Srpska umetnost

Srpska umetnost je termin pod kojim se podrazumevaju umetnička dostignuća koja su postigli Srbi. Njena istorija započinje doseljavanjem Slovena, odnosno Srba na prostor Balkanskog poluostrva (6. vek) koje se tada nalazilo pod političkim i kulturnim uticajem poznog Rimskog carstva, odnosno Vizantije. Prvi spomenici srpske srednjovekovne kulture su arhitektonski spomenici sa početka 9. veka, iz perioda pokrštavanja Slovena. Od tada, pa do danas, srpsku umetnost su oblikovale politička, ekonomska i kulturna zbivanja koja su zahvatala Evropu i njenu umetnost, a u njoj se mogu primetiti uticaji i istočne i zapadne umetnosti.

Istorijske epohe u srpskoj umetnosti se uglavnom poklapaju sa osnovnim razdobljima u istoriji Srba.

Arhitektura u srednjem veku

Arhitektura u srednjem veku kod Srba doživljava veliki uspon. Srpski arhitektonski spomenici sakralne arhitekture koji su se razvili u 12, 13. i 14. veku imaju veliki značaj i svetsku reputaciju.

Arhitektura pre Nemanjića

Manastir Morača (1252)

Pećka patrijaršija

Na širem području jugoistočne Evrope u ranom srednjem veku odnosno u predromaničko doba, može se uočiti jaka stilska i vremenska podudarnost među hrišćanskim crkvama. Najznačajniji spomenik tog ranog perioda je Petrova crkva kod Novog Pazara iz 9. ili 10. veka koja je građena u obliku rotonde sa upisanim četvorolistom.

U srpskim oblastima Duklji, odnosno Zeti, javlja se arhitektonski oblik u vidu trobrodne bazilike, a beleže se i oblici upisanog krsta i to među najstarijim rešenjima u 8. ili 9. veku. Kasnije crkve su jednobrodne sa kupolom u srednjem delu, a kao najreprezentativnija se ističe crkva svetog Mihajla u Stonu (oko 1080), koju je podigao kralj Zete Mihajlo (oko 1050—1081).

Od tog vremena, to jest u kasnijem srednjem veku srpska umetnost se više orijentiše ka istoku odnosno Vizantiji i stoga sve više poprima orijentalne odlike.

Arhitektura od doba Stefana Nemanje do kralja Milutina

Glavni članak: Raški stil

Beli Anđeo, freska iz manastira Mileševa

Najstarije crkve iz doba Nemanjića su se ugledale na istočne uzore sa romanskom spoljašnjom obradom i takve su uglavnom sve crkve do doba kralja Milutina (1282—1321), a karakteriše ih osnova u obliku jednobrodne građevine, a na njima je naglašen efekat masa.

U doba vladavine Stefana Nemanje (1166/1168—1196), 1171. godine sagrađen je manastir Đurđevi Stupovi kod Novog Pazara i manastir Studenica (1183—1196) koji predstavljaju početak raške škole u arhitekturi. Oni imaju karakteristike koje su jedinstveno i originalno rešenje iz koga se može pratiti razvoj pojedinih arhitektonskih rešenja koja su kasnije primenjivana u sakralnoj arhitekturi; pogotovo je Studenica uticala na kasnija rešenja srpskih crkvenih građevina. Raški stil ne poznaje trobrodnu baziliku; to je jednobrodna građevina u koju se ulazi u paraklis i vestibil, dok spolja izgleda kao trobrodna bazilika. Kao neka vrsta kraja ove epohe uzima se manastir Gradac, koji je kao zadužbina kraljice Jelene Anžujske podignut u krajem 13. veka.

Podizanje zadužbina traje od Stefana Nemanje i njegovih naslednika, sve do kraja srednjovekovne samostalnosti. Vladari dinastije Nemanjić su se takmičili u tome ko će podići više hramova zadužbina. Svetom Savi se pripisuje veliki broj izgrađenih crkava, naročito na Svetoj gori u sklopu Hilandara i Vatopeda. Najznačajnija arhitektonska ostvarenja iz ovog perioda su:

• Žiča,
• Mileševa,
• Morača,
• Pećka patrijaršija odnosno Hram svetih Apostola,
• Sopoćani.

Arhitektura od vremena kralja Milutina do pada pod tursku vlast

Za vreme kralja Milutina dolazi do promena i do različitih tendencija koje nisu mogle u potpunosti da se konstituišu i prekinute su dolaskom Turaka. Razvijaju se centralne crkve tipa upisanog krsta koje imaju pet kubeta koje sa svih strana podupiru svodovi. Tu spadaju manastir Gračanica, manastir Staro Nagoričino, crkva Svete Bogorodice Ljeviške, Kraljeva crkva u Studenici, manastir Visoki Dečani, kao i druge građevine.

Glavni članak: Moravski stil

Posebnu grupu predstavljaju građevine tzv. „moravskog stila“ koje su nastale za vreme kneza Lazara (1371—1389), despota Stefana (knez 1389—1402, despot 1402—1427) i despota Đurđa (1427—1456) koje imaju tri apside i oblik trikonhosa. Takvi su crkva Lazarica, manastir Kalenić, Ravanica, Manasija, Ljubostinja, Rača i drugi.

Crkve koje su nastajale pod Turcima su mnogo skromnije, niže i mračnije.

Fortifikaciona arhitektura

Pored sakralne arhitekture pojavljuje se i fortifikaciona arhitektura koja ima vojni značaj. Sloveni su, dolazeći na Balkan, prvo porušili gradove, a zatim ih obnavljali. Razlikuju se:

• utvrđene gradove,
• utvrde za zaprečavanje komunikacija,
• manastirske utvrde,
• utvrde za zaštitu podgrađa.

Fortifikaciona arhitektura nastaje na visovima, oko naselja, zgrâda dvoraca, drugih značajnih objekata, važnih raskrsnica, kao i oko manastira. Grade se zidovi od teških kamenih blokova koji oklopljavaju i zatvaraju objekte od značaja za odbranu. U toku mnogih ratova fortifikacioni objekti su jako stradali. Neki srednjovekovni gradovi su imali nekoliko linija, a i kada padne poslednja linija postoji još donžon — najjača kula u kojoj se feudalac zabarikadira i brani. Najznačajniji očuvani spomenici ove arhitekture su tvrđave, i to Beogradska, Golubačka, Smederevska, Maglička, Zvečanska, tvrđava u Novom Brdu i utvrđenje manastira Manasija među utvrđenim manastirima.

Srednjovekovno slikarstvo u Srbiji

Freska iz manastira Sopoćani

Miroslavljevo jevanđelje, srednjovekovni rukopis koji se čuva u Narodnom muzeju Srbije

Srbi su negovali tri slikarska roda — zidno slikarstvo ili freske, slikanje na drvenoj ploči ili ikonopis i slikanje na pergamentu ili minijature, odnosno iluminaciju u knjigama ili rukopisima.

Struktura slike u Srbiji je monumentalna, i kompozicije su velikih razmera. Slika je plitka i arhitektonski oblik teče tako da zatvara plitak prostor. Figura je često sučelice postavljena i suzdržana u pokretu. Promene se dešavaju u 13. veku počev od 10. veka. U zapadnoj Evropi je uništena zidna slika pojavom vitraža. U Italiji postoje izvesni kvaliteti. U ovom dobu naša umetnost je svakako na najvišem nivou. Figura dobija u plastičnosti. U kompoziciji se javlja višesloženost, pojavljuje se više lica i ostvaruje se dublji prostor. Od ranije srpska umetnost poznaje, a u 13. veku dolazi do izražaja obrnuta perspektiva koja poseduje irealna svojstva izvlači ga iz realnog slikarskog prostora i podređuje ga kompoziciji i zakonitostima slike. Prostor je povezan zidom koji teče zajedno sa posmatračem. U toku 14. veka monumentalnost koja je karakteristična za 13. vek postepeno opada. Potencira se dramatički momenat. Draperija koja se razvija između elemenata se uznemiruje i učestvuje u kompoziciji slike. Slikarstvo Moravske škole stara se o detalju i dopadljivom koloritu slike. Među spomenicima resavske škole izuzetak čini resavsko slikarstvo i manasijsko slikarstvo i ono teži ka jednom retkom i traženom kolorističkom sazvučiju. U vreme Turaka ograničenim merama oko Pećke patrijaršije pokušava se povratiti nivo na kome je bilo slikarstvo u 13. veku. Majstori koji su izrađivali freske većinom su nepoznati i ako se potpišu oni to učine na mestu koje se teško može uočiti kao Makarije u Ljubostinji, Jovan u Ravanici i dr. Oni su radili za slavu u drugome svetu.

Srpsko slikarstvo od vremena Stefana Nemanje do kralja Milutina

Glavni članak: Zlatno doba srpskog slikarstva

Sredinom 12. veka, na čelu sa Stefanom Nemanjom počela je da se uzdiže Raška država i tada je prihvaćen monumentalni slikovni izraz, za koji je Vizantija bila uzor. Promene su počele kada je Srbija prodrla u Povardarje i Makedoniju, a zatim i kada se sredinom 14. veka prostirala od Save i Dunava do Korintskog zaliva. Slom tog carstva je usledio posle izgubljene Maričke bitke 1371. godine. Srbija je izgubila teritorije i tada dolazi do invazije Turaka.

Najranije freske su slabije očuvane i odlikuju se različitim uticajima, od vizantijskih do romanskih. Izvesno je da su u ta vremena dubrovački slikari radili i za srpske velikodostojnike.

Od doba Stefana Nemanje do doba kralja Milutina srpska umetnost se karakteriše monumentalnošću i plastičnošću. Lica i figure su izduženi, oči, kao prozori duše, su povećane, kompozicije su smirene, a pokreti su postali uzdržani i harmonični. Pored grčkih, tu su radili i domaći majstori. Slikarstvo srpskih zadužbina je proizvod najboljih slikara koji su u to vreme slikali u pravoslavnom svetu.

Iluminacija knjiga

Krajem 12. i početkom 13. veka u izradi srpskih rukopisnih knjiga pojavljuju se iluminacije. Značajne iluminirane knjige ovoga doba su Miroslavljevo jevanđelje i Vukanovo jevanđelje, gde prvo ima obeležja romanskog slikarstva, a drugo pokazuje vizantijske uticaje. Poznato je još Hilandarsko jevanđelje.

Srpsko slikarstvo od vremena kralja Milutina do pada pod tursku vlast

Osvajanja kralja Milutina i njegov brak sa vizantijskom princezom stvorili su uslove oko 1300. godine da se novi uticaji i promene iz tzv. Renesanse Paleologa, u kojoj su delovali slikari Mihajlo i Evtihije, prenesu u srpsko slikarstvo. U njemu dolazi do uticaja koji se karakteriše naracijom u slikarskom izrazu. Slike koje su radili ovi poznati slikari su uspostavile ravnotežu između tematskog bogatstva i formalnih rešenja, gestovi su smireni i osećenja su obuzdana. Ove slike predstavljaju vrhunac ostvarenja u svetskim razmerama. U njima je primenjivana inverzna perspektiva da bi se naglasio glavni događaj, kao i arhitektonska ili pejzažna kulisa ispred koje se odvijala radnja, tako da se ovaj period može nazivati „klasicističkim“. Slikarstvo iz doba srpskog carstva se izdvaja od prethodnog perioda, dolazi do isticanja osećajnosti, pojavljuje se patetika i teži se raskoši. Dolazi i do predstavljanja ličnih obeležja i individualnih crta.

U doba carstva dolazi do procvata ikonopisa koji ni u kom smislu ne zaostaje za živopisima i to uglavnom zahvaljujući prepisivačkoj delatnosti koja se odvijala u Hilandaru koji je postao njegov rasadnik.

Posle Bitke na Marici 1371. godine i posle nestanka srpske samostalnosti u srednjem veku, a naročito u XVI i XVII veku dolazi do postepene dekadencije u slikarstvu i beleži se veliki jaz u tradiciji srpskog živopisa. Međutim, iz te tradicije će srpsko slikarstvo još dugo crpeti inspiraciju. U to vreme u Hilandaru cveta srpska škola koja se širi u pravoslavni svet.

Umetnost od pada pod tursku vlast do vremena Velike seobe Srba (1459—1690)

Posle pada srpskih zemalja pod tursku vlast izgubilo se ktitorstvo vlastele koja je podizala svoje zadužbine, ukrašavala ih bogatim i vrednim fresko slikarstvom i manastirima poklanjala vredne rukopise. Osmansko carstvo ograničilo je podizanje velikih spomenika i to je bilo dozvoljeno samo u jednom uskom obimu sa redom specijalnih dozvola. Ipak se desilo da su Srbi uspevali da podignu svoje crkve, ali više ne tako velelepne i raskošne kao do tada.

Sve vreme su živeli i cvetali umetnički zanati i donosili mala, ali značajna dela u zlatarstvu, intarziji, vezu i drugim umetničkim zanatima.

U velikoj seobi su jedan deo dragocenosti stanovnici nosili sa sobom, a drugi deo su zakopali i sakrili. U fruškogorskim manastirima i sada čuvaju ove dragocenosti, dok su neke od njih otkopane i ukradene.

Umetnost u 18. veku

Barokna arhitektura u Sremskim Karlovcima

Ranobarokna srpska umetnost, Galerija Matice srpske

Ikonstoas, Vladičanski dvor u Vršcu

Veliku prekretnicu predstavlja Velika seoba Srba 1690. godine pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem, kada se Srbi uključuju u zapadoevropsku kulturu u kojoj jača građanska klasa i donosi umetnost baroknog stila.

U Boki kotorskoj, Primorju i drugim krajevima gdje žive Srbe razvijaju se ikonopisne i zografske škole, pod grčko-italskim uticajima. Jedna od takvih znamenitih škola je Ikonopisna škola Rafailović-Dimitrijević.

Zidno slikarstvo

Iako se u početku još uvek javljaju slikari koji rade na tradicionalan način, ukus se postepeno menja u korist baroka. Godina 1739. predstavlja rođenje nove epohe kada Hristofor Žefarović u živopisu manastira Bođani primenjuje novi kolorit i ikonografska rešenja do tada nepoznata u srpskom slikarstvu, a slično radi i Jov Vasiljevič. Pod uticajem baroka radi i grupa slikara koju su činili Nikola Nešković, Dimitrije Bačević, Dimitrije Popović, Jovan Popović, Vasa Ostojić, Ambrozije Janković i Janko Halkozović. Teodor Kračun je stvorio posebnu varijantu srpske umetnosti i ikonu pretvara u sliku, a kasnije se okreće prema rokokou. Jakov Orfelin i Teodor Ilić Češljar već pokazuju odlike rokokoa i baroknog klasicizma.

Graditeljstvo

Naporedo sa modernim tendencijama živi i graditeljstvo koje je oslonjeno na Moravsku školu. Pobedu barokne koncepcije arhitektonskog rešenja predstavlja katedrala crkve sv. Nikole u Karlovcima (1758—1762) sa tornjevima kakvi su karakteristični za srednjoevropsko područje. Tokom 18. veka izgrađene su mnoge barokne crkve. Arhitektura na području delova današnje Crne Gore imala je težnju ka baroknim oblicima, iako su primenjena rešenja bila još pod uticajem gotike i renesanse koja se još sretala u primorju. Barokizacija umetnosti je predstavljala delimičan prelazak na zapadnjačku evropsku kulturu.

Umetnost u 19. veku

Slikarstvo

Glavni članak: Srpsko slikarstvo

Devojka u plavom, Đura Jakšić

U slikarstvu slikara koji su sada studirali u Beču je, kao i kod njihovih profesora koji su uticali na njih, produžen vek baroka i tako se u 19. veku javlja bidermajer što je za to vreme glavna oznaka u umetnosti Bačke. Jedan koloristički senzibilitet se uočava kod Arse Teodorovića, Nikole Aleksića i Konstantina Danila, koji je najznačajniji od njih. Ovi umetnici negovali su i portretnu umetnost.

Početkom četrdesetih godina 19. veku veka slikarstvo se udaljava od bidermajera i klasicizma da bi donelo romantizam. Srpsko istorijsko slikarstvo je bilo bez patosa i dramatike i često je imalo anegdotski karakter i teži da gledaoca veže patriotskim sadržajima dela. Ovakav stil je prevazišao Đura Jakšić koji je bio oduševljen igrom svetlosti i senke na delima Rembranta i sa njim 1850—1870. godine srpski romantizam doseže vrhunac.

Pojavljuju se novi motivi, slikanje pejzaža, mrtve prirode, žanr scena iz života i nova shvatanja kod minhenskih đaka Miloša Tenkovića, Đorđa Krstića i Đorđa Milovanovića. Pred novim ulogama se našlo i istorijsko slikarstvo i tako su stvorene velike i pompezne kompozicije „Seobe Srba“ Paje Jovanovića 1896. „Ulaska cara Dušana u Dubrovnik“ Marka Murata iz 1900. i „Proglašenje srpskog carstva“ Paje Jovanovića iz 1900. godine.

Srpsko vajarstvo

Glavni članak: Srpsko vajarstvo

1910. u Somboru na Prvoj slikarskoj i vajarskoj izložbi u Vojvodini nastupila su tri vajara Đorđe Jovanović, Jovan Konjarek i Simeon Roksandić i izložili su 23 skulpture (pored njih je još 18 slikara izložilo svoja slikarska dela).

Vajarstvo u 19. veku veku se razvijalo pod uticajem antike. Petar Ubavkić se školovao u Minhenu i Rimu i jedan je od srpskih vajara koji je svojim (doduše) obimnim delom iskrčio put onima koji će doći posle njega. Đorđe Jovanović je dao preko 300 dela u srpskom vajarstvu i, iako su mu bila poznata Rodenova dela i dela secesije, većinu svojih dela je napravio u akademskim zahtevima svojih profesora u neoklasicističkom stilu.

Srpska arhitektura

Zgrada prve telefonske centrale u Beogradu, primer arhitekture Srpskog nacionalnog stila

U arhitekturi preovlađuju eklektički stilovi neorenesanse i neobaroka, a vidljive su i težnje za stvaranjem nacionalnog arhitektonskog izraza. Najznačajniji arhitekti tog vremena su bili Čeh Jan Nevole, Aleksandar Bugarski, Andrija Vuković, Kosta Šretlović, Kosta Jovanović, Jovan Ilkić i Svetozar Ivačković, koji su vladali do pojave novih snaga čije su ideje bile vezane za secesiju i od njih su značajniji Branko Tanazević i Nikola Nestorović.

Savremena srpska arhitektura

Od 1950. godine razvoj srpske arhitekture, odnosno arhitekture u Jugoslaviji beleži veoma napredne rezultate i to u većoj meri nego što je to zabeleženo u ostalim zemljama istočne Evrope. Niču veliki sportski objekti, sagrađene su sajmišne zgrade u Beogradu od Milorada Pantovića, muzeji Vienceslava Rihtera i mnogi drugi značajni objekti. Neki od nekoliko od brojnih srpskih arhitekata koji su radili na izgardnji u Beogradu i doprineli njegovom izgledu svojim ostvarenim projektima su: Emilijan Josimović, Jovan Ilkić, Milorad Ruvidić, Nikola Nestorović, Aleksandar Deroko, Nikola Dobrović, Branislav Kojić, Petar Krstić i Branko Krstić, Bogdan Nestorović, Mate Bajlon, Ivo Kurtović, Milorad Pantović, Uglješa Bogunović, Bogdan Bogdanović, Slobodan Janjić, Branko Pešić, Ivan Antić, Ivanka Raspopović i Aleksandar Đokić.

Moderno i savremeno srpsko slikarstvo i vajarstvo

Kosovski božuri Nadežda Petrović, 1903.

U modernoj srpskoj umetnosti mogu se istaći dve epohe: do 1950. i od 1950. godine.

Savremena umetnost do pedesetih godina 20. veka

Posle osnivanja prve srpske slikarske škole U Beogradu 1895. godine od strane slovaka Cirila Kutljika u koju je pošla i Nadežda Petrović kao jedan od njegovih đaka koji su stasali u 20. veku, njenih impresionističkih početaka i impresionističkih dela njenih savremenika Bete Vukanović i Riste Vukanovića može se govoriti o impresionizmukoji kao produkt evropskog savremenog sveta nastaje 60-ih godina 19. veka koga možemo slobodno smatrati kao početak savremene umetnosti ili kako se još naziva moderna umetnost koja se i u Srbiji primećuje a i u ranim delima Nadežde Petrović i Mila Milunovića na prvoj jugoslovanskoj izložbi u Beogradu i uopšte u Srpskoj umetnosti i umetnosti u ovim prostorima koja na ovaj način hvata svoj priključak sa savremenim dešavanjima u Evropi. U kasnijim delima se Nadežda Petorović opredeljuje za ekspresionizam. Posle se javlja ceo spektar avangardnih predstavnika u srpskom savremenom slikarstvu od „Jugo-dade“, „Zenita“, nadrealizma, sezanizma, kubizma, ekspresionizma ali i neoklasicizma i ostalih stremljenja u savremenom evropskom shvatanju u umetnosti.

Javlja se jedan eksperiment sa kubizmom, postkubizmom i tu su prisutni Jovan Bijelić, Petar Dobrović i Sava Šumanović, ali se ovaj eksperiment nije održao i završio se u izlazu na neoklasicizam. U delima nekih slikara primećuje se i poetski realizam. To su Stojan Aralica, Ivan Radović, Nedeljko Gvozdenović, Ivan Tabaković, Marko Čelebonović, Kosta Hakman, Petar Lubarda, Peđa Milosavljević i drugi.

Uoči Drugog svetskog rata slikarstvo se deli na dve struje. O prvoj struji je već bilo reči i ona je zastupala tezu „umetnost radi umetnosti“ dok druga struja zastupala je tezu „umetnost radi ideje“ i tu se radi o socijalnoj umetnosti, umetnosti u ratu i revoluciji u koju: Đorđe Andrejević Kun, Đurađ Todorović, Radojica Noe Živanović i drugi. U toku okupacije i rata slikarstvo je samo tinjalo, ali su neki i u logorima imali snage da stvaraju.

Savremena umetnost posle pedesetih godina 20. veka

U periodu posle 1950. godine beleži se kumulacija događaja i novih stilova u umetnosti ali se razlikuju jedni u kontinuitetu a drugi u diskontinuitetu, dok ovi prvi predstavljaju pokolenje koje je iz predratnog doba koje je sada iskusno i još uvek spremno da radi i stvara menjajući i cizelirajući svoje stilove i umetničke rukopise, drugi, koji se javljaju u diskontinuitetu su ili još uvek spremni za eksperimente iz predratnog doba, ili mladi umetnici. Ovi mladi umetnici osnivaju svoje umetničke grupe u kojima se razvijaju u prave stvaralačke ličnosti. To su na primer grupe Samostalni, Jedanaestorica, Decembarska grupa, Mediala, Beogradska grupa. Među mladima se javljaju pojedini stilovi iz savremene umetnosti kao pop-art, konceptualna umetnost, i tu spada grupa „143“, „kod“ grupa „E“ i pojavljuju se kao i svugde po svetu nove tendencije u savremenoj umetnosti koje žele da ponište razlike između različitih medija u umetnosti.

Beograđanka, 101 metar visok soliter izgrađen 1974. po projektu arhitekte Branka Pešića

Kraj 20. i sam početak 21. veka, srpsku linovnu scenu svakako je obeležio i Dragan Malešević Tapi koji je svojom upečatljivom tehnikom i mističnim likom u potpunosti polarizovao umetničku publiku i kritičku scenu u Srbiji. U domenu sadržaja, ovaj umetnik se kretao u okvirima čoveku bliskih i poznatih motiva (pejzaža, mrtve prirode, žanr scena iz života, aktova...) gde je na prvi pogled sve jasno i lako čitljivo, i laiku i znalcu, te je najčešće svrstavan u pravac hiperrealizma. Ali ikonografski repertoar Tapi je tako osmislio da može biti posmatran na više nivoa, posebno ako se naziv slike uzme kao sastavni deo dela, gde u

naizgled mirnoj pastorali bašte sa lubenicama, tikvama i kupusom, božuri otežali od rascvetalosti, svoj simbolički značaj dobijaju tek kada vidimo i naziv slike - „Metohija“. Iz tog razloga neki kritičari, između kojih i Dejan Đorić, svrstavaju ga u pravac magijskog realizma. Slika „Duh Tesle“, upravo jedna od onih iz domena magijskog realizma, svojom pojavom na naslovnoj strani kataloga izložbe organizovane u Muzeju savremenih umetnosti u Beogradu povodom pedesetogodišnjice smrti Nikole Tesle, pokrenula je pravi kritički rat i višegodišnje prepucavanje preko medija. Ovakva situacija je u potpunosti razumljiva imajući u vidu tadašnji trend koji je potpuno bežao od figuracije i potencirajući konceptualizam i ekstravagantnu ideju. Zanimljivo je da se i nakon skoro cele decenije od Tapijeve smrti skoro sva kritika zasniva na njegovoj ličnosti a ne delu.

Savremeno srpsko vajarstvo

Filip Višnjić, Sreten Stojanović

Do polovine 19. veka srpsko vajarstvo praktično nije postojalo - ukoliko se zanemari postojanje ornamentalnog vajarstva u srpskim manastirima na otvorima - prozorima i vratima i dok slikarstvo i arhitektura imaju svoju predistoriju, vajarstvo je otpočelo razvoj od epohe neoklasicizma i akademizma, kao i novih shvatanja: impresionističkog, rodenovskog i secesionističkog.

Akademizam se u 20. veku ogleda u delima Jana Konjareka, Dragutina Arambađića, Paška Vučetića, Živojina Lukića i drugih umetnika toga doba. Akademizam u vajarstvu je trajao jako dugo i prvi pokušaji da se on prevaziđe se javljaju kod Tome Roksandića.

U periodu posle Drugog svetskog rata mnogi mlađi vajari obogatili su srpsko vajarstvo ličnim stilom: Nikola Janković, dramatičnom ekspresijom Matija Vuković, Jovan Soldatović i drugi, ili većom mirnoćom i autonomijom oblika: Boris Anastasijević, Miša Popović, itd.

Duga plejada umetnika vajara stvorila je savremeno vajarstvo od novog antropomorfizma do savremene umetnosti u vajarstvu koja teži za brisanjem granica između pojedinih medija i vrsta umetnosti. Neki od savremenih srpskih vajara su: Olga Jevrić, Olga Jančić, Ana Bešlić, Oto Logo, Jovan Kratohvil, Lidija Mišić, Kosta Bogdanović, Tomislav Kauzlarić, Velizar Mihić, Miloš Sarić i drugi, kao i pojavu nekolicine izuzetnih vajara najmlađe generacije.

Literatura

• L.Z. FNRJ,„Enciklopedija likovnih umjetnosti“, Zagreb 1959.
• „Mala prosvetin enciklopedija“, Beograd, 1959.
• Stanoje Stanojević, „Narodna enciklopedija“, Zagreb 1929.
• „Istorija srpske kulture“ (www.rastko.rs)
• Deretić, Jovan (2001). Kulturna istorija Srba. Kragujevac. ISBN 978-86-7247-009-3. 
• Udo Kuleterman „Savremena arhitektura“ Novi Sad 1971.
• Istorija primenjene umetnosti kod Srba, Republička zajednica nauke Srbije, Beograd, 1977.

Spoljašnje veze

• Projekat Rastko
• Narodni muzej u Beogradu
• Muzej savremene umetnosti u Beogradu
• Arhitektura Beograda (jezik: engleski)