi Sad: Zavod za kulturu Vojvodine.
- Popović, Dušan J. (1963). Srbi u Vojvodini. knj. 3: Od Temišvarskog sabora 1790. do Blagoveštenskog sabora 1861. Novi Sad: Matica srpska.
- Radonić, Jovan (1951). Autobiografija patrijarha Josifa Rajačića (kritička ocena). Beograd: Naučna knjiga.
