Suva banja
Suva banja ili Vrelo princa Tomislava termomineralno je kraško vrelo koje se javlja se na ukrštanju Nišavskog i Studenskog raseda, 300 m jugoistočno od „Glavnog vrela“ Niške Banje. Voda iz ove pećinske terme prvobitno se pojavljivala samo povremeno, posle otapanja snega i obilnih prolećnih kiša, kao mlaki izvor, na koti (274), koja je za oko 30 m viša od „Glavnog vrela“ Niške Banje. Zato je pećinska terma Suva banja, okarakterisana kao primer prividnog presušivanja vrela u kraškim terenima (pa otuda i potiče njen naziva). Ova pojava objašnjava se bifurkacijom podzemnog toka koji „hrani vrelo“, bitnim procesom morfološko-hidrološke evolucije kraških terena. Zbog takvog hidrotermalnog mehanizma ranije je ova snažna pećinska terma bila pseudoperiodski izvor, jer je za vreme niskog stanja ceo podzemni tok oticao kanalom i izbijao na nižim stalnim izvorima.
| Suva banja | |
|---|---|
 | |
| Tip | Kraško-termomineralno |
| Izdašnost | 0,025 - 0,5 m3/s |
| Temperatura vode | 11 - 39 °C |
| Planinski venac | Suve planine |
| Geoprostor | Niška kotlina |
| Oblast | Jugoistočna Srbija |
| Država | Srbija |
  | |
Hidrotehničkim radovima na vrelu Suve banje 1931. godine otvoren je njen ulaza u pećinu i spušten nivo preliva, tj sifonskog lakta, za oko 70 metara ispod kote isticanja vrela, odnosno preko 40 m ispod nivoa korita reke Nišave. Tako je povremeni izvor Suva banja postao stalni izvor sa temperaturom vode za nekoliko stepeni nižom od temperature Glavnog vrela Niške Banje. Voda se ovog vrela karakeriše se radioaktivnošću nižeg stepena, a mineralni sastav sličan je ostalim vrelima u Niškoj Banji. Godine 1931. se pristupilo izgradnji „Hladnog kupatila“ (bazen 5) u kome je za lečenje bolesnika sa labilnim nervnim sistemom, za čije punjenje se primenjuje voda Suve banje.[1].
Posle Drugog svetskog rata izvor Suva banja ponovo je presušio, pa je po projektu profesora Pećinara (1956) izvršeno drugo spuštanje izliva Suva banja za 8,5 m, na nižua kotu (265,70), čime su nastale promene u kraškom hidrauličkom sistemu glavnog vrela Suva banja. U novonastalom hidrološkom režimu vrela Suva banja, minimalni doticaj vode u sušnom periodu iznosi 25 litara u sekundi i temperaturom vode oko 39 °C, i maksimalnim doticajem u kišnom periodu i nakon topljenja snega od oko 500 l/sec sa temperaturom vode oko 11 °C.[1]
Geomorfologija uredi
Suva banja je jedan od termomineralnih izvori Niške Banje koji izbijaju na južnom obodu Niške kotline pod visovima Koritnjaka (808 m), krajnjem zapadnom ogranku Suve planine. Oni su u rasednoj zon, ograničenoj severnim stranama kretacejskih krečnjaka Kovanluka. Ti su krečnjaci ispresecani mnogobrojnim dijaklazama ispunjeni belim kalcitskim žilicama. U samoj Niškoj Banji na nišavskoj terasi zastrveni su debelim slojem bigra, čija je prosečna debljina naslaga oko 10 m, ali mestimično i do 20 m.[2]
U termalnom području Niške Banje, oko Koritnjaka, utvrđeni su rasedi (sa svih strana osim sa one koja se veže za Suvu planinu). Tu počinje, i snop zaplanjskih raseda pravcem severozapad—jugoistok, duž kojih je spuštena Zaplanjska kotlina.
Najizdašniji izvori Niške Banje izbijaju na „podmlađenim banjskim rasedima“; terma Suva banja[a] na studenskom; Glavno vrelo na ukrštanju tog i zaplanjskog raseda. Sem ovih, u razbijenom izvorištu termalne zone Niške banje, uočena je pojava i drugih izvora; vrela Malo grlo (oko 320 m istočno od Suve banje) i povremenog, vrlo slabog termalnog izvora Avuz (kaptiranog u u današnjoj Školskoj česmi).
Istraživanja su ukazala da termalne terase nisu postale samo taloženjem bigra iz vode glavnog vrela, već i iz drugih izvora na zagatu. Novi profili bigrenih saliva, otkriveni prosecanjem pristupnog puta za niškobanjsku pećinsku termu 1968. potvrđuju, da se na relativnom zagatu, isticanje termomineralne vode vršilo iz niza izvora verovatno na celom niškobanjskom podnožju Koritnjaka.[2]
.jpg)
Hidrološki režim termalnog vrela Suva banja uredi
Vode termalnog, radonskog oligo mineralnog vrela Niške Banje, Suva banja, su složene iz tople i hladne komponente. O poreklu tople komponente postoje oprečna mišljenja. Prema brojnim istraživanjima termalna komponenta je descedentnog (vadoznog) porekla.[3] Dok druga grupa istraživača, na bazi sadržaja mikroelemenata, geohemije i geotektonike smatra da su termalne vode Niške Banje magmatskog porekla (juvenilne).[4]
Hladna komponenta se sastoji iz ustaljenog dela, po količini i temperaturi, descedentne vode gornjih partija lijaskih peščara koja potiče sa slivnog područja Suve planine i varijabilnog dela kraške vode Koritnika. Uvažavajući mišljenja eminentnih istraživača, ne upuštajući se u genezu termalne komponente, a u cilju razjašnjenja procesa mešanja termalne žice sa bujičnim kraškim vodama, treba istaknuti nepobitnu činjenicu da termalna komponenta izbija na površinu u rasednoj zoni Nišavskog raseda. Bilo da je vadoznog porekla, sa sliva Suve planine, bilo da je juvenilna, ona se linijom manjeg otpora probija uz rased i na tome putu, svakako, prima stalne hladnije komponente iz gornjih partija lijaskih i crvenih peščara, a sasvim pri vrhu i promenljive količine hladne mutne bujične vode iz skaršcenog masiva Koritnjaka. Jedini drenažni otvori na obodu Koritnjaka koji je obavijeni nepropusnim tercijarnim glinama je pored Suve banje, Glavno vrelo i Malo grlo.[5]
Fizičko hemijske karakteristike vode uredi
Sadržaj minerala u jednom litru vode Suve banje[2][6]
| Katjona | Grama | Milimola | Milivala | Milivala u % |
|---|---|---|---|---|
| Natrijuma | ||||
| Kalijuma | ||||
| Kalcijuma | ||||
| Magnezijuma | ||||
| 4,9054 | 100,0000 | |||
| Anjona | Grama | Milimola | Milivala | Milivala u % |
| Bikarbonata | ||||
| Hlorida | ||||
| Sulfata | ||||
| Nitrata | ||||
Vrelo Suva banja daje od 14 do 42 litra vode u sekundi, čija temperatura varira od 12 °C do 39 °C. Vode sa ovog vrela pripadaju radioaktivnim homeotermama. Radioaktivnost se kreće između 5,96 i 6,75 Mahovih jedinica. Radioaktivnost je najveća pri maksimalnoj temperaturi vode Suve banje.[7]
Zamućivanje vrela uredi
Na termalnom vrelu Suve banje povremeno se javljaju „crvena“ i „bela“ zamućivanja.
- Crvena mućenja
Ova mućenja povezana su sa naglim nadolaženjem vode na vrelo Suva banja, i u načelu nemaju nikakve veze sa običnim mućenjima koja nastaju kod oba vrela Niške Banje i daju beličastu vodu, sličnu koloidnoj mutnoći.
Crvena mućenja bujičnih voda potiču od spiranja crvene zemlje, kojom obiluju tvorevine lijasa izvorne čelenke Rautovačkog potoka. Mada deo ove mutnoće podtiče i od ispiranja nataloženog crvenog mulja u pukotinama krečnjaka na putu podzemnih bujičnih tokova. Naiame na levoj padini srednjeg dela sliva Rautovačkog potoka javljaju se tvorevine lijasa sa veoma izraženom erozijom. Kako su te površine ujedno i setvene površine, to se erozija zemljišta intenzivira, a isprani mulj crvene boje spira u korito Rautovačkog potoka i njegovog dela koji ponore, i odatle zamućenje nesmetano i brzo, razrađenom podzemnom hidrografskom mrežom stiže do termalnih vrela i muti ih.
- Bela mućenja
Bela mućenja vode koja se javljaju na vrelu Suva banja, uopšte nemaju veze sa crvenim mućenjem. Ova mućenja se dešavaju nezavisno od proticaja. Prema istraživanjima prof, dr S. Stevanovića, bela mućenja potiču od hladnih komponenata, kada ojačaju, ili od promena atmosferskog pritiska, kada se na vrelima dešavaju pulzacije.[8] Obična „bela“ mućenja nije moguće sprečiti, ali na svu sreću ona ne predstavljaju nikakvu smetnju u balneoterapiji.
Napomene uredi
- ^ Šijački dr Milan navodi i naziv Vrelo princa Tomislava za Suvu banju
Izvori uredi
- ^ a b Pećinar, M. (1961). Hidrologija termalnih vrela Niške Banje i njihova zaštita od rashlađivanja i mućenja. Glas CCXLVII SANU. Beograd.
- ^ a b v Grupa autora, Geografske odlike niškog područja, Termalne pojave i izvori U: Istoriji Niša, knjiga I, Gradina, Niš 1986 pp. 22-25
- ^ Luković, M. i Petković, K. (1933). Niška Banja, geološki sastav šire okoline banje i pojava termalnih radioaktivnih izvora. Srpska kralj, akademija. Glas CLVIII. Beograd.
- ^ Milivojević, M., Perić, J. i Simić, M. (1990). Preliminarni model hidrogeotermalnog sistema Niške Banje i Niške kotline. XII kong. geol. Jugoslavije. IV. Ohrid.
- ^ Vesna MINIĆ, Hidrogeološki uticaj sliva Rautovačkog potoka na kvalitet termalnih voda Niške Banje, Acta medica Medianae (2001) 4 5 - 37
- ^ Stanković S. (2009), Banje Srbije, Zavod za udžbenike, Beograd.
- ^ Vlastimir Vučić, (1950) Radioaktivnost voda i gasova Niške Banje i njihovo aktiviranje, Srpska akademija nauka, Beograd. pp. 5.
- ^ Stevanovic, S. (1941). Niška Banja, geološki sastav terena, poreklo radioaktivnih materija, hlađenje i mućenje vode glavnih vrela. Beograd.
Spoljašnje veze uredi
- Zvanični sajt Opštine Niška Banja
- Institut Niška Banja
- Prostorna upoznavanja Niške Banje u 19. veku
- Stanje i perspektive razvoja banjskog turizma u Srbiji
- Turistički vodič Niške Banje
- Karta Niša i okoline 1893[mrtva veza], rad Geografskog odeljenja Glavnog generalštaba Vojske Kraljevine Srbije