Википедија

Stevan Ivanić

Stevan Ivanić (Mali Mokri Lug, 22. decembar 1884 – logor Lingen kod Minhena, 5. novembar 1948) doktora medicine, učesnik balkanskih ratova i Prvog svetskog rata, osnivač i prvi direktor Centralnog higijenskog zavoda, član Glavnog sanitetskog saveta i rukovodilac zdravstvene službe u Kraljevini Jugoslaviji, privatni docent na Medicinskom fakultetu u Beogradu za predmet higijena.[1][2]

Stevan Ivanić
Datum rođenja(1884-12-22)22. decembar 1884.
Mesto rođenjaMali Mokri Lug, Kraljevina Srbija
Datum smrti5. novembar 1948.(1948-11-05) (63 god.)
Mesto smrtilogor Lingen kod Minhena, Nemačka

Početkom 1930-ih sa Dimitrijem Ljotićem organizovao je Jugoslovenski narodni pokret Zbor, u kojem je zastupao desničarske, antikomunističke i rasističke ideološke stavove.

Na početku nemačke okupacije 1941. bio je komesar socijalne politike i narodnog zdravlja u Komesarskoj upravi Milana Aćimovića, a potom i član Državnog saveta u okupiranoj Srbiji. Oktobra 1944. godine zajedno sa okupatorom emigrirao je iz Srbije i po završetku Drugog svetskog rata kao emigrant živeo u Italiji i Nemačkoj.

U proleće 1945. odlukom Suda časti udaljen je sa Beogradskog univerziteta, a potom odlukom Državne komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača proglašen je za izdajnika. Na Plenum Srpskog lekarskog društva 1946. godine (kao jedan od devet lekara) proglašen je nedostojnim zbog zločina koje su učinio prema narodu, tokom Drugog svetskog rata.[2]

Život i karijera uredi

Rođen je 22. decembra 1884. godine u Malom Mokrom Lugu,[3] kao četvrto dete od majke Marije, učiteljice u lokalnoj osnovnoj školi, i Zorana Ivanića, policijskog činovnika.[1] Počev od 1884. godine porodica Ivanić se više puta selila zbog službenih premeštaja Marije Ivanić (koja je kao učiteljica radila u Šopiću, Sibnici, Kusadaka, Valjevu), pa je Stevan bio primoran da detinjstvo i osnovno i srednje školovanje obavi u Kusadaku, Valjevu i na kraju u Kragujevcu, u kome je 1904. godine maturirao u lokalnoj gimnaziji.[1]

Školovanje u inostranstvu uredi

Nakon godinu dana studiranja prirodnih nauka na Filozofskom fakultetu u Beogradu, školske 1905/6. godine upisao se na Medicinski fakultet u Pragu. Iz Praga je 1906. godine prešao je u Grac,[4] u kome je studirao tri semestra i položio prvi...od tri „stroga“ ispita (rigorozuma) koji je obuhvatao biologiju, fiziku, hemiju, anatomiju, histologiju i fiziologiju.[5] Potom je školske 1907/8. studije nastavio u Beču, u kome je (kao stipendista Ministarstva unutrašnjih dela na završnoj godini studija),[6] 25. novembra 1910. godine promovisan u zvanje doktora celokupnog lekarstva.[7][8][9]

Po drugi put na školovaanju u inostranstvu boravio je 1920. godine, na Institutu za eksperimentalnu patologiju u Beču,[a] na desetomesečno usavršavanje iz bakteriologije, serologije i imunologije.

Sledila su potom nova usavršavanja u inostranstvu, u:[1][10]

  • 1923. - Institutu za brodske i tropske bolesti profesora Bernarda Nohta u Minhenu,gde je izučavao parazitologiju, tropsku medicinu i kliniku tropskih bolesti,
  • 1925. - Varšavi, kod profesora Hiršfelda, gde je izučavao imunologiju, higijenu i organizaciju socijalno-medicinskih ustanova,
  • 1926. - Berlinu, u Institutu „Robert Koh“,
  • 1926. - Frankfurtu na Majni, u Državnom institutu za ekperimentalnu terapiju (danas Institut „Paul Erlih“)
  • 1926. - Pasterovom institutu u Parizu, gde je proučavao organizaciju tih ustanova i druga stručna pitanja.

Povratak u Srbiju uredi

Nakon završenih studija medicine vratio se u Kraljevinu Srbiju i u Kragujevačkoj okružnoj bolnici obavio pripravnički staž.[1][11] Lakarsku praksu započeo je 16. marta 1912. godine prevo kao lekar Sreza dragačevskog,[12] a zatim decembra 1913. godina kao lekara Sreza studeničkog.[1][13]

Učešće u dva svetska rata uredi

Uoči Prvog balkanskog rata postao je član Srpskog lekarskog društva20 i Društva za čuvanje narodnog zdravlja. U ovim udruženjima lekara Srbije dr Stevan je bio aktivan narednih 30 godina.

Kao vojni obveznik građanskog reda, dr Stevan Ivanić je u Balkanskim ratovima bio lekar sanitetske kolone Šumadijske divizije I poziva, potom trupni lekar X pa XI puka Šumadijske divizije II poziva, lekar V puka Drinske divizije II poziva, garnizoni lekar u Prizrenu i komandir II poljske bolnice Drinske divizije II poziva u Đakovici.[1]

Tokom Prvog svetskog rata dr Ivanić je raspoređen na mesto trupnog lekara Dunavskog pešadijskog puka III poziva u Beogradu i Lazarevcu. Na Solunskom frontu, (nakon reorganizacije saniteta srpske vojske, u martu 1916, služio je kao trupni lekar XVIII brdskog artiljerijskog diviziona Dunavske divizije.[14]

 
Centralna laboratorije srpske vojske u Solunu u kojoj je dr Stevan završio kurs iz bakteriologije, koji će mu biti otskočna daska za budući rad u ovoj oblasti

U Solunu je dr Stevan Ivanić, od februara do juna 1918. godine uz rad pohađao kurs iz bakteriologije koji je doc. dr Ludvika Hiršfelda, rukovodioc Centralne laboratorije srpske vojske u Srpskoj rezervnoj bolnice prestolonaslednik Aleksandar, organizovao za pet lekara i medicinarana,[b] na kome je izučavao bakteriologiju.[1]

Sredinom avgusta 1918, po naređenju načelnika saniteta I armije san. puk. dr Dragutina Petkovića, organizovao je u Skočiviru, na Solunskom frontu, Bakteriološku laboratoriju I armije i njome rukovodio do kraja Velikog rata.

Rad između dva svetska rata uredi

Po završetku Velikog rata u činu rezervnog sanitetskog kapetana II klase, radio je prvo u Vojnoj bolnici Niš, kao bakteriolog i lekar Unutrašnjeg odeljenja, potom od januara 1919. godine u Vojnoj bolnici u Kragujevcu.[15]

Nakon demobilisanja početkom marta 1919. godine,[16] postavljen je za vršioca dužnosti fizikusa Okruga smederevskog.

Kao odgovor na alarmantnu epidemiološku situaciju u Kraljevini Jugoslaiji građanska vlast je kroz novosnovano Ministarstva narodnog zdravlja, uporedo sa radikalnom i savremenom zakonskom regulativom od 1919. godine, kao jednu od prvih mera pokrenulo je osnivanje Stalne epidemijske komisije, savetodavnog organa Ministarstva narodnog zdravlja za pitanja higijene i epidemiologije. U centru pažnje ove komisije, koja je počela rad 1919. godine, bilo je izučavanje narodnog zdravlja, sprečavanje zaraznih bolesti i podizanje zdravstvene kulture naroda, i organizovanje osam stalnih bakterioloških stanica širom Srbije.[17] Ivanićeve kvalifikacije bile su presudne da on postane prvi šef Stalna bakteriološka stanica, osnovana početkom 1922. godine.[18]

Kada je u Beogradu 1924. godine došlo do spajanja svih preventivnih ustanova sa Stalnom epidemijskom komisijom osnovan je Centralni higijenski zavod (kao preteča današnjeg Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut“), kao centralna ustanova celokupne higijenske službe u Kraljevini Jugoslaviji, kome su bile podređene sve higijenske ustanove, na njegovo čelo je došao dr Stevan Ivanić.[19] Kao direktor Zavodu proveo je 12 godina i za to vreme značajno doprineo njegovom razvoju i širenju delokruga rada.

Zaslugom Stevana Ivanić, u okviru Socijalno-medicinskog odeljenja Zavoda, obrazovan je prvi centar za izučavanje istorije medicine u Srbiji.[20]

Na Medicinskom fakultetu u Beogradu Stevan Ivanić je od 1933. godine bio angažovan kao privatni docent pri Katedri za higijenu.[21]

Kao honorarni profesor školske higijene Stevan Ivanić je bio angažovan i u Višoj pedagoškoj školi.[22]

Rad u Drugog svetkom ratu uredi

Na početku nemačke okupacije Kraljevine Jugoslavije dr Stevan Ivanić je 1941. obavljao dužnosti komesara socijalne politike i narodnog zdravlja u Savetu komesara Milana Aćimovića i člana Državnog saveta prve srpske kvislinške vlade u okupiranoj Srbiji.

Nakon završetka Drugog svetskog rata 1945. godine, u otsutvu, Ivanić je optužen da je kao saradnik okupatora sprovodio „politiku hloroformisanja naroda putem propagande“.[23] Kao dokaz uzeta su njegove izjave u štampi Nedićevog režima, kao i učešće u radu Zavoda za prevaspitanje omladine u Smederevskoj Palanci.[24] Zbog ovih dela odlukom Suda časti kao član kvislinške vlade udaljen je sa Beogradskog univerziteta, a potom i odlukom Državne komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača proglašen je za izdajnika, i zajedno sa još devetoricom lekara od strane Plenum Srpskog lekarskog društva 1946. godine proglašen za...nedostojnog člana društva zbog zločina koje su učinili prema narodu.[1]

U izgnanstvu uredi

Kada je oktobra 1944. oslobođen Beograd dr Stevan I. je sa okupacionim snagama napustio Srbiju i kao politički emigrant živeo u Italiji i Nemačkoj. Nakon četiri godine života u emigraciji, teško narušenog zdravlja nakon preležanog moždanog udara, dr Stevan Ivanić je preminuo 5. novembra 1948. u logoru Lingen kod Minhena, koji je pripadao britanskoj okupacionoj zoni, u kome je i sahranjen na lokalnom groblju.[1][25]

Delo uredi

Inicijator osnivanja centra i muzeja za istoriju medicine

U okviru Socijalno-medicinskog odeljenja Centralni higijenski zavod, na inicijativu dr Stevana I. prvo je 1935. godine obrazovan prvi Centar za izučavanje istorije medicine u Srbiji. Potom je dve godine kasnije (1937) uz pomoć dr Stevana I. Risto Jeremić, penzionisani lekar i istaknuti stručnjak u oblasti istorije medicine, osnovao Mediko-istorijski muzej Centralnog higijenskog zavoda u Beogradu, prvi muzej te vrste u Srbiji.[26][27]

Zagovornik eugeničke ideje

Dr Stevan Ivanić je u Srbiji bio jedan od najdoslednijih zagovornika eugeničke ideje, po kojoj bi se...kod ljudi stvorila i razvila čista eugeničku svest,i time što pre stvorio novi eugenički društveni moral, i eugenički reformsalo bračno zakonodavstvo.[28]

Eugeničke ideje Dr Stevan Ivanić je u Srbiji iskazivao kroz njegov doprinos programu Socijaldemokratije, stranke kojoj je tada bila pripadao, i u kome je između ostalog napisao:[23]

Zadatak rasne higijene je da sprovede u ljudskom društvu poznate biološke zakone. Čoveče brine o stoci, i bira samo jedinke sa dobrim osobinama za uzgoj, a ljudsko društvo još nije došlo do spoznaje da je potrebno primeniti iste principe selekcije i na samo društvo. Nasledstvom se opterećeni organizmi mogu ukloniti iz društva samo rasnom higijenom.[29]

U cilju realizacije eugeničkih ideja čiji je bio tvorac dr Stevan je predlagao nekoliko mera, od reforme braka do kastracije, pozivajući se i na nemačku stručnu literaturu i američko zakonodavstvo.[23] Nakon što je uvideo da zakonima nikada nisu bile pordžana eugeničkih ideja, Ivanićevo interesovanje za rasna pitanja kasnije se usmerilo na izučavanje „posebnosti dinarske rase.[1]“

Autor naučnih i stručnih radova

Dr Stevan I. je autor oko 200 naučnih i stručnih radova, oko deset knjiga, udžbenika i priručnika, 15 zdravstveno-prosvetnih brošura i više stotina članaka u zdravstvenim listovima i dnevnoj štampi, iz oblasti: higijena ishrane i opšta higijena,[30] prevencije zaraznih bolesti, zdravstvenog zadrugarstva i zdravstvena zaštita seoskog stanovništva.[1]

Priznanja uredi

Dr Stevan I. za svoj rad dobio je brojna odlikovanja i prznanja među kojima su najznačajnija:

  • Ordena Sv. Save III st.,
  • Oreden Jugoslovenske krune IV st.,
  • Karađorđeve zvezde IV st.,
  • Orden Belog orla IV st.,
  • Francuska srebrna medalja za suzbijanje epidemija.

Članstvo u društvima i odborima uredi

Dr Stevan I. je bio aktivan u brojnim društveno-političkim organizacijama:[1]

  • član Glavnog sanitetskog saveta,
  • predsednik Narodnog sanitetskog fonda,
  • član Glavnog odbora Jugoslovenskog društva za čuvanje narodnog zdravlja (jedno vreme i predsednik Društva),
  • upravnih odbora Lige protiv tuberkuloze
  • član Saveza zemljoradničkih zadruga,
  • član Poljoprivrednog društva,
  • član Organizacionog odbora Prve zemaljske higijenske izložbe.

Napomene uredi

  1. ^ Institutom je upravljao poznati stručnjak Rihard Paltauf
  2. ^ Ovih pet lekara među kojima je bio i dr Stevan Ivanić, posle Velikog rata rata postali sun poznati zdravstveni radnici, nastavnici i rukovodioci zdravstvene i sanitetske službe u novoosnovanoj Kraljevini Jugoslaviji.

Bibliografija uredi

  • Seksualna dietetika“, Žena II, 3, (1912), 169–170
  • „Rat“, Žena III, 4, (1913), 212–213. 22
  • „Žena i narodno prosvećivanje“, Žena I, 12, (1911), 734–735.
  • „Narodno zdravlje i zakonodavstvo“, Narod II, 314, 14. 6. 1918, 1.
  • Projekat Pravila Društva srpskih lekara – za vreme rata, (Solun: Št. Topografskog odeljenja Vrhovne komande, 8. jula 1918). 24
  • Ivanić, „Narodno zdravlje i zakonodavstvo“, 1.
  • „Bliski zadatci“, Narod II, 469, 3. 5. 1917, 1
  • „Moja sećanja: Žensko pitanje u đačkoj družini ’Podmladak’“, Spomenica Muške gimnazije u Kragujevcu 1833–1933, (Kragujevac, Izdanje Odbora za proslavu stogodišnjice, 1934), 269–270.
  • „Bakteriološka laboratorija I armije“, Srpski arhiv za celokupno lekarstvo XXIII, 11–12, (1921), 600.
  • „Ljudski materijal u Srpskoj vojsci na Solunskom frontu“, Istorija srpskog vojnog saniteta: naše ratno sanitetsko iskustvo, prir. Vladimir Stanojević, (Beograd: V. Stanojević, 1925), 583.
  • „Za narodno zdravlje“, Pravo naroda, 1921, 1–28.
  • „Kad istrebi korov iz svoje sredine, narod će postati kovač svoje sudbine“, Naša borba, br. 4, 28. 9. 1941,
  • „Dužnosti i prava“, Naša borba, br. 13, 30. 11. 1941, 7
  • „Šapat i javna reč“, Naša borba, br, 14, 7. 12. 1941

Izvori uredi

  1. ^ a b v g d đ e ž z i j k l Jelena JOVANOVIĆ SIMIĆ, Dragomir BONDžIĆ, Stevan Ivanić (1884–1948) – prilog za biografiju, TOKOVI ISTORIJE 2/2021. UDK 61:929 Ivanić S. 329.18:929 Ivanić S.
  2. ^ a b Uroš Tatić, „Ivanić, Momčilo“, Srpski biografski rečnik, knj. 4, ur. Čedomir Popov, (Novi Sad: Matica srpska, 2009).
  3. ^ Istorijski arhiv Beograda (IAB), Zbirka crkvenih matičnih knjiga, Matična knjiga rođenih Crkve Sv. Ilije u Mirijevu 1878–1893 (knj. 12), str. 143, br. upisa 10.
  4. ^ Karl-Franzens-Universität Graz, Universitätsarchiv, Nationale, SS 1906, WS 1906/07, SS 1907; Sonder-Protokoll No 180.
  5. ^ Karl-Franzens-Universität Graz, Universitätsarchiv, Nationale, SS 1906, WS 1906/07, SS 1907; Sonder-Protokoll No 180
  6. ^ Ljubinka Trgovčević, Planirana elita: o studentima iz Srbije na evropskim univerzitetima u 19. veku, (Beograd: Službeni glasnik, 2003), 259.
  7. ^ Archiv der Universität Wien (AT-UAW), Med. Nat. WS 1907/08, p. 22
  8. ^ AT-UAW, Med. Nat. WS 1909/10, pp. 6, 7
  9. ^ AT-UAW M 33.9, Nr. 1161 (Medizinisches Promotionsprotokoll).
  10. ^ Ljubinka Trgovčević, Planirana elita: o studentima iz Srbije na evropskim univerzitetima u 19. veku, (Beograd: Službeni glasnik, 2003), 259.
  11. ^ Muzej nauke i tehnike, Zbirka Muzeja Srpskog lekarskog društva (MNT, Zbirka SLD), MNT.T:11.7.1340, Rešenje Ministarstva socijalne politike i narodnog zdravlja OBr. 10571 od 19. 11. 1941. o određivanju lične penzije dr Ivanić Stevanu (prepis).
  12. ^ Srpske novine LXXIX, 53, 5. 12. 1913, 305.
  13. ^ Srpske novine LXXX, 267, 5. 12. 1913, 1088.
  14. ^ Stev. Z. Ivanić, „Ljudski materijal u Srpskoj vojsci na Solunskom frontu“, Istorija srpskog vojnog saniteta: naše ratno sanitetsko iskustvo, prir. Vladimir Stanojević, (Beograd: V. Stanojević, 1925), 583.
  15. ^ Stevan Ivanić, „Bakteriološka laboratorija I armije“, Srpski arhiv za celokupno lekarstvo XXIII, 11–12, (1921), 600.
  16. ^ Službeni vojni list 37, 35, 22. 9. 1918, 496.
  17. ^ Đurić, Dušan (2022). „Permanent bacteriological stations in Serbia 1919-1925”. Glasnik javnog zdravlja (na jeziku: engleski). 96 (1): 101—115. ISSN 2812-7552. doi:10.5937/serbjph2201101D. 
  18. ^ Bakteriološke stanice, GMNZ, br. 4–6, april–maj–juni 1922, str. 298
  19. ^ Vasiljević, Jelena. „Osnivanje Centralnog higijenskog zavoda u Beogradu i njegov rad u periodu između: dva rata (1919–1941)“. U Zbornik radova Dvanaestog naučnog sastanka Naučnog društva za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije, Beograd: Naučno društvo za istoriju zdravstvene kulture Jugoslavije, (1964), str. 131-138.
  20. ^ Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija medicine: muzeji i zbirke u Srbiji, (Beograd: Muzej nauke i tehnike, 2019), 154.
  21. ^ Arhiv Jugoslavije (AJ), Fond Ministarstvo prosvete Kraljevine Jugoslavije (66), 137–423, Odluka ministra prosvete P Br. 4206 od 9. 2. 1933.
  22. ^ Prosvetni glasnik LIV, 8, 1. 8. 1938, 789; Prosvetni glasnik LV, 11, 1. 11. 1939, 1321.
  23. ^ a b v Vladimir Petrović Etničko čišćenje - geneza koncept, Arhipelag, Beograd, 2019
  24. ^ AJ, fond 110: Državna komisija za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, fascikle 86-810 (Ivanić).
  25. ^ „Kriegsgräberstätte: Lingen, Neuer Friedhof - Bau, Pflege und Instandsetzung | Volksbund.de”. kriegsgraeberstaetten.volksbund.de. Pristupljeno 2022-08-07. 
  26. ^ Jelena Jovanović Simić, Muzealizacija medicine: muzeji i zbirke u Srbiji, (Beograd: Muzej nauke i tehnike, 2019), 154.
  27. ^ Stanojević, Vladimir. „Medicinski muzej Srpskog lekarskog društva“. Vesnik – tromesečni bilten Muzejsko-konzervatorskog društva NRS 18 (1955): 4-7.
  28. ^ V. S. Stanojević, Eugenika. Higijena čovečjeg začeća i problem nasleđa, Beograd: Ministarstvo narodnog zdravlja, 1920, 130, 135.
  29. ^ S. Z. Ivanić, Za Narodno zdravlje, Beograd: Pravo naroda, 1921, 27–28.
  30. ^ Stevan Z. Ivanić, „Moja sećanja: Žensko pitanje u đačkoj družini ’Podmladak’“, Spomenica Muške gimnazije u Kragujevcu 1833–1933, (Kragujevac, Izdanje Odbora za proslavu stogodišnjice, 1934), 269–270.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Стеван_Иванић&oldid=27781804”