Википедија

Srpsko vojničko groblje na Zejtinliku

Srpsko vojničko groblje na Zejtinliku (Κοιμητήρια του Ζέιτενλικ) se nalazi u Solunu i u njegovom sklopu su smešteni grobovi srpskih, francuskih, italijanskih, engleskih i ruskih vojnika poginulih u borbama i proboju Solunskog fronta u Prvom svetskom ratu. Kompleks groblja je podignut na prostoru na kome se od 1916. godine nalazila Glavna vojna poljska bolnica srpske vojske, u sklopu koje je nastalo i groblje za preminule koje je vremenom preraslo u današnji kompleks.[1]

Prednja strana kapele sa stihovima

Naziv uredi

Zejtinlik je dobio ime po turskoj reči za ulje (zejtin). Na tom prostoru, nadomak Soluna, je u doba otomanske imperije bila pijaca za prodaju ulja (tj. zejtina). Iako je prestala prodaja zejtina na tom prostoru, naziv se održao među lokalnim stanovništvom do Prvog svetskog rata.[1]

Nastanak i izgradnja srpskog vojničkog groblja uredi

Po okončanju ratnih dejstava odlučeno je da se na zajedničkom groblju sahrane svi poginuli ratnici na Solunskom frontu. Za mesto je određen plato na Zejtinliku (u to doba gola ledina u blizini Soluna) na kom se nalazilo groblje Glavne vojne poljske bolnice srpske vojske.

Pripreme za ovaj poduhvat počele su 1926. godine, kada Savo Mihailović biva postavljen na čelo grupe koja je dobila zadatak da prikupi posmrtne ostatke izginulih ratnika raštrkanih po širokom prostoru na kom su se vodile borbe na Solunskom frontu. Oni su obišli oko 250 grobalja, ekshumiravši poginule ratnike, koje su potom preneli sa svim poznatim o njima na prostor budućeg groblja.

Idejno rešenje izgleda srpskog vojničkog groblja dobijeno je iste godine na konkursu, a delo je arhitekte Aleksandra Vasića čiju je ideju razradio Nikolaj Krasnov. Sav materijal za izgradnju groblja poticao je iz Srbije, gde je prethodno i obrađen. Zbog toga su pripreme za početak gradnje trajale do 1933. godine jer je trebalo pripremiti velike količine tesanog kamena za izgradnju mauzoleja, kapele i kosturnice i oko 2 000 mermernih krstova.

Završni radovi izgradnje otpočeli su 1933. godine pod rukovodstvom arhitekte Budimira Hristodula, jednog od 1300 kaplara. Privedeni su kraju krajem 1936. godine, da bi 11. novembra 1936. na Dan primirja u Prvom svetskom ratu, bilo obavljeno je svečano osvećenje mauzoleja sa kapelom i kosturnicom.[2]

 

Grčka je besplatno ustupila zemljište za izgradnju kompleksa od 7.000 m2, a sav materijal i rad na izgradnji je oslobodila carina i poreza.[3]

U izgradnji je korišćen kamen iz Džepa (Momin kamen u Srbiji) za izradu mauzoleja i krstova, za ploče granit iz Kadine Luke blizu Ljiga, a cement iz Beočina. Oko srpskog dela groblja posađeni su čempresi koji su tu dopremljeni kao mlade sadnice iz Hilandara da bi stvorile svojevrsnu večnu stražu palim borcima za slobodu. Mozaike na kapeli je radila poznata grčka umetnica Voila po motivima srpskih srednjovekovnih fresaka.

Nakon izgradnje groblje je postalo stecište kako preživelih ratnika i porodica poginulih, tako zahvalnih ljudi iz cele zemlje koji su to dolazili da bi se poklonili senima onih koji su pali na pragu otadžbine za njenu slobodu. Tokom kratkog niza godina u sklopu groblja je nastao svojevrstan muzej predmeta, knjiga i relikvija koje su tu donosili posetioci.

 
Mauzolej

Tokom Drugog svetskog rata sav teret očuvanja i održavanja groblja pao je na njegovog čuvara Đura Mihailovića. On je i pored svih ratnih nedaća uspeo da očuva groblje i da od nacističke pljačke sačuva knjige i relikvije (zakopavši ih na skrivenom mestu).

Inicijativom i zalaganjem sekretarijata za kulturu Srbije prikupljena su sredstva za obnovu groblja. Radovi su izvedeni u periodu od 25. septembra do 22. oktobra 1969, a pored obnove kompleksa izgrađen je prostrani trotoar ispred ulaza na groblje, a na ulaznu kapiju je postavljen gvozdeni natpis: Srpsko vojničko groblje.[4]

Tokom višedecenijskog razvoja Solun se proširio i danas se srpsko vojničko groblje na Zejtinliku nalazi u gradu u blizini jednog od gradskih trgova zvanog Metaksa.

Izgled mauzoleja uredi

 
Glavna prostorija u kripti

Od glavnog ulaza vodi široka staza do kosturnice sa kriptom nad kojom je podignuta kapela u modernizovanom srpsko-vizantijskom stilu. Na prednjoj strani mauzoleja je mozaik svetog arhangela Mihaila po motivima freske iz manastira Manasija ispod koga su stihovi Vojislava Ilića Mlađeg na granitnoj ploči:

Neznani tuđinče, kad slučajno mineš
Pored ovog svetog zajedničkog groba,
Znaj, ovde su našli večno utočište
Najveći junaci današnjega doba!
Roditelj je njihov: hrabri srpski narod,
Gorostas u svetskoj istorijskoj vojni,
Koji je sve staze iskušenja prošo
I čiji su borci, divljenja dostojni!
Padali od zrna, od gladi i žeđi,
Raspinjani na krst, na Golgote visu,
Ali čvrstu veru u pobedu krajnju
Nikad, ni za časak, izgubili nisu...
(Stihovi Vojislava Ilića Mlađeg na kapeli groblja na Zejtinliku)

Sa druge strane se nalazi ulaz u kapelu iznad koga je mozaik velikomučenika Đorđa Pobedonosca, rađen po motivima freske iz Dečana, ispod koga su stihovi Vojislava Ilića Mlađeg:

Blago potomstvu što za
njima žali
Jer oni behu ponos svome
rodu
Blago i njima jer su slavno
pali
Za Otadžbinu, Kralja i Slobodu

Unutrašnjost kapele ukrašena je natpisima svih jedinica koje su učestvovale na Solunskom frontu i glavnih bojišta na njemu. Natpisi su uokvireni ornamentikom u stilu moravske škole. Na velikom stolu u sredini kripte smešteni su pokloni pojedinaca i ustanova, među kojima se izdvajaju fotografije poginulih, grumeni zemlje doneti iz njihovog rodnog kraja, ceduljice sa porukama, krstovi, putiri, crkvene knjige iz Hilandara, ... U posebno izrađenoj staklenoj urni (koju je specijalno radila Srpska fabrika stakla iz Paraćina) nalazi se zemlja uzeta ispod spomenika Neznanom junaku na Avali koju su doneli članovi udruženja nosilaca Albanske spomenice. U kapeli dominira veliki polijelej sačinjen od ispaljenih topovskih čaura na Solunskom frontu čija masa prelazi 200 kg.

Ispod platoa na kom je smeštena kapela nalazi se kripta. Iznad ulaza u kriptu su smešteni, u kamenom grčkom krstu, stihovi Vojislava Ilića Mlađeg:

 
Detalj iz kripte
Ispred vrata domovinskih
U pobednom svome hodu
Izgiboše ispolinski
Za jedinstvo i slobodu,
Njina dela slaviće se
Do poslednjih sudnjih dana,
Slava jatu besmrtnika!
Mir pepelu velikana!

Od ulaza se stepenicama silazi u veliku prostoriju u kripti od koje vodi veliki hodnik do centralne prostorije od koje se račvaju bočni hodnici u čijim se zidovima nalaze mermerne ploče sa imenima poginulih koji su tu sahranjeni. Grobni mir krpite tek s` vremena na vreme remete zvuci pesme „Tamo daleko“, kako je to rekao Vojin Đorđević:

„Nigde prikladnije nije našla svoje mesto ova naša izgnanička pesma tuge i čežnje, kao ovde u kosturnici na Zejtinliku.“[5]

Čuvari groblja - Mihailovići uredi

 
Đorđe Mihailović

Prvi čuvar groblja bio je Savo Mihailović koji je bio na čelu grupe koja je bila zadužena za ekshumaciju srpskih vojnika i njihovo premeštanje na područje budućeg vojničkog groblja. Savo, Srbin iz Grblja, sakupio je svoje mrtve drugove i saborce, a potom ih je čuvao do svoje smrti 1928. godine živeći u kućici sagrađenoj za njega i njegovu porodicu u sklopu groblja. Nakon smrti i sam se pridružio svojim saborcima, sahranjen je na Zejtinliku.

Njega je nasledio njegov sin Đuro koji je tokom Drugog svetskog rata sačuvao groblje i njegove relikvije od nacističke pljačke. Đuro umire 1961. godine i biva sahranjen uz oca na Zejtinliku.

Danas je čuvar, domaćin i vodič srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku Đorđe Mihailović, Đurov sin i Savov unuk, koji živi u čuvarskoj kućici sa ženom i kćerkom.[6] O Đorđu Mihailoviću je 2013. godine snimljen dokumentarni film „Poslednji čuvar“.[7]

Srpsko groblje (7.441 sahranjeni ratnik) uredi

Srpsko groblje predstavlja centralni deo kompleksa na Zejtinliku. U njegovom centru je kapela ispod koje se nalazi kosturnica u kojoj je sahranjeno 5.580 srpskih ratnika stradalih na Solunskom frontu. Oko mauzoleja (kapele sa kosturnicom) nalazi se deset parcela u kojima je sahranjeno 1448 srpskih ratnika.[8]

Pored toga tu su i dve zajedničke grobnice:

  • 78 nepoznatih srpskih ratnika prenetih sa Solunskog fronta,
  • 217 nepoznatih srpskih ratnika - zarobljenika prenetih iz Carigrada.[9]

U sklopu srpskog groblja nalazi se tzv. Partizansko groblje na kome je sahranjeno 126 interniraca i zarobljenih partizana koji su izgubili živote u nacističkim logorima Pavlou Mela i Harmenkaj u Solunu tokom Drugog svetskog rata.[10]

Francusko groblje (8.098 sahranjenih ratnika) uredi

Na francuskom groblju se nalazi kapela u gotičkom stilu oko koje su sahranjeni francuski ratnici zasebnim grobovima pod kamenim latinskim krstovima. Na njemu se nalaze tri spomenika:

  • Centralni sa natpisom broja sahranjenih,
  • Veliki kameni krst sa natpisom: „Istočna armija svojim mrtvima“,
  • Spomenik palim avijatičarima.[11]

Italijansko groblje (3.500 sahranjenih ratnika) uredi

Italijanski vojnici sahranjeni su u zasebne grobove pod jednakim latinskim krstovima, ali ga krase i spomenici koje su svojim najmilijm podigli njihovi najbliži. Kao i francusko groblje i italijansko ima svoju kapelu.[12]

Englesko groblje (1.350 sahranjenih ratnika) uredi

Nad engleskim grobljem dominira spomenik, karakterističan za engleska vojna groblja širom sveta, iza koga se nalaze parcele u kojima su sahranjeni borci. Iznad svakog sahranjenog su zasađene ruže i nalazi se nadgrobna ploča (kao i na ostalim engleskim vojnim grobljima širom sveta), za razliku od ostalih grobalja na Zejtinliku kojima su ploče u obliku krsta.

Jedini krst nalazi se na nadgrobnom spomeniku Katarine Harlej koji su podigli srpski oficiri Dopunske komande u znak zahvalnosti za sve što je tokom rata učinila za srpski narod. Ona je tokom rata bila šef jedne od engleskih sanitetskih misija (poput onih koje je pokrenula Elsi Inglis), a poginula je u Bitolju 1917. godine pružajući pomoć tokom jednog od bombardovanja grada. Na njenom grobu je zapisano:

Katarina Meri Harlej, rođena 3. maja 1853. godine, umrla u Bitolju 7. marta 1917 - žrtvi svetskog rata, plemenitoj Engleskinji, velikoj dobrotvorki srpskog naroda.

Velika ženo,
Na tvome grobu umesto cveća
Srpska zahvalnost večno će cvati
Za tvoja dela i tvoje ime
Pokolenja će daleka znati.[13]

Rusko groblje (493 sahranjena ratnika) uredi

Rusko groblje je uređeno u okviru srpskog groblja (nalazi se iza Partizanskog groblja) i na njemu su sahranjeni poginuli pripadnici Ruskog dobrovoljačkog odreda koji se borio na Solunskom frontu. Na njemu je svojevremeno postojala i drvena kapelica, koja je uklonjena prilikom preuređenja groblja.[14]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b Đorđević 1976, str. 12.
  2. ^ Đorđević 1976, str. 14–18.
  3. ^ Đorđević 1976, str. 18.
  4. ^ Đorđević 1976, str. 34–35.
  5. ^ Đorđević 1976, str. 20–22.
  6. ^ Đorđević 1976, str. 37–38.
  7. ^ Poslednji čuvar srpskog groblja („Blic“, 29. jul 2013)
  8. ^ Kraljevine Srbija i Crna Gora u ratovima 1912-1918
  9. ^ Đorđević 1976, str. 28–32.
  10. ^ Đorđević 1976, str. 28.
  11. ^ Đorđević 1976, str. 45.
  12. ^ Đorđević 1976, str. 50.
  13. ^ Đorđević 1976, str. 48.
  14. ^ Đorđević 1976, str. 52.

Literatura uredi

  • Đorđević, Vojin M. (1976). Srpsko vojničko groblje na Zejtinliku u Solunu - Spomen album. Beograd: Autorsko izdanje. 

Spoljašnje veze uredi

 
Srpsko vojničko groblje na Zejtinliku na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Српско_војничко_гробље_на_Зејтинлику&oldid=27550582”