Википедија

Stomatologija

Stomatologija je grana medicine, odnosno medicinska disciplina, koja se bavi proučavanjem fizioloških i patoloških stanja svih struktura usne duplje i graničnih područja, kao i prevencijom, dijagnostikom, konzervativnim i hirurškim lečenjem bolesti ovih struktura i njihovom rehabilitacijom, protetskim i ortodontskim zbrinjavanjem.[2] Zvanje doktor stomatologije se stiče posle završenog fakulteta, nakon čega je moguća i odgovarajuća specijalizacija. Iako je prvenstveno povezana sa zubima, s gledišta opšte javnosti, oblast stomatologije ili stomatološka medicine nije ograničena na zube, već obuhvata i druge aspekte kraniofacijalnog kompleksa uključujući vilični zglob i druge podržavajuće, mišićne, limfne, nervne, vaskularne i anatomske strukture.

Stomatologija
Stomatolog tretira pacijenta uz pomoć stomatološkog asistenta.
Zanimanje
Naziv zanimanja
Područje rada
Zdravstvena zaštita, anatomija, fiziologija, patologija, medicina, farmakologija, kozmetika, hirurgija
Opis
Polja rada
  • Privatna praksa
  • klinike za osnovnu njegu
  • bolnice
KvalifikacijeStomatološka diploma, medicinska diploma
Slični poslovi
  • Submilimetarska hirurška spretnost
  • Poznavanje ljudskog zdravlja, bolesti, patologije i anatomije
  • Komunikacija/interpersonalne veštine
  • Analitičke sposobnosti
  • Kritičko mišljenje
  • Empatija/profesionalizam
ICD-9-CM23-24
MeSHD003813
Oralni hirurg i stomatološki asistent uklanjaju umnjak

Stomatološke tretmane obavlja stomatološki tim, koji se obično sastoji od stomatologa i pomoćnika (stomatoloških asistenata, zubnih higijeničara, zubnih tehničara, kao i stomatoloških terapeuta). Većina stomatologa radi bilo u privatnim praksama (primarna nega), stomatološkim bolnicama (sekundarna nega) ili institucijama (zatvorima, bazama oružanih snaga, etc.).

Istorija stomatologije je skoro jednako duga koliko i istorija čovečanstva i civilizacije sa najranijom evidencijom iz 7000. p. n. e. Ostaci iz ranih Harapanskih perioda civilizacija doline Inda (oko 3300 p. n. e.) sadrže evidenciju o zubima koji su bili bušeni od još šre 9.000 godina.[3] Smatra se da je stomatološka hirurgija bila prva specijalizacija medicine.[4]

Stomatološki tretman uredi

Stomatologija obično obuhvata prakse vezane za oralne šupljine.[5] Prema Svetskoj zdravstvenoj organizaciji, oralna oboljenja su veliki javni zdravstveni problem usled njihove velike zastupljenosti i prevalence širom sveta, pri čemu su siromašna lica ugrožena više od drugih socio-ekonomskih grupa.[6]

Većina stomatoloških tretmana se sprovodi da bi se sprečile ili tretirale dve najčešće oralne bolesti koje su karijes zuba (trulenje zuba) i parodontalne bolesti (bolesti desni ili pioreje). Neki od uobičajenih tretmana su restauracija zuba, vađenje zuba ili hirurško uklanjanje zuba, skaliranje i planiranje korena i endodontski tretman korena kanala.

Svi stomatolozi u Sjedinjenim Državama pohađaju bar tri godine dodiplomskih studija, čime je obično obuhvaćeno sticanje diplome. Ovom školovanju slede četiri godine stomatološke škole da bi se kvalifikovali kao „doktori stomatološke hirurgije” (DDS) ili „doktori stomatologije” (DMD). Stomatolozi trebaju da završe dodatne kvalifikacije ili kontinuirano obrazovanje da bi sprovodili složenije tretmane kao što su sedacija, oralna i maksilofacijalna hirurgija i dentalni implantati.

Po prirodi svoje opšte obuke oni mogu da obavljaju većinu zubnih tretmana, kao što su restorativni (punjenja, krunice, mostovi) i prostetski (proteze) radovi, endodontske terapije (korenski kanal), periodontalne terapije (desni), i ekstrakcije zuba, kao i vršenje pregleda, radiografija (rendgenski snimci), i dijagnostike. Stomatolozi isto tako mogu da propisuju lekove kao što su antibiotici, sedativi, i niz drugih lekova za negu pacijenata.

 
Ireverzibilni defekti gleđi uzrokovani netretiranom celijačnom bolešću. Oni mogu biti jedina indikacija za uspostavljanje dijagnoze, čak i u odsustvu gastrointestinalnih simptoma, ali se često pripisuju fluorozi, tetraciklinskom obezbojenju, ili drugim uzrocima.[7][8][9] Američki Nacionalni instituti za zdravlje uvrštavaju stomatološki pregled u dijagnostički protokol za celijačnu bolest.[7]

Stomatolozi takođe podstiču sprečavanje oralnih bolesti putem pravilne higijene i redovnih, dvaput godišnjih pregleda radi profesionalnog čišćenja i evaluacije. Oralne infekcije i upale mogu uticati na sveukupno zdravlje, a uslovi u usnoj duplji mogu biti indikativni za sistemske bolesti, kao što su osteoporoza, dijabetes, celijačna bolest ili rak.[5][7][10][11] Mnoge studije su isto tako pokazale da su bolesti desni asocirane sa povećanim rizikom od razvoja dijabetesa, srčanih bolesti, i prevremenim rođenjem. Koncept da oralno zdravlje može da utiče na sistemsko zdravlje i bolesti naziva se „oralno-sistemskim zdravljem”.

Obrazovanje i licenciranje uredi

Glavni članak: Dentistry throughout the world
 
Sagitalni poprečni presek molarnog zuba; 1: kruna, 2: koren, 3: gleđ, 4: dentin i dentinska tubula, 5: pulpna komora, 6: krvni sudovi i nervi, 7: periodontalni ligament, 8: vrh i periapični region, 9: alveolarna kost
 
Rana stomatološka stolica u Pionirskom zapadnom muzeju u Šamroku u Teksasu

Doktor Džon M. Haris je osnovao prvu stomatološku školu na svetu u Bejnbridžu u Ohaju, i doprineo je da se uspostavi stomatologija kao zdravstvena profesija. Škola je otvorena 21. februara 1828, i danas je zgrada škole stomatološki muzej.[12] Prvi stomatološki koledž, Baltimorski koledž stomatološke hirurgije, je otvoren u Baltimoru, Merilend, SAD 1840. godine. Drugi koledž u Sjedinjenim Državama je bio Filadelfijski koledž stomatološke hirurgije, koji je uspostavljen 1852.[13] Godine 1907, Univerzitet Templ prihvatio je ponudu za inkorporaciju škole.

Studije su pokazale da su stomatolozi koji su diplomirali u različitim zemljama,[14] ili čak različitim stomatološkim školama u jednoj zemlji,[15] skloni donošenju različitih kliničkih odluka za isto kliničko stanje. Na primer, stomatolog koji je diplomirao u izraelskoj stomatološkoj školi će preporučiti vađenje asimptomatskog impaktiranog trećeg molara (umnjaka) češće nego stomatolog koji je diplomirao u latinsko američkoj ili istočnoevropskoj stomatološkoj školi.[16]

U Ujedinjenom Kraljevstvu, Britanski stomatološki zakon iz 1878. i Stomatološki registar iz 1879. ograničavaju upotrebu naziva „zubar” i „zubarski hirurg” na kvalifikovane i registrovane stručnjake.[17][18] Međutim, drugi su mogli legalno da opisuju sebe kao „stomatološki stručnjaci” ili „stomatološki konsultanti”.[19] Stomatološka praksa u Ujedinjenom Kraljevstvu postala je u potpunosti regulisana Zakonom o stomatologiji iz 1921. godine, prema kome se zahteva registracija svakog ko praktikuje stomatologiju.[20] Britanska stomatološka asocijacija, formirana 1880. sa Ser Džonom Tomesom kao predsednikom, igrala je značajnu ulogu u gonjenju stomatologa koji nelegalno praktikuju.[17] Stomatolozi u Ujedinjenom Kraljevstvu su u današnje vreme regulisani Generalnim stomatološkim savetom.[21]

Grane stomatologije uredi

Istorija uredi

 
Ebersov papirus
 
Stomatološka ordinacija iz 1917.
 
Moderna stomatološka ordinacija

Najstariji pisani dokumenti vezani za početke stomatologije su staroegipatski papirusi nastali oko 3000. godine p. n. e, na kojima se vidi da je u to vreme postojala zubna medicina kao posebna grana medicine. Jedan zakonik iz 1700. godine p. n. e. svedoči da je praksa zubne medicine bila regulisana zakonom, a na tzv. Ebersovom papirusu se spominju pojedine bolesti zuba i uzroci zubobolje. Asirci i Vavilonci su poznavali morfologiju zuba i anatomiju usne šupljine, ali su verovali da su crvi odgovorni za propadanje zuba (to je jedna od najstarijih teorija o nastanku karijesa).[22]

U kineskom dokumentu poznatom kao „Kanon medicine“ iz 2697. godine p. n. e. navodi se da su bolesti desni u staroj Kini lečene čajevima i ispiranjem. Kinezi su verovali da se u zubu obolelom od karijesa nalazi beli crv sa crnom glavom (zbog crne boje karijesnog procesa na površini gleđi). Zubobolju su, između ostalog, lečili i akupunkturom. Stara japanska zubna medicina bila je slična kineskoj. Japanci su vadili zube prstima bez korišćenja bilo kakvih instrumenata.[22]

Osim pisanih dokumenata, u mnogim arheološkim nalazištima su pronađeni materijalni dokazi koji ukazuju da su se ljudi još u davna vremena bavili nadoknadom izgubljenih zuba. U grobovima Etruraca (10 - 4. vek p. n. e.) pronađeni su izuzetno očuvani primerci zubnih proteza. Oni su protetske nadoknade izrađivali od zlatnih traka. Stari Feničani su pravili proteze od zlatne žice.[22]

Hipokrat i Aristotel su pisali o zubima, njihovom lečenju, vađenju zuba kleštima i upotrebi žice za učvršćivanje rasklimanih zuba. U doba Rimljana od zlata su se pravili zubi i zubni mostovi. Rimljani su veliku pažnju poklanjali higijeni, pa su zube prali solju i usta ispirali vodom. Umesto čačkalice su koristili riblje kosti. Celzus je pisao o tretmanu zubobolje i fraktura vilice. Galen je prvi izvršio klasifikaciju zuba na sekutiće, očnjake i kutnjake. Znao je da se unutar zuba nalazi živac i jedan je od prvih koji je govorio o punjenju zuba.[22]

U srednjem veku je najnaprednija bila arapska medicina. Avicena je zubobolju objašnjavao delovanjem crva. Poznati arapski hirurg, Abulkazis je napisao enciklopediju medicine pod imenom „Al Tasarif“ u kojoj je, između ostalog, opisao i zubne instrumente. On je smatrao da nedostajući zubi treba da budu zamenjeni veštačkim, ljudskim ili zubima napravljenim od volovskih kostiju. U periodu od 11. do 15. veka dolazi do velike stagnacije zubne medicine. U to vreme se pod uticajem crkve monasi i lekari nisu bavili zubnom medicinom, hirurgijom i drugim manuelnim poslovima, prepustivši te poslove berberima. Oni su bili priučeni i često su intervencije izvodili na javnim mestima, po sajmovima itd. U 13. veku u Francuskoj je osnovano udruženje berbera, a vremenom su se oni podelili u dve grupe. Jedni su bili hirurzi (koji su radili komplikovane operativne zahvate), a drugi su bili hirurzi-berberi koji su vršili puštanje krvi i vađenje zuba.[22]

U doba renesanse Benedeti je opisao povrede zuba, uticaj žive na zubna tkiva i upotrebu opijuma kao analgetika. Leonardo da Vinči je prvi precizno opisao morfologiju svih zuba, odredio je tačan broj zuba u gornjoj i donjoj vilici čoveka i broj njihovih korenova. U Lajpcigu je 1530. objavljena „Mala medicinska knjiga o svim vrstama bolesti zuba“, prva knjiga posvećena samo stomatologiji. U njoj se obrađuju teme iz oralne higijene, vađenja zuba, preparacije kaviteta i postavljanja ispuna od zlata. Ambroaz Pare je 1575. objavio „Kompletne radove“ u kojima se govori i o lečenju i vađenju zuba i tretmanu preloma vilice.[22]

Početkom 18. veka stomatologijom su se bavili specijalizovani hirurzi-berberi. Jedan od njih bio je Pjer Fošar (1678-1761), „otac moderne stomatologije“. On je 1723. objavio „Stomatološku hirurgiju“ u kojoj govori o anatomiji i fiziologiji usne duplje, tehnikama zbrinjavanja zuba i konstrukcije zubnih proteza. Fošar nije prihvatao „teoriju crva“ i poznavao je tehniku uklanjanja karioznih masa i plombiranja zuba olovom.[22]

Stomatologija je procvat doživela početkom 19. veka u Severnoj Americi. Godine 1839. počinje da izlazi prvi stomatološki časopis – American Journal of Dental Science. Prva škola za zubnu hirurgiju i protetiku osnovana je 1840. u Baltimoru i nosila je naziv Baltimorski koledž stomatološke hirurgije. U to vreme su se usavršavale metode lečenja zuba, pronalazi se amalgam (mešavina žive i različitih metala) za plombiranje zuba, počinju da se koriste prva svrdla za uklanjane tvrde zubne supstance itd. Lokalna anestezija ulazi u primenu 1844. i postepeno zamenjuje hloroform.[22]

Međunarodna stomatološka federacija (franc. Fédération dentaire internationale) je osnovana 1900. godine. Prva četkica za zube sa sintetičkim vlaknima se pojavljuje 1938. Prve paste sa fluoridima, koje su se pokazale veoma efikasnim u prevenciji karijesa, izašle su na tržište 1950. Početkom šezdesetih godina 20. veka počinju da se koriste kompozitni materijali za punjenje zuba i u upotrebu ulaze laseri. Od 1990. započinje era estetske stomatologije, koja se odlikuje sve širom upotrebom materijala u boji zuba, pravljenjem zubnih navlaka i implantata itd.[22]

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Da li se zubari oslovljavaju sa „doktor” je predmet geografskih varijacija. Na primer, oni se nazivaju „doktorima” u SAD. U UK zubari su tradicionalno oslovljavani sa „gospodin”, jer su u većoj meri bili identifikovani kao berberski hirurzi, nego kao lekari (gde se svrstavaju i hirurzi u Velikoj Britaniji). Međutim većina UK stomatologa u današnje vreme smatra sebe doktorima, iako to potencijalno može da zbunjuje javnost (pogledajte: Costley and Fawcett 2010).

Reference uredi

  1. ^ Costley, Neil; Fawcett, Jo (novembar 2010). General Dental Council Patient and Public Attitudes to Standards for Dental Professionals, Ethical Guidance and Use of the Term Doctor (PDF) (Izveštaj). General Dental Council/George Street Research. Arhivirano iz originala (pdf) 4. 3. 2016. g. Pristupljeno 11. 1. 2017. 
  2. ^ „Glossary of Dental Clinical and Administrative Terms”. American Dental Association. Arhivirano iz originala 06. 03. 2016. g. Pristupljeno 1. 2. 2014. 
  3. ^ „Stone age man used dentist drill”. BBC News. 6. 4. 2006. Pristupljeno 24. 5. 2010. 
  4. ^ Suddick, RP; Harris, NO (1990). „Historical perspectives of oral biology: a series”. Critical Reviews in Oral Biology and Medicine. 1 (2): 135—51. PMID 2129621. doi:10.1177/10454411900010020301. Arhivirano iz originala 08. 07. 2015. g. Pristupljeno 31. 10. 2018. 
  5. ^ a b Gambhir, RS (2015). „Primary care in dentistry - an untapped potential”. J Family Med Prim Care (Review). 4 (1): 13—8. PMC 4366984  . PMID 25810982. doi:10.4103/2249-4863.152239. 
  6. ^ „What is the burden of oral disease?”. WHO. Pristupljeno 6. 6. 2017. 
  7. ^ a b v „Diagnosis of Celiac Disease”. National Institute of Health (NIH). Arhivirano iz originala 15. 5. 2017. g. Pristupljeno 6. 6. 2017. 
  8. ^ Dental Enamel Defects and Celiac Disease Arhivirano 2016-03-05 na sajtu Wayback Machine National Institute of Health (NIH)
  9. ^ Pastore L, Carroccio A, Compilato D, Panzarella V, Serpico R, Lo Muzio L (2008). „Oral manifestations of celiac disease”. J Clin Gastroenterol (Review). 42 (3): 224—32. PMID 18223505. doi:10.1097/MCG.0b013e318074dd98. 
  10. ^ Estrella MR, Boynton JR (2010). „General dentistry's role in the care for children with special needs: a review”. Gen Dent (Review). 58 (3): 222—9. PMID 20478802. 
  11. ^ da Fonseca MA (2010). „Dental and oral care for chronically ill children and adolescents”. Gen Dent (Review). 58 (3): 204—9; quiz 210—1. PMID 20478800. 
  12. ^ Owen, Lorrie K., ed. Dictionary of Ohio Historic Places. Vol. 2. St. Clair Shores: Somerset, 1999, 1217–1218.
  13. ^ „History”. Pennsylvania School of Dental Medicine. Pristupljeno 13. 1. 2016. 
  14. ^ Yehuda, Zadik; Liran, Levin (januar 2008). „Clinical decision making in restorative dentistry, endodontics, and antibiotic prescription”. J Dent Educ. 72 (1): 81—6. PMID 18172239. 
  15. ^ Yehuda, Zadik; Liran, Levin (april 2006). „Decision making of Hebrew University and Tel Aviv University Dental Schools graduates in every day dentistry—is there a difference?”. J Isr Dent Assoc. 23 (2): 19—23. PMID 16886872. 
  16. ^ Yehuda, Zadik; Liran, Levin (april 2007). „Decision making of Israeli, East European, and South American dental school graduates in third molar surgery: is there a difference?”. J Oral Maxillofac Surg. 65 (4): 658—62. PMID 17368360. doi:10.1016/j.joms.2006.09.002. Arhivirano iz originala 15. 09. 2008. g. Pristupljeno 16. 7. 2008. 
  17. ^ a b Gelbier, Stanley. 125 Years of Developments in Dentistry. British Dental Journal (2005); 199, 470–473. Page accessed 11 December 2007. The 1879 register is referred to as the "Dental Register".
  18. ^ The story of dentistry: Dental History Timeline Arhivirano 2012-03-09 na sajtu Wayback Machine, hosted on the British Dental Association website. Page accessed 2 March 2010.
  19. ^ Campbell, J Menzies (8. 2. 1955). „Banning Clerks, Colliers and other Charlatans”. The Glasgow Herald. str. 3. Pristupljeno 5. 4. 2017. 
  20. ^ History of Dental Surgery in Edinburgh (PDF) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. april 2019), hosted on the Royal College of Surgeons of Edinburgh website. Page accessed 11 December 2007.
  21. ^ „Dentistry (D.D.S. or D.M.D.)” (PDF). Purdue.edu. Arhivirano iz originala (PDF) 09. 01. 2017. g. Pristupljeno 17. 5. 2018. 
  22. ^ a b v g d đ e ž z Istorija stomatologije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. септембар 2009), Приступљено 6. 9. 2009.

Литература uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Stomatologija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Стоматологија&oldid=27549281”